DSCN1979

t/

1

J

}

I

n

s

s:

P

6.

&

i

T

rz

gl

ki

31

zu

sp

za

(R;

ka bę* spc mi 221 (Bi z ¥ ora z b 136

pop

rej

200

Jak wynika z powyższego, najbardziej urozmaicone są kolczyki popielnic twarzowych typu B. Występują tu niemal wszystkie znane elementy tych ozdób, a także ich bogate zestawienia. Jest to niewątpliwie skutkiem m.in. dużej, w stosunku do innych typów, liczebności popielnic tego typu, a także rozległości obszaru ich występowania (por. Kruk 1969, rys. 12). Natomiast czynnikiem determinującym różnorodność form kolczyków występujących w popielnicach nietwarzowych jest prawdopodobnie długotrwałość tych naczyń. Funkcjonują one bowiem (traktowane łącznie) przez cały okres istnienia kultury pomorskiej.

3. UWAGI O CHRONOLOGII POPIELNIC TWARZOWYCH

Zabytki metalowe, głównie szpile, szczypczyki i brzytwy, a rzadziej klamry, naszyjniki, bransolety, wystąpiły na blisko 25% stanowisk, z których pochodzą również kolczyki lub ich elementy. Jednakże tylko w kilku przypadkach możliwe było powiązanie kolczyków i owych metali w zespoły, tj. wyposażenie jednego pochówku. Niestety długotrwałość form lub zbyt nieprecyzyjna chronologia tych zabytków wyklucza możliwość operowania nimi jako ewentualnymi datownikami kolczyków. Konieczne stało się więc znalezienie innej metody datowania interesujących nas ozdób.

Grupą zabytków metalowych łatwo podlegających prądom stylistycznym panującym w danym okresie czasu i szybko zmieniających swą formę, są zapinki. Egzemplarze pochodzące z ziem polskich z interesującego nas okresu, to przeważnie przedmioty importowane lub będące naśladownictwem względnie przetworzeniem form obcych. Umożliwia to powiązanie polskich okazów z zabytkami z innych obszarów i umiejscowienie ich w ramach ogólnoeuropejskiego systemu chronologicznego.

W zespołach kultury pomorskiej, z których znane są kolczyki, zapinki nie występują. Kilka egzemplarzy pochodzi natomiast z popielnic twarzowych i stało się podstawą datowania wyróżnionych przez J. Kruka (1969) typów tych naczyń. Chronologia wyróżnionych przez autora typów popielnic twarzowych oparta jest na datowaniu zapinek certoskich, kowalowickich, tłukomskich oraz późnohalsztackiej zapinki postwężykowatej i przedstawia się następująco:

Typ A (zapinki: postwężykowate, tłukomska i certoska) — połowa Ha D2—LT Bl/LT B2, tj. schyłek VI, początek V w. p.n.e. — koniec IV w. p.n.e.

Typ B (zapinki: tłukomskie i certoskie) — koniec Ha D2—LT B2, tj. połowa V w. p.n.e. — 1 połowa III w. p.n.e.

208

Typ C (zapinki: kowalowidds i    1

skie) — początek LT B2 — koniec LT Cl, a . czątek 111 w. p.n.e. — połowa II w. pju. I

W datowaniu swym autor posłużył gę śohb I nymi przed wieloma laty opracowaniami    I

które od momentu powstania nie były aaktiła^ 1 ne (Kruk 1969, s. 111—121, przypisy).

Nową propozycję chronologii zapinek występy I cych na ziemiach polskich min. w młodszej ^ kultury pomorskiej (z uwzględnieniem Mpfe, || kultury grobów kloszowych), opartą na szczep V wych analizach porównawczych, przedstawi    ■

nio Z. Wożniak (1979, s. 137—148). Niezwykle jt fr teresujące są tu wnioski dotyczące chronię zapinek certoskich, kowalowickich i typu Pukaj p Wielkie, stawiające w nieco innym świetle usta- jt lenia J. Kruka dotyczące popielnic twarzowym i.

Zapinki typu certoskiego, występujące na ziemiach polskich, różniące się konstrukcją od kg H skich okazów z jednostronną sprężyną, podzukw ■ zostały na dwie odmiany. Pierwsza, starsza, cg ■ rakteryzuje się dwudzielnością oraz występom-1 niem kuszo watej cięciwy i sprężyny często osadzo- I nej na osi. Zapinki polskie tej odmiany, wySępo- I jące głównie w zespołach kultury łużyckiej, zo- E stały umieszczone w okresie odpowiadającym E schyłkowi HaD i początkowi fazy LT A, tj. t E V w. p.n.e. Odmiana młodsza posiada szerszy b- U błąk oraz, u licznych okazów, guzek umieszczony || w części przedniej, na przedłużeniu kabłąka. Ta £ wariant zapinek certoskich występujący na ofam- fl rze Polski datowany jest przez Z. Woźniaka k g| fazę LT A, tj. 2 połowę V i początek IV w. pxe 1

Typ kowalowicki, uważany przez Z. Wożniak za wyraźnie nawiązujący do zapinek staro-iw* I snolateńskich, datowany jest na koniec V w. pju I (połowa LT A) i 1 połowa IV w, z możliwość I przetrwania do 2 połowy IV w. p.n.e. (LT BI).

Wykształcenie się typu Piekary Wielkie, różna-1 cego się od zapinek kowalowickich bardzo mfr 1 kim, ażurowym kabłąkiem, wiąże autor ze ser kowo halsztackimi prototypami zapinek bębenka-1 wych (Doppelpaukenfibeln), które na obszarze ke-1 tury jastorfskiej częściowo współczesne są zapis-1 kom kowalowickim. Chronologia odmiany pcdsbr i ustalona zostaje więc na (w przybliżeniu)LT A.t I 2 połowę V — początek IV w. p.n.e. Zestaw® I proponowanych przez J. Kruka i Z. Wożnik | chronologii zapinek odniesionych do trzech typ** I popielnic twarzowych, przedstawia tabehUkfr 1 ży zwrócić uwagę, że jedyną datowaną w podu? j zestawieniu popielnicą z Pomorza jest oku z k doszewa — 250, z którego pochodzi zapinka & towska odmiany starszej. Pozostałe popietot*'' stąpiły na stanowiskach leżących poza obszaru krystalizacji kultury pomorakiej.

W świe śwaraewyi Popielni Wielkopoł łom VI i ¹ ddtov morzu po .znaczyć n szych oka znaczenia poprzez | przedstaw uwagę J. wego A/) występów (Siedlimo naszych i i 111 w p czątku r drugą ch paciorkói i niebies] ką w poj (1911, s. p.n.e.

W czai popielnń są już p zioną wi ka certc .pielnice (Wymyi ska odm pinka t popielni tych dw p.n.e. (I Okres wyznać skie (SI woj le| Zamyki końca 1 Góra wych j niaka i go stad , kłoszo> ku n i 1 Idem I dectwz mentó

I pr | | m)

Z k< wie pi

■ w - wi