DSCF0506 (2)

55

EWOLUCYJNE POCHODZENIE ZDOLNOŚCI EMPATYCZNYCH

efektywnej. Skomplikowana natura tej reakcji zależy jednak od poznawczych możliwości danej jednostki.

Zdolności poznawcze: poznawcze odczuwanie innych

W pewnym sensie zdolności poznawcze jednostki zostały już uwzględnione w modelu Hoffmana w rozprawie dotyczącej trybów pobudzenia empstycznego. Z wyjątkiem naśladowania i pierwotnej reakcji cyrkularnej, wszystkie pozostałe mechanizmy wymagają przynajmniej minimalnego, a czasami całkiem zaawansowanego funkcjonowania poznawczego. Na przykład, mechanizmy oparte na skojarzeniowym trybie uczenia się wymagają przynajmniej niewielkiego różnicowania spostrzeżeń i rozpoznawania wzorców (Hoffman, 1984), a bardziej zaawansowane tryby - pośrednictwa językowego i przyjmowania ról - znacznie wyższego poziomu inteligencji. Jednak zdolnością poznawczą, która wywiera największy i najbardziej interesujący wpływ na reagowanie afektywne jest konstrukcja teoretyczna określana przez Hoffmana jako „poznawcze odczuwanie innych”, inaczej mówiąc, sposób, w jaki wytwarzamy obraz innych w naszym umyśle, zwłaszcza jeżeli chodzi o relację „ja-inni”. To, w jaki sposób tworzymy w umyśle pojęciowy obraz innego człowieka, ma decydujący wpływ na empatyczne reakcje afektywne, które w stosunku do niego odczuwamy. Uważa się, że to upojęciowienie przechodzi przez trzy poziomy zwiększającego się społecznego rozeznania.

Charakterystyczne dla pierwszego poziomu jest uświadomienie sobie, wedle określenia Hoffmana (1984), niezmienności osoby - czyli zrozumienie, że inni istnieją jako odrębne jednostki psychiczne. Przez większość pierwszego roku życia niemowlęta nie mają tego rodzaju społecznej świadomości. Spostrzeganie innych jest w najlepszym przypadku fragmentaryczne, dziecko najczęściej doświadcza „fuzji” ja-inny, a granice pomiędzy nimi odbierane są jako mgliste lub w ogóle niedoświadczane. Na tym etapie można nawet powiedzieć, że dziecko nie posiada stałego poczucia ja-inny. Pod koniec pierwszego roku życia dochodzi do uświadomienia sobie niezmienności osoby i dzieci mogą wyobrażać sobie innych jako stałe fizyczne całości, które nie przestają istnieć nawet wówczas, kiedy znikają z pola zasięgu ich zmysłów.

Zrozumienie niezmienności osoby jest wielkim, ale zaledwie pierwszym krokiem. Poziom drugi charakteryzuje przyswajanie sobie wzrastających, związanych z rozeznaniem społecznym, zdolności przyjmowania ról lub przyjmowania cudzej perspektywy. Uświadamiając sobie niezmienność osoby, dziecko rozpoznaje także fizyczną różnicę pomiędzy sobą i innymi, ale nie dostrzega jeszcze, że te jednostki fizyczne różnią się wewnętrznie. Oznacza to, że dzieci w tym wieku nie są w stanie trafnie ocenić, kiedy inni ludzie myślą lub czują się inaczej niż one. Hoffman na podstawie wyników badań zakłada