DSCF0079

t Konsekwencje nowoczesno** I

i cpislcmologic/ncj. (.tkic poglądy prezentuje no przykład autor, który w znacznym stopniu ponosi odpowiedzialność /a spopularyzowanie terminu ponowoczcsnośc Jcan-Kranęoit l.yotard'. W jego ujęciu po-nowoc/esność oznacza odejście od prób ugruntowania epistemologii oraz. od wiary w postęp jako dzieła człowieka. Sytuację ponowoc/csną charakteryzuje zanikanie „wielkiej narracji" - spinającej rzeczywistość „opowieści", dzięki której mieliśmy swoje miejsce w historii jako istoty o określonej przeszłości i przewidywalnej przyszłości. Filozof ponowo-czesny dostrzega pluralizm heterogenicznych roszczeń wiedzy, wśród których nauka nic zajmuje uprzywilejowanej pozycji.

Typowa reakcja na tego rodzaju poglądy polega na próbie dowiedzenia, że spójna epistemologia jest możliwa, a podlegająca uogólnieniu wiedza o społeczeństwie i wzorcach jego rozwoju - osiągalna^{1 2}. Ja jednak chciałbym przyjąć inną taktykę. Dezorientacja, której wyrazem jest poczucie, ze nie można uzyskać systematycznej wiedzy o organizacji społecznej, wynika przede wszystkim - jak będę się starał pokazać - z podzielanego przez wielu z nas wrażenia, Ze jesteśmy schwytani w tani świat zdarzeń, nie w pełni zrozumiałego w przeważającym stopniu niedającego się kontrolować. Aby zrozumieć, jak doszło do takiej sytuacji, nie wystarczy tylko uZyć nowych kategorii, jak ponowoczcsność i cała reszta. Powinniśmy raczej ponownie przyjrzeć się naturze samej nowoczesności, która z pewnych bardzo konkretnych powodów była dotąd bardzo słabo rozumiana przez nauki społeczne. Nic tyle bowiem wkraczamy w okres ponowoczcsności, ile w epokę, w której następstwa nowoczesności ulegają większemu niz. dotychczas wyostrzeniu i uniwcrsalizacji. Hen poza granicami nowoczesności dostrzegamy zarysy nowego, odmiennego porządku, który jest „po-nowoczesny”; różni się on jednak znacznie od tego, co w tej chwili wiciu określa mianem „ponowoczcsności”.

Poglądy, które mam zamiar przedstawić, sięgąjągenczątego, co w innym miejscu nazwałem „nieciąglościową" interpretacją nowoczesnego rozwoju społecznego². Rozumiem przez to, że nowoczesne instytucje społeczne są pod pewnymi względami wyjątkowe - różne od wszystkich typów porządku tradycyjnego. Chcąc uchwycić naturę tej nieciągłości, należy najpierw, jak będę się starał pokazać, przeprowadzić analizę tego, czym jest w istocie nowoczesność, a także zdiagnozować jej dzisiejsze konsekwencje dla nas.

Przyjęta przeze mnie koncepcja badań sprawia też, że konieczne będzie krótkie teoretyczne omówienie pewnych dominujących punktów widzenia w socjologii, która jest dyscypliną merytorycznie najbardziej zaangażowaną w badania nad nowoczesnym życiem społecznym, Dyv ktisje na temat nowoczesności i ponowoczcsności, ze względu na swe nakierowanie na kulturę i epistemologię, w przeważającej większości nic /mierzyły się z niedostatkami przyjętych w socjologii poglądów- Jednak interpretacja, która jak moja w przeważającej mierze skupu stę na analizie instytucjonalnej, musi to zrobić.

Traktując te uwagi jak trampolinę, będę próbował w tej pracy zaproponować przed wszystkim świeże spojrzenie na charakterystykę natury samej nowoczesności, jak i porządku ponowoczcsnego, który być może pojawi się na drugim brzegu obecnej epoki.

Nieciągłości nowoczesności

Koncepcja, według której historia ludzkości naznaczona jest pewnymi „nicciągłościami,” a jej rozwój nie ma płynnego przebiegu, jest oczywiście dobrze znana i zwracała na nią uwagę większość wersji marksizmu Używam jednak tego terminu bez jakichś szczególnych powiązań z materializmem historycznym i nic odnoszę go do historii ludżścości potraktowanej jako całość. Niewątpliwie nieciągłości istnieją na różnych etapach rozwoju historycznego - na przykład, kiedy dokonuje stę przejście od społeczności plemiennych i pojawiają się oparte na rolnictwie państwa. Te momenty mnie jednak nic interesują Chciałbym natomiast położyć nacisk na tę specyficzną nieciągłość, czy też. zbiór nieciągłości, który łączy się z nowożytnością

Sposoby życia, które sprowadziła nowoczesność, dość bezprecedensowo usunęły w cień wszystkie tradycyjne typy porządku społecznego. Przekształcenia związane z nowoczesnością są o wiele głębsze - zarówno pod względem zasięgu, jak i nasilenia - od większości przemian, jakie zachodziły w poprzednich epokach. Ich zasięg doprowadzi! do powstania takich form społecznych powiązań, które obejmują cały glob; a nasilenie - do zmiany niektórych z najbardziej intymnych i osobistych aspektów naszej codziennej egzystencji. Oczywiście istnieją ciągłości między tym, co tradycyjne i tym, co nowoczesne i żadna ze stron nie wyczerpuje wszystkich możliwości; dobrze wiadomo, jak mylące potrafi być ich kontrastowe zestawianie zc sobą w zbyt bezceremonialny sposób. Jednak zmiany, do których doszło na przestrzeni ostatnich trzech czy czterech stuleci - podczas krótkiego zaiste odcinka dziejów - były tak dramatyczne, a zarazem miały tak rozległy zasięg, że nasza wiedza o poprzednich okresach przemian może nam być jedynie w bardzo ograniczony sposób pomocna w próbie ich interpretacji.

1

¹ J.-F. Lyotard, Kondycja ponowoczesna, thim. M. Kowalska, i. Migasiński, Warszawa: Alethera 1997.

2

J. Mabcrmass. Filozoficzny dyskurs nowoczesności, tłum. M. Luknsiewrcz, Kraków: Univcnius 2000.

* A. Giddcra. The Nasion State and Ftolenct. Cambridge: Paliły 1989.