DSCF5009

Organizacja od podstaw więziennictwa polskiego wymagała rozwiązania szeregu problemów, spośród których jednym z zasadniczych był nie tylko odpowiedni dobór personelu administracji więzień, ale także jego fachowe, odpowiadające potrzebom wychowawczych koncepcji penitencjarnych, przeszkolenie.

Proces tworzenia więziennictwa polskiego był szczególnie utrudniony z tego powodu, iż należało zintegrować w jeden organizm istniejące instytucje więzienne, pracujące dotychczas w warunkach zaborów i okupacji, w odmiennych systemach organizacyj. nych.

Jedynie tylko w zakresie problematyki szkolenia personelu więzień występowała już wówczas pewna wspólna, nawiązująca do koncepcji ogólnoeuropejskiej, tendencja, nieobca twórcom więziennictwa polskiego. Była to powszechnie akceptowana teza nakazująca odpowiednie teoretyczne i praktyczne szkolenie pracowników. Problematyka ta na gruncie światowej penitencjary-styki rodowód swój wiąże z Kongresem Penitencjarnym w Gin-cinnati (1870 r.) i uchwaloną wówczas „Deklaracją podstawowych zasad penitencjaryzmu amerykańskiego”. Rezolucja XI tego dokumentu głosiła m.in.: „funkcjonariusze więzień muszą otrzymać specjalne wyszkolenie”.¹

Konsekwencją upowszechnienia się tej tezy była uchwala Międzynarodowego Kongresu Penitencjarnego w Petersburgu (1890 r.), która po raz pierwszy w historii penitencjarystyki zalecała poszczególnym państwom potrzebę organizowania szkolnictwa zawodowego personelu więziennego w formie tworzenia przy większych więzieniach szkół i kursów dla kandydatów na dozorców oraz dla czynnych zawodowo funkcjonariuszy.

Od początku XX wieku w państwach europejskich (w tym także w państwach zaborczych) zaczęto przywiązywać pewną wagę do problemu odpowiedniego szkolenia funkcjonariuszy więziennych, wprowadzając instytucję praktyk dla kandydatów oraz szkół (kursów) dla dozorców i urzędników więziennych. Systemem tym tylko w niewielkim stopniu objęci zostali Polacy, jako że zaborcy (szczególnie Rosja i Niemcy) w zasadzie nie zatrudniali ich w tego rodzaju służbie państwowej. W początkach więziennictwa odrodzonego państwa polskiego wystąpiły zatem dwie charakterystyczne cechy: świadomość wśród kadry kierowniczej potrzeby szkolenia zawodowego personelu oraz bardzo niski wskaźnik przygotowania fachowego funkcjonariuszy.

Z początkiem 1919 r. Sekcja Więzienna zaleciła, aby każdy wstępujący do służby kandydat odbywał przynajmniej przez 6 miesięcy praktykę, od wyniku której zależało powołanie go na stanowisko etatowe. Uzasadniano to zarówno tradycją europejskiej penitencjarystyki, jak i specyficznym charakterem służby. Od 1923 r.² utrwaliła się zasada, iż praktyka taka w formie służby przygotowawczej, trwała jeden rok. W tym czasie nowo przyjęty kandydat do służby zapoznawany był z ogólnymi zasadami pracy w więzieniu oraz ze szczegółowymi przepisami regulaminu, w zakresie odpowiadającym przyszłemu stanowisku służbowemu.

Kandydaci na stanowiska urzędników więziennych kończyli okres służby przygotowawczej egzaminem składanym przed komisją powołaną przez Dyrektora Departamentu Karnego.³ Egzamin ten obejmował znajomość całokształtu przepisów regulujących funkcjonowanie więzień i postępowanie z więźniami. Czas służby przygotowawczej kandydatów na dozorców uległ, począwszy od 1933 r., modyfikacji w takim zakresie, iż w miejsce samokształceniowej formy szkolenia zawodowego wprowadzono dwumiesięczne,⁴ a od 1935 r. — siedmiomiesięczne, kursy przygotowawcze. ⁵ Miały one charakter szkolenia zaocznego, organizowanego przy większych więzieniach, w formie uczestniczenia w zajęciach w czasie wolnym od służby (6—12 godzin tygodniowo). Kurs kończył się egzaminem, po którym następowało ślubowanie, a następnie mianowanie na funkcjonariusza etatowego. Program kursu przygotowawczego (wg rozporządzenia MS z 20 lipca 1935 r.) obejmował następujące przedmioty: język polski, arytmetykę, geografię, historię z nauką o Polsce, regulamin więzienny, przepisy służbowe, higienę i ratownictwo, naukę^ o broni z wyszkoleniem strzeleckim, pożarnictwo, obronę przeciwlotniczą i przeciwgazową.

Od początku działalności więziennictwa przywiązywano także-odpowiednio duże znaczenie do stacjonarnych form szkolenia zawodowego, zwłaszcza kadry urzędniczej i kierowniczej. W latach 1919—1920 Sekcja Więzienna zorganizowała kilka krótkoterminowych kursów dla naczelników więzień i urzędników dyrekcji okręgowych. ⁶ Przeprowadzone w latach 1919—1922 przez organ kierowniczy więziennictwa inspekcje i kontrole stwierdziły w poszczególnych więzieniach szereg uchybień i nieprawidłowości,, których przyczyn upatrywano w brakach odpowiedniego wy-

— 265 —

1

L. Rabinowie z: Podstawy nauki o więziennictwie, Warszawa 1933, s. 69.

2

S. Ra jowski:    Personel więzienny i jego wyszkolenie (w:) Księ

ga jubileuszowa..., s. 86.

3

• Od 1921 r. Sekcja Więzienna przekształcona została w Departament Karny MS.

4

   Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 13 lutego 1933 r. o organizacji szkolenia Straży Więziennej (Dz. Urz. Min. Spraw. Nr 5, poz. 1).

5

   Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 20 lipca 1935 r. o organizacji szkolenia Straży Więziennej (Dz.U. Nr 59, poz. 384).

6

   J. Zakrzewski: op. cit., s. 49.