DSCN1690

Działanie społeczne 39

— czynność), a także actnity (aktywność — działalność) [F. Znaniecki 1971, s. 323-326].

Działania społeczne uważane są niejednokrotnie za podstawowy przedmiot zainteresowania socjologii. Stanowisko takie zrozumiałe jest o tyle. Ze w wyniku działań podmiotowych tworzona jest rzeczywistość społeczna i kulturowa. Jednocześnie rzeczywistość ta wywiera zwrotny wpływ na konkretne działania podejmowane przez poszczególne podmioty. Z tego względu działanie społeczne stanowi dogodny obiekt badawczy: ukazuje bowiem nie tylko wzajemny związek między podmiotem a jego otoczeniem, lecz także relacje między subiektywnymi i obiektywnymi determinantami działań. Wyjaśnianie różnorodnych zjawisk i procesów społecznych polega często na ukazaniu działań społecznych prowadzących do ich powstania. Nie sposób przy tym pominąć wzajemnych relacji między działaniami różnych podmiotów.

Obok sposobów wyjaśniania rzeczywistości społecznej, które odwołuje się do działań społecznych, podejmowane są różnorodne próby wyjaśniania samych działań. Z przyjętej definicji pojęcia „działanie społeczne” wynika, że-decydujące znaczenie ma w tym wypadku wyjaśnienie wyboru celu i metod działania dokonywanego przez podmiot. Wyjaśnienie działania oznacza zatem próbę odpowiedzi na pytania: dlaczego takie, a nie inne cele podmiot zdecydował się realizować, a także dlaczego przyjęty został dany sposób realizacji tego celu. Wskazać można trzy zasadnicze sposoby wyjaśniania działań społecznych. Pierwszy odwołuje się do czynników zewnętrznych w stosunku do działającego podmiotu. Bada się tutaj wpływ różnych zmiennych środowiskowych na przebieg działania. Drugi sposób, typowy raczej dla psychologii, poszukuje czynników warunkujących wewnątrz indywidualnego podmiotu. Trzeci sposób usiłuje uwzględniać oba typy wyjaśniania, a więc zarówno czynniki zewnętrzne, jak i wewnętrzne.

Różne sposoby wyjaśniania działań społecznych wiążą się zazwyczaj z odmiennymi orientacjami teoretycznymi. W socjologii wyróżnić można dwie zasadnicze orientacje teoretyczno-met odo logiczne (lub inaczej: dwa typy paradygmatów) - stanowisko naturalistyczne (pozytywistyczne) i antynaturalistyczne (humanistyczne). Naturalizm traktuje działania społeczne jako pewien obiektywny takt społeczny i usiłuje odkryć wszelkie występujące tu prawidłowości. Zazwyczaj próbuje się ustalić wpływ różnorodnych czynników zewnętrznych na przebieg działań podmiotowych; ustalić związki między poszczególnymi rodzajami zmiennych, wyodrębnionymi w trakcie procesu badawczego. Sposób postępowania jest tu zbieżny z podejściem typowym dla nauk przyrodniczych.

W orientacji antynaturalistycznej główny nacisk kładzie się na poznanie sposobów postrzegania i oceniania rzeczywistości społecznej przez działający podmiot. W zależności od tego, jak podmiot definiuje sytuację, w której się znajduje, tak przebiegają jego działania. Zadaniem socjologii jest, w takim ujęciu, nie tyle „wyjaśnienie" działań społecznych przez ukazanie wpływu czynników zewnętrznych, ile raczej ..zrozumienie" stanowiska i motywów, którymi kieruje się sam podmiot. Zrozumienie działającego podmiotu polega na ustaleniu znaczenia, jakie przypisuje on różnorodnym elementom otaczającej go rzeczywistości. Ten sposób podejścia do problemu działań społecznych określany jest - za Florianem Znanieckim - jako wyjaśnianie ze współczynnikiem humanistycznym.

Socjologia, która za główne zadanie stawia sobie nie tyle „wyjaśnianie" działań, co raczej ich „zrozumienie”, określana jest często jako socjologia rozumiejąca. Za twórców tego kierunku uważa się Masa Webera oraz Williama I. Thomasa i Floriana Znanieckiego. Wyjaśnić działanie społeczne oznacza wskazać nie tylko warunki, w jakich się ono odbywa, lecz także poznać przyjętą przez podmiot definicję sytuacji (czyli subiektywny sposób ujmowania obiektywnych warunków). Za pośrednictwem działań spo-