DSCF0068

174 EMMANUEL LEVINAS

samym co .oznaczać*, to twarz nie znaczyłaby. Sartrc (który jednak kończy analizę za wcześnie) trafnie stwierdza, że inny to po prostu dziura w świecie. Inny przychodzi od strony tego. co absolutnie nieobecne, ale Jego związek z absolutnie nieobecnym, od strony którego przychodzi, nie oznacza tego nieobecnego, nie odstania go; mimo to jednak owo nieobecne znaczy poprzez twarz. Nie znaczy ono Jednak w ten sposób, że zostaje dane przez obecność twarzyjako pustej formy; prowadzi toby to do jeszcze Jedne| postaci odsłaniania. Stosunek twarzy do tego. co nieobecne, pozostaje poza wszelką odkrytością I skrytośclą. stanowi trzecia drogę, wykluczoną przez te kontradyktorycznc terminy. Jak jest możliwa ta trzecia droga? Czy Jednak wybraliśmy właściwe podejście, chcąc tego. skąd przybywa twarz, poszukać Jako obszaru, miejsca, świata? Czy należycie przestrzegamy zakazu poszukiwania .poza'Jako świata spoza naszego świata? W ten sposób zakładalibyśmy nadal porządek bycia. Porządek ten nie zna żadnego Innego statusu prócz Jawności 1 zakrycia. W obszarze bycia odkryta transcendencja przeradza się w Immanencję, to, co nadzwyczajne, wtapia się w porządek. to. co Inne. zostaje wchłonięte przez toż-same. Czy przy obliczu bliźniego nie odpowiadamy na porządek, w którym znaczenie pozostaje nieusuwalnym splątaniem, absolutnie odległą przeszłością? Takie znaczenie to znaczenie śladu. .Poza*, z którego przybywa twarz, znaczy Jako ślad. TWarz Idzie śladem tego, co absolutnie przeminęło, co absolutnie przeszłe 1 nieobecne, wycofana w coś, co P. Valery nazywa „głębokim kiedyś, nigdy nie dość odległym kiedyś" 1 czego w żadnym razie nie może odkryć wejrzenie w siebie. TWarz to właśnie Jedyne otwarcie, w którym znaczenie tego. co transcendentne, nie unicestwia transcendencji. by włączyć Ją w Immanentny porządek, tu przeciwnie, transcendencja utrzymuje się Jako zawsze Już przeszła transcendencja tego, co transcendentne. W śladzie stosunek między oznaczanym 1 znaczeniem nie stanowi korelacji, lecz rzeczywistą nleodpowledniość. Rzekomo pośredni stosunek między znakiem l tym. co oznaczane, określa się Jeszcze Jako odpowlednlość. Jest bowiem odsłanianiem, które neutralizuje transcendencję. Znaczenie śladu zwraca nas ku jednostronnemu stosunkowi; nie można go przekształcić w odpowlednlość (co jest nic do pomyślenia w porządku odkrytośd I bycia) 1 odpowiada on na nieodwracalną przeszłość. Żadna pamięć nic może iść śladem tej przeszłości. Jest to przeszłość niepamiętna, a może też wieczność, której sens nie Jest obcy temu. co przeszłe. Wieczność to właśnie nieodwracalność czasu, źródło i schronienie przeszłości.

Jeśli jednak znaczenie śladu nic przeradza ale tak od razu w pro-Btote, która cechuje Jeszcze znak - odsłania on oznaczana nieobecność I przeprowadza Ja w Immanencje - to dzieje sir; lak dlatego, Ze ślad znaczy poza byciem. Porządek osobowy, do którego zmusza nas twarz, znajduje się poza byciem. Poza byciem Jest Ir/jjcla osoba, której nic określa bycie soba-samym, tożsamością, Jest ona możliwością owego trzeciego kierunku; radykalnej nlcodpowlcdnlośel, która wymyka się dwubiegunowej grze Immanencji I transcendencji, grze. która cechuje bycie I w której Immanencja zawsze wygrywa z transcendencja. Postać, Jaką przez ślad uzyskuje nieodwracalna przeszłość, to postać „Jego”; „onego". „Poza”, z którego twarz przybywa, to trzecia osoba. Zaimek „on” ściśle wyraża Jego niewyrażalna nieodwracalność, która wymknęła się Już była wszelkiej odkrytoścl I wszelkiej skrytoścl I w tym sensie Jest absolutnie nieuchwytna lub też absolutna. Jest transcendencją w ab-solutncj przeszłości. Oność trzeciej osoby to warunek nieodwracalności.

Owa trzecia osoba, która w twarzy wycofała się Już była ze wszelkiej odkrytoścl 1 skrytoścl 1 Jest przeszła - owa oność - to nie Jakieś „mniej niż bycie" w porównaniu ze światem, w który twarz przenika. Oność to cały ogrom, cały bezmiar, cała nieskończoność absolutnie Innego, który wymyka się ontologli. Najwyższa obecność twarzy Jest nleod-dziclna od tej najwyższej I nieodwracalnej nieobecności, która stanowi podstawę właściwego patosu nawiedzenia.

2. Ślad l .oność'

Jeśli znaczenie śladu polega na znaczeniu bez powodowania zjawienia się, Jeśli ustanawia ono pewien stosunek doonoścl, któryjako osobisty, etyczny, zobowiązujący, nic dokonuje otwierania. Jeśli w związku z tym ślad nie mieści się w obrębie fenomenologii, rozumienia „zjawiania się" I „skrywania”, to Jednak można się zbliżyć do tego znaczenia przynajmniej na pewnej Innej drodze, wychodząc do fenomenologii, choć Ją ono narusza.

Ślad nic Jest zwykłym znakiem, ale pełni także funkcję znaku. Może posłużyć za znak. Detektyw bada Jako znaki wszystko to. co na miejscu zbrodni wskazuje na działanie zbrodniarza - zarówno te płynące z Jego własnej Inicjatywy. Jak i te wymuszone sytuacją. Myśliwy Idzie tropem zwierzyny, który ujawnia poczynania I chód tropionego zwierzęcia. Wychodząc od śladów. Jakie pozostały, historyk odkrywa dawne kultury Jako horyzont naszego świata. Wszystko