DSCF3163

Priyroda Syberii to w ujęciu Szymańskiego nade wszy tv okiełznany, groźny i niszczący żywioł, któremu człowiek ¹

ciwstawić siły nader skromne. W zmaganiu z lodem i $_n a także z zabójczym wiatrem jakuckim, nie tylko polscy lecz nawet rdzenni mieszkańcy tej ziemi okazują się pokon • VJ tych zjawiskach atmosferycznych, kreślonych przez autora^' znawstwem przyrodnika i artystyczną maestrią, widzieć można g^j go rodzaju _tpneciwników” postaci zmagających się z losem.

Podobnie jak romantycy, Szymański patrzy na przyrodę sub sp_e. cie Hominis, a jednocześnie czyni ją areną, gdzie toczy się walka $i| kosmicznych, Na realistyczny opis przyrody zostaje nałożona war. stwametafizyczna,której istnienie sygnalizuje się poprzez różnorod. I ne zabiegi symbolizacyjne.

Inaczej ukształtowana jest przestrzeń domu, który - chód nie. I ustannie zagrożony wtargnięciem niszczącej przyrody - daje czło- I wiekowi schronienie i poczucie bezpieczeństwa. Dom jest głównym I miejscem akcji aż ośmiu utworów, jednakże autor nie poświęca mu I w opisie specjalnej uwagi. Prostota zastosowanych środków odpo- I wiada realiom bytowania zesłańców, z drugiej zaś strony - pozwala skupić uwagę na złożonych problemach duchowych.

1 obrazem Syberii skontrastowana jest przestrzeń kraju rodzinnego, pojawiająca się w reminiscencjach narratora i postaci. Mamy tu silną waloryzację ojczyzny, która udręczonym zesłańcom jawi się jako utracony raj i cząstka ich własnej duszy.

Przestrzeń fizyczna nie tylko wspólokreśla duchowość postaci, lecz daje jej także możliwość wyTazu; z tajgi powraca echem błagalna modlitwa Macieja Mazura, wody Angary „współczująco” przenoszą szaleńczy śmiech przewoźnika, w Dwu modlitwach zaś zbiorowy śpiew biegnie ku niebu, przenikając ściany syberyjskiego domu za-dżumionyck.

Jest wreszcie w Szkicach specjalny rodzaj przestrzeni wytwarzanej przez każdą jednostkę w najbliższym otoczeniu jako „ukryty wymiar'¹ ochronny jej psychofizycznej i duchowej integralności.⁴⁹ Tą najbardziej prywatną sferą czyni Szymański przestrzenią dialogu.

1 jak w Macieju Mazurze czy Przewoźniku.

ą yk z. ttatt. Ukryty wymiar, priel T. Hotówkm, Wamawa 1976.

Kompozycja

Opisane wyżej właściwości narracyjne oraz elementy świata przedstawionego za pomocą określonych zabiegów kompozycyjnych składają się na artystyczną całość, zdolną wyrazić całokształt myślowej struktury Szkiców. Rozpatrywane w tej płaszczyźnie, są Szkice zestrojem jakości czerpanych z tradycji oraz rozwiązań własnych autora.

Widać to już w wyborze najogólniejszych schematów budowy, właściwych noweli lub opowiadaniu. W jednowątkową, opartą na kilku zdarzeniach fabułę, wykorzystującą podstawowy motyw spotkania narratora z tytułowym bohaterem, zostaje wpleciona obszerniejsza opowieść tegoż bohatera. Zdarzenie wprowadzone przez narratora staje się ramą kompozycyjną dla opowiadania postaci, wplecionego w dialog rozmówców bądź wyodrębnionego w formę monologu. W obu partiach różnicuje Szymański elementy temporalne i przestrzenne. Tak więc rama zawiera przede wszystkim obraz Syberii w czasie aktualnie doświadczanego zesłania; przedstawienia zaś drugiego stopnia ewokują obraz kraju lat minionych.

Większość utworów cyklu realizuje niemal identyczny wzorzec kompozycyjny; każdy tekst dzieli się na trzy części: wstępną, główną i końcową. W pierwszej narrator przedstawia okoliczności i miejsce spotkania oraz postaci w nim uczestniczące. Ujawniony tu element psychologicznej zagadkowości tytułowego bohatera w części głównej stąje się osnową jego historii, która w momencie najwyższego napięcia uczuć bądź w tragicznym finale osiąga kulminację. W punkcie tym część zasadnicza przechodzi w zakończenie, zawierąjące swoistą perypetię, którą nie jest jednak zdarzenie odwracające bieg wypadków, lecz nieprzewidywalna reakcja narratora na cierpienie czy tragedię rozmówcy. Część końcową zamyka odejście któregoś z rozmówców, w warstwie narracyjnej zaś - liryczna rekapitulacja tematu i ideowych przesłanek.

Większość utworów upodabnia się kompozycyjnie do wypowiedzi dramatycznej, o czym świadczą — prócz wymienionych już - takie zjawiska, jak prezentacyjny tok narracji, ekspozycyjność partii wstępnych, wyraźny podział akcji na sceny, rola dialogów i monologów w przedstawianiu konfliktu, a nawet dążność do zachowania „trzech jedności” dramatycznych (najpełniej zrealizowana w Przewoźniku). „Dramaturgia” Szkiców ujawnia się głównie w kompozycji przedsta-