DSCF4970

no składania raportów podczas apeli rannych i wieczornych Do dochodziło przy strzyżeniu włosów i próbie zabierania ubrań. Adn^\ odpowiedziała masowym karaniem¹.    ^,n,sO

Wyraźne tendencje zmierzające do obostrzenia odbywania kary i więźniów politycznych wywoły wały w niektórych kręgach społecz^S falę niezadowolenia i protestów . Czyniły to nie tylko środowiska styczne, ale także działacze PPS, Ligi Obrony Praw Człowieka i Oby^ le, intelektualiści, pisarze. Poddali krytyce sytuację w więzieniach . Stanisław Thugutt, Bolesław Limanowski, Maria Dąbrowska, Zofia Nałk ^ ska, Karol Irzykowski². Z pełnym oddaniem walczyła o więźniów polityk nych niestrudzona S. Sempołowska. Popierali ją Andrzej Strug, Janina B niewska, Leon Wasilewski, Teodor Duracz.

Rząd nie mógł tej sytuacji lekceważyć, zważywszy, że również pozag* nice kraju przedostało się sporo informacji o sytuacji w więzieniach i co^ głośniej mówiło się o prześladowaniu osadzonych z pobudek polityczny^ To m.in. sprawiło, iż w 1936 r. rząd ogłosił amnestię, która objęła także wi$_s niów politycznych. Wielu amnestionowanych wychodziło chorych, bezcie. płych ubrań, bez pieniędzy na życie. W celu niesienia im pomocy powstał Komitet Pomocy Amnestionowanym, który tylko w pierwszym kwartale 1936 r. wyasygnował na niezbędne lekarstwa, ubrania oraz żywność 36 158 zł³.

Rzecz ciekawa, na co nawet zwróciły uwagę organa defensywy, więk-szość opuszczających muiy żywo interesowała się sprawami politycznymi i społecznymi: „Tysiące pytań dotyczących wszystkiego...”

Pomimo amnestii nadal w więzieniach pozostawało kilka tysięcy areszto* wanych i skazanych, pod zarzutem przestępstw politycznych. I to oni doświadczyli zasad nowego regulaminu, który nakazano naczelnikom wprowadzać konsekwentnie. W 1937 r. Alfred Wysocki stwierdził: „...nasze zapatrywania na komunizm nie uległy żadnej zmianie. Jest on w Polsce nadal zakazany, a jego agitatorzy więzieni”⁴.

Dnia "i sierpnia 1917 r. ukazało się rozporządzenie ministra sprawiedliwości dotyczące „podziału więzień”, wprowadzające szereg jednostek o specjalnym przeznaczeniu. Zgodnie z jego treściądla skazanych: „... szczególnie niebezpiecznych społecznie ze względu na rodzaj, motywy i sposób popełnionego przestępstwa”⁵ przeznaczono więzienie na Św. Krzyżu. Dla recydywistów oraz: „...skazanych, w stosunku do których metody i rygory, stosowane w zwykłych więzieniach, nie odniosły skutku, a których wpływ na pozostałych skazanych jest szkodliwy...”⁶, przeznaczono więzienia w: Baranowiczach, Krasnymstawie, Chełmie Lubelskim, Inowrocławiu, Łomży, Mysłowicach, Sandomierzu, Stargardzie, Tarnopolu i Wronkach. Natomiast dla kobiet w Nowym Sączu i Wilnie. Słowo „recydywa”, rozumiane w tym przypadku dość szeroko, odnosiło się zarówno do więźniów kryminalnych, jak i politycznych.

Jednocześnie, zgodnie z nowym rozporządzeniem, z pozostałych więzień wyodrębniono kilka jednostek, w których miano egzekwować wyroki w granicach od 5 do 15 lat. Były to więzienia w Koronowie, Rawiczu, Sieradzu, dla kobiet zaś w Fordonie. Do egzekwowania kar w granicach od 3 do 5 lat wyznaczono m.in. więzienia w Białymstoku, Cieszynie, Grodnie, Janowie Lubelskim, Kaliszu, Samborze, Stanisławowie, Piotrkowie Trybunalskim i Tarnowie. Dla kobiet polecono wydzielić oddziały w: Białymstoku, Cieszynie, Grodnie, Kaliszu, Łucku, Piotrkowie Trybunalskim i Stanisławowie.

Dla osób skazanych za przestępstwa antypaństwowe, z wyrokami ponad pięcioletnimi, wyznaczono więzienie w Rawiczu, dla kobiet w Fordonie. Dla tej samej kategorii więźniów, z tym, że skazanych w granicach od trzech do pięciu lat, wyznaczono: Drohobycz, Koronowo, Sieradz i Tarnów. Wydzielenie kilku więzień dla osób skazanych za działalność antypaństwową nie oznaczało, że mają oni być inaczej traktowani niż kryminalni, przeciwnie, zaistniała możliwość lepszego ich dozoru. I o to w zasadzie władzom państwowym w tym wypadku chodziło.

Ostatnim aktem prawnym dotyczącym więziennictwa przed wybuchem II wojny światowej była ustawa wydana 26 lipca 1939 r. Zakładała ona nowy podział więzień, na: więzienia śledcze, areszty karne, więzienia i więzienia specjalne, co miało ułatwić segregację i resocjalizację. Planowano dalszy rozwój zatrudnienia, nauki, ochrony zdrowia. Ponieważ realizacja projek-

63

1

   H. Wąjn, Młodzi..., s. 29.

2

   Tamże, s. 27.

3

   AAN, Oddz. VI, sygn. 178/III, poz. 1, Sprawozdanie Sempołowskiej z akcji pomocy dla amnestionowanych, 1936 rok; W akcji pomocy brali udział ludzie o różnych' poglądach pepeesowcy, ludowcy, bezpartyjni. Niekiedy całe wsie zbierały produkty dla więźniów. Szczególnie aktywne były rodziny więźniów.

4

   A. Wysocki, Tajemnice dyplomatycznego sejfu, Warszawa 1979, s. 612.

5

   DzUMS 1937, nr 8, s. 95.

6

   Tamże.