DSCF0075

188    Słownik podstawowych terminów filozoficznych

Moralność - rozpatrywana pozytywnie i negatywnie. Jako sfera praktycznych doświadczeń dobra i zła: a więc tego. jak ludzie postępują. jakimi wartościami l normami kierują sic w życiu, jakie przyjmują postawy moralne. Moralność, jako zjawisko, stanowi podstawę do rozważań teoretycznych ze strony etyki. Jej negatywny obraz przedstawił Nietzsche: konfrontując ze sobą wolę mocy z resenty-mentem. Rescntymcnt posługuje się moralnością w celu zastąpienia wołi mocy. Jest więc żałosną formą podtrzymywania wegetacji przez słabych: podtrzymywania niewolniczej formy żyda. Toteż przewartościowanie ma na celu odrzucenie moralności i Jej korzeni, a odwołanie się do etosu nadludzi; moralności silnych. Zob. również Bergson i Schcler. rozróżnienie na moralność otwartą 1 zamkniętą, moralność wyniosłą, arystokratyczną i moralność powszechną, moralność tłumu. Te rozróżnienia są sprawczo spowodowane zarówno ilościowymi jak i jakościowo różnymi typami moralności.

Nienawiść - dla Nietzschego wiąże się z resentymentem. a więc psychicznym podłożem negatywnych emocji skierowanych przeciwko lepszym, silniejszym i przybiera postać zafałszowaną, ukrytą. Dla Schelera nienawiść jako uczucie, kieruje się w stronę wartości niższych. Dla dlaloglków nienawiść uniemożliwia spotkanie międzyosobowe Ja-Ty i Jest świadectwem zamknięcia osoby w sferze własnego, immanentnego .Ja*. Nienawiść Jako uczucie może być pojmowana pośrednio lub wprost, prowadzi do zafałszowania wartości jak również do wrogich postaw międzyludzkich.

Odpowiedzialność - Jako postawa człowieka wobec: a) własnej wolności, b) wobec drugiego Ty. c) i wobec skutków własnego działania; odpowiada człowiek przed kimś i za coś. Albo też bywa z zewnątrz pociągany do odpowiedzialności albo sam poczuwa się do odpowiedzialności. Dla Willa odpowiedzialność pojawia się wraz z interesem społecznym, dla Sartre'a wraz z uświadomieniem sobie przez podmiot (byt w sobie) własnej, absolutnej wolności (byt-dla--siebie). A więc odpowiedzialność jest kategorią j przejawem: 1) postawy moralnej człowieka. 2) sytuacji egzystencjalnej człowieka. 3) dialogu, spotkania międzyosobowego.

Osoba - 1) oznacza szczególny rodzaj obecności człowieka i. jegp-zdolności do samourzeczywlatniania się, osoba, to również pewna struktura człowieka związana z Jego wolnością i świadomością.

3J dla Schcicra Jest to centrum przeżyć duchowych. Z tego wynika., że filozofowie mówiąc o> osobie maja na myśli szczególna predyspozycje człowieka do działania moralnego, szczególny sposób przeżywania wartości, szczególny typ egzystencji związany z podwójna świadomością człowieka jako bytu-w-sobie i hytu-dła-sSebie. Dodajmy Jeszcze inny wymiar osoby, stawanie się osoby albo w świetle obecności Boga. albo obecności drugiego człowieka.

Podmiot - w znaczeniu szerszym, ten kto dokonuje wolnych, i świadomych wyborów moralnych; a wiec jest zdolny do świadomego, odpowiedzialnego wyboru dobra i odrzucenia zia_ Zarazem Jest zdolny do oceny własnego działania i jego skutków. Ktoś, kto sam siebie spełnia, samoreałizuje .panuje' nad sobą i sam siebie .posiada' w podejmowanych decyzjach.

Przyjemność - dla Bcnthama i Mflla przyjemność jest miarą dobra: ojej rodzaju stanowi sam wybór człowieka, kierowany pożądaniem osiągnięcia maksymalnej przyjemności. Przyjemność jest sama w sobie dobrem: o jego wysokości decyduje ilość osób. które w nim uczestniczą. Przeciwieństwem przyjemności jest ból. a brak przyjemności jest sam w sobie czymś złym.

Relacja i relacja międzyosobowa związana ze spotkaniem, i dialogiem typu Ja-Ty, obok relacji Ja-To. która wiąże się z posiadaniem. Relacje międzyosobowe spełniają dwa zadania: angażują ludzi moralnie i stanowią podłoże dla ich osobowej tożsamości (świadomość własnego .ja" pojawia się wraz z obecnością drugiego .ty' i jegp nieprzekraczalnej transcendencji). Relacje, jako rodzaj uczestnictwa, obecności i zaangażowania osób. ujawniają moralny sposób bycia osoby i przeżywania siebie. Relacja sama w sobie jest dla egzysten-cjalistów sytuacją bytową, dla dialogjków - pierwotnym źródłem moralności, odwołującym się do relacji podstawowej między Bogiem a człowiekiem.