DSCN0288 (3)

Kuniugacja II (e)

9

OS.

2 os.

2 os.

doce! (ucz!)

doce-te! (uczcie!)

Koniugacja DI (spółgł.)

leg-e (Czytaj!)

leg-I-te! (czytajcie !)

Koniugacja IV (i)

audi! (słuchaj!)

audi-te* (słuchajcie!)

Imperatiyus singularis czasowników I, II, IV koniugacji jest równy tematowi praesentis, tylko w koniugacji III do tematu dodajemy samogłoskę -e. Końcówką imperativu pluralis jest -te, czasowniki koniugacji III w impera-tiwie liczby mnogiej przed końcówką -te mają śpójkę -i-.

Rzeczownik (nomen substantiyum)

Rzeczowniki odmieniają się przez przypadki, liczby i rodzaje.

Przypadki (casus) '

Język łaciński ma sześć przypadków, które odpowiadają; siedmiu przypadkom języka polskiego:

1.    casus nominatrms — mianownik na pytanie: kto?, co?

2.    casus genetiyus — dopełniacz na pytanie: kogo? czego? czyj?, -a?, -e?

3.    casus dativus — celownik na pytanie: komu? czemu? dla kogo? dla

czego?

4.    casus accusativus — biernik na pytanie: kogo? co? ■

5.    casus ablatlvus na pytanie: kim?czym? (narzędnik — instrumentalis)

w kim? w czym? (miejscownik - locatiwts) od (z) kogo? od (z) czego? (ablativus — separatiyus)

6.    casus vocativus — wołacz.

Uwaga 1. W języku łacińskim ablatiyus pełni funkcję trzech różnych przypadkowi narzędnika (kim? czym?), miejscownika (w kim? w czym?) i ablativu od (z) kogo? od (z) czego?

Język bowiem, z którego powstała większość języków europejskich i niektóre azjatyckie (tzw. języki indoeuropej skie) miał oprócz-wymienionych sześciu przypadków jeszcze instramentalis (narzędnik) i lócativus (miejscownik). Locativus i instramentalis zachowały się w języku polskim, natomiast nie ma w j^yku polskim osobnego przypadku na oznaczenie osoby łub rzeczy, od której się coś oddala (ablativus). Funkcje tego zaginionego przypadku spełnia w języku polskim przypadek drugi (dopełniacz) z przyimkiem od (z).

Rodzaje (Genera)

genus masculinum — rodzaj męski genus femininum -—rodzaj żeński genus neutnim — rodzaj nijaki Rodzaj rzeczowników określa się:

a)    Według znaczenia: istoty żywotne są rodzaju męskiego i żeńskiego (genus naturale —- rodzaj naturalny), np.: mater — matka,

~ siostra, femina — kobieta, są rodzaju żeńskiego, ponieważ oznaczają osoby żeńskie; agricóla — rolnik, nanta — żeglarz, pater — ojciec są rodzaju męskiego, ponieważ oznaczają osoby męskie.

b)    Według zakończenia rzeczownika w nominatiyie singnlaris (genus grammaticum) — rodzaj gramatyczny, np.: aqua (woda) jest rodzaju żeń-skiegę, ponieważ kończy się na -a; oculus (oko) jest rodzaju męskiego, ponieważ kończy się na -us; yerbum (słowo) jest rodzaju nijakiego, ponieważ kończy się na -um.

Uwaga 2, Rodzaj gramatyczny może byó różny w języku łacińskim i polskim np.: herba — ziele w języku łacińskim jest rodzaju żeńskiego, a w języku polskim jest rodzaju nijakiego.

Podział deklinacji

W języku łacińskim jest pięć deklinacji. Przynależność rzeczownika poznaje się po zakończeniu gen. sing.

Deklinacja	I	• ^11	m	1 1	V
Gen. sing.	-ae	-i	-is	1 jj	-dl

Ogólne reguły deklinacyjne

1. Vocativus singularis jest równy nominatiwowi z wyjątkiem vocativu singularis rzeczowników i przymiotników deklinacji II zakończonych na -us, które w wokatiwie singularis kończą się na -e.

129

9 — Język łaciński dla farmaceutów