DSCN2364

Marek K. JELENIEWSKI

MODEL POLICJI PAŃSTWOWEJ W II RZECZPOSPOLITEJ (1919-1939)

Zalążki pierwszych polskich organizacji policyjnych zrodziły się jeszcze w roku 1914. Za takie uznać bowiem należy powstałe na południu Straże Obywatelskie Zagłębia Dąbrowskiego. Nie przetrwały one - co prawda - długo, lecz dały początek oddolnym ruchom obywateli polskich, którzy w obliczu zagrożenia, widzieli potrzebę tworzenia własnych formacji policyjnych. Również w lipcu 1914 roku adwokat Stanisław Popowski utworzy! z ramienia polskiego Komitetu Obywatelskiego w Warszawie Straż Obywatelską^{1 2}. Ta Istniała przez cały okres okupacji niemieckiej. Jej instytucje stanowiły podstawę stworzenia warszawskiej policji w odrodzonym po wojnie Światowej Państwie Polskim. Jako, że formalnie zaczęła funkcjonować w pierwszych dniach sierpnia 1915 roku i traktowano ją „za zawiązek przyszłej polskiej policji"¹, dzień 5 sierpnia został uznany za dzień powstania policji polskiej³.

W innych regionach późniejszej Rzeczypospolitej na pierwsze polskie formacje policyjne przyszło czekać cztery łata. W zaborach pruskim i austriackim powstały dopiero na przełomie 1918 i 1919 roku. W Małopolsce i Wielkopolsce poczęto wówczas organizować Żandarmerie Krajowe, które w początkach roku 1919 stopniowo wchłaniały istniejące do tej pory w poszczególnych regionach kraju milicje, policje i straże miejskie czy gminne. W Lubelskiem, gdzie stworzono pierwszy polski Rząd, powołano do życia Milicję Ludową, istniejącą początkowo niezależnie od Żandarmerii Krajowej. W tym samym czasie powstały w byłym zaborze rosyjskim rozliczne Straże Rzeczne i Kolejowe. Tam także działa Żandarmeria Polowa. W obliczu takiej obfitości rząd lubelski w pierwszych dniach listopada 1918 roku postanowił stworzyć jednolitą strukturę policyjną na obszarze całego kraju. W wydanym 7 listopada 1918 roku manifeście czytamy m.in.: „po ukonstytuowaniu się ostatecznym przystąpimy natychmiast do reorganizacji na zasadach szczerze demokratycznych rad gminnych, sejmików powiatowych i samorządów miejskich, jak również do organizowania po miastach i wsiach milicji ludowych, które by zapewniły ludności ład i bezpieczeństwo, a posłuch i wykonanie zarządzeń naszych organów wykonawczych i należyte postawienie sprawy aprowizacji ludności. Zapew-

1

L. Nagier. Policja Państwowa, w: Dziesięciolecie Polski Odradzonej 191S-1928; Warszawa 1928, s. 321 i n.

2

¹ Ibidem.

3

* 5 sierpnia 1925 roku obchodzono w Warszawie I innych miastach uroczystość Dziesięciolecia Policji Państwowej.