DSCN0450

i utrzymujących ją na stałym poziomie niezależnie od temperatury otoczenia. Zwierzęta zmiennocieplne, do których między innymi należy gromada owadów, cechuje również — w odróżnieniu od stałocieplnych — niski poziom energetycznej przemiany materii. Łatwo zrozumieć, że w tych warunkach temperatura otoczenia regulująca temperaturę ciała decyduje

0    szybkości i przebiegu wszystkich procesów przemiany materii u organizmów zmiennocieplnych. Procesy te, jako źródło życia, mogą zatem przebiegać niekiedy bardzo wolno i prawie niedostrzegalnie albo też szybko

1    energicznie. Przyspieszanie i zwalnianie tych reakcji, zgodne z omówionymi prawami tolerancji, nie może być nieograniczone i dlatego poza określonymi granicznymi temperaturami, zwanymi programi żyda, następuje śmierć organizmu zmiennocieplnego.

W naszych warunkach termiczne granice życia owadów wynoszą w przybliżeniu — 54°C i +64°C, termiczne granice czynnego trybu życia: + 3°C i +35°C. Dolną granicę termiczną czynnego trybu życia nazywamy zerem fizjologicznym. Jest to temperatura, przy której aktywność życiowa organizmu ulega zahamowaniu. Dla każdego procesu fizjologicznego istnieje określona temperatura, przy której przebiega ón najszybciej i najskuteczniej. Jest to temperatura optymalna.

Regulacja temperatury ciała. Temperatura ciała organizmu owadów zmiennocieplnych jest w wysokim stopniu dostosowana do temperatury otoczenia, jeżeli pozostają one bez ruchu. Temperatura ta może w wielu przypadkach przewyższyć temperaturę otoczenia, i to zarówno pod wpływem promieni słonecznych, jak i aktywności osobnika. Pochłanianiu ciepła mogą sprzyjać zabarwienie i struktura powierzchni ciała. Na przykład większość owadów żyjących w Arktyce czy w wysokich górach ma ciemne albo czarne zabarwienie. Temperatura dała może się również znacznie podnieść pod wpływem ciepła wytwarzanego przy pracy mięśni ciała i przy trawieniu pożywienia. Temperatura ciała dobrze latających i silnych owadów (niektóre motyle, trzmiele, ważki) podnosi się po kilku minutach lotu o 15 do 20°C. Podobnie zimą temperatura skupisk pszczół podnosi się na skutek poruszania skrzydłami przez owady. Obniżeniu temperatury ciała mogą również sprzyjać właściwości jego okrywy. Lśniąca i metaliczna powierzchnia skrzydeł chrząszczy odbija promienie słoneczne. Temperaturę ciała obniża również transpiracja i to zarówno z powierzchni, jak i przez drogi oddechowe. Owady mogą również wybierać takie mikrośrodowiska, gdzie ruchy powietrza są intensywniejsze i przyspieszają transpiraćję.

Termiczne progi życia. Górny próg termiczny jest bardziej krytyczny dla życia od progu dolnego, ponieważ w jego pobliżu funkcje życiowe przebiegają znacznie intensywniej. Procesy fizjologiczne ulegają w tych warunkach niejednakowemu przyspieszeniu, a następstwem tego są zaburzenia w gospodarce tlenem. Organizm nie może podołać zwiększonemu zapotrzebowaniu na tlen ze względu na ograniczoną powierzchnię narządów oddychania i następuje śmierć przez uduszenie. Śmierć może być także spowodowana zatruciem produktami przemiany materii, których — przy przyspieszonym rozpadzie organizm nie nadąża wydalać. Pierwszym objawem zakłóceń funkcji życiowych pod wpływem wysokich temperatur jest „zdrętwienie cieplne”. Dłuższe działanie gorąca powoduje śmierć. Górny próg termiczny nie jest zatem równoznaczny z temperaturą ścinania się białek ani rozpadu enzymów. Skrajnym przykładem wytrzymałości owadów na wysoką temperaturę są np. chrząszcze chrabąszcza majowego, które przeżywały 20—60 minut w temperaturach 45-—60°C, i motyl

393