DSCN2739

474 Lilianna Bieszczad

jest niczym nowatorskim, to zupełnie inny potencjał istnieje w kwestii wewnętrznego odbioru piękna ciała, zagadnienia dość zaniedbanego w estetycznej refleksji. Tutaj otwierają się nowe perspektywy badawcze przed somaestetyką.

Rozważenie problemu dała jako miejsca doznań estetyczno-zmysłowych domaga się ponownego spojrzenia na tradycję estetyczną i udzielenia odpowiedzi na pytanie o rolę związku dała i zmysłów w wartośdowaniu sztuki. Istotne jest rozpatrzenie kwestii dotyczącej niedoceniania roli dała w doświadczeniu estetycznym i źródeł tej tendencji. Jaka jest relacja pomiędzy doznaniem delesnym a doznaniem zmysłowym? Czy można je sprowadzić do jednego typu doznań, czy też nie? itp. Wydaje się, że ocena roli dała w refleksji estetycznej może zależeć od sposobu określenia związku pomiędzy dałem i zmysłami. Jak wiemy, zasadniczy problem w myśli estetycznej Baumgartena związany był z tym, że doświadczenie estetyczne z racji swojej zmysłowośd jest niedoskonałe (intuicyjne i subiektywne), bo zwykle przedwstawia-ne poznaniu racjonalnemu czy logicznemu¹. Czy gdyby bardziej podkreślano fakt delesnego ugruntowania doznań zmysłowych, zmieniłyby się losy historii estetyki? Zauważmy, że jednostronność ujęć dała w estetyce wynika także z utrwalenia pewnych poglądów filozoficznych. Wystarczy przywołać stanowisko Platona, deprecjonującego rolę dała w poszukiwaniu prawdy, twierdzącego, iż „dusza filozofa najbardziej gardzi dałem"², czy Pawła z Tarsu, nawołującego do postępowania „wedle Ducha" i niespełniania pożądań dała³. Niewątpliwie największy wpływ na umieszczenie dała w ramach opozycji delesne - duchowe ma Kartezjański dualizm. To na bazie tej koncepcji wypracowano szereg opozycyjnych kategorii: tego, co rozdągłe, podległe prawom mechaniki,

Perspektywy badań nad dałem w estetyce

i tego, co niepodzielne, co jest umysłem, czyniąc to, co cielesne, antytezą tego, co duchowe, nie próbując zasypać przepasa pomiędzy nimi¹*

Chcąc ustalić relacje pomiędzy tym, czym jest doznanie cielesne, zmysłowe i wreszde estetyczne, trzeba by zapytać także o to, co w ogóle znaczy delesne ugruntowanie tych doznań. Najprostszym rozwiązaniem problemu jest przyjęde stanowiska, że dało pozostaje w relacji ze zmysłami na mocy faktu, iż zmysły są elementem dała, a zatem zmysły do niego przynależą. Czy jednak doznania zmysłowe nie stają się wtedy doznaniami delesnymi? W jaki sposób odróżnić wrażenia pochodzące ze zmysłów od tych, które przynależą do dała, tym bardziej że istnieje rozdzielność ontologiczna tych pojęć? Aby rozwiązać wyżej wymienione problemy, konieczne jest szczegółowe określenie tego, co rozumiemy poprzez dało i zmysły, a idąc dalej, czym są doznania delesne, doświadczenie zmysłowe, wrażenia zmysłowe itp. Jeśli przyjmiemy dualizm Kartezjański, to fakt delesnego ugruntowania naszych subiektywnych doznań może stanowić krok do przodu w rozwiązaniu dylematu Baumgartena i późniejszych filozofów, pytających o poznawczą moc doznań estetycznych^{4 5 6}. Dzieje się tak dlatego, że dało jest miejscem fizycznym, które jest ogólnodostępne i obiektywne, zaś wrażenia zmysłowe, znajdujące się po stronie tego, co umysłowe, są subiektywne. Gwarantem ogólnodostępnośd doznań estetycznych (a może ich roli poznawczej) staje się więc dało. Jeśli radykalnie zmienimy sposób rozumienia dała i zmysłów, uznając, iż nie można doznań zmysłowych sprowadzić do fizjologiczno-biologicznych struktur funkcji układu nerwowego, a doznań delesnych do zdeterminowanych odruchów o charakterze mechanicznym, to sprawa znacznie bardziej się komplikuje.

Teza, iż rozstrzygnięda dotyczące statusu ontologicznego dała i zmysłów są niebagatelne dla badań somaestetycznych, brzmi trywialnie, ale zobaczmy, w jaki sposób owe rozstrzygnięda przekładają się na praktykę działań artystycznych^,s. Posłużmy się przykładem doty-

Estetyka rozumiana jako dyscyplina zajmująca się poznaniem estetycznym, z natury zmysłowym, a więc mglistym i nienaukowym, miała problem z ustaleniem swojej pozycji naukowej. Gdyby za Kartezjuszem przyjąć, że ciało jako byt natury fizycznej istnieje obiektywnie, to opis doznań zmysłowych jako doznań dała zasługiwałby na miano intersubiekty wnego i w tym sensie naukowego.

Platon, Fedon, przeł. W. Witwicki, Warszawa 1958, s. 65.

Poglądy obydwu filozofów wpłynęły na negatywne spojrzenie na dało. Platon mówił wprawdzie o zachowaniu równowagi dała i duszy w Timajosie, ale to obraz ciała jako ograniczającego możliwośd poznawcze człowieka z Fedotta wywarł większy wpływ na postrzeganie dała w kulturze europejskiej. Z kolei Paweł z Tarsu reprezentuje chrześdjański pogląd na dało jako źródło pokus, przeszkadzające w zbawieniu człowieka. Zob. Platon, Timaios, przeł. P. Siwek, Warszawa 1986, s. 87 i n., św. Paweł, Listy do Galotów 5, w: Pismo święte Starego i Nowego Testamentu, Brytyjskie i Zagraniczne Towarzystwo Biblijne, Warszawa 1986.

R. Descartes, Medytacje o pierwszej filozofii, przeł. M.K. Ajdukiewiczowie, Warszawa 1958.

Takie stanowisko jest możliwe, jeśli przyjmiemy związany z myślą Kartezjańską podział, w którym funkcjonują pary: zjawiska umysłowe - zjawiska fizykalne, subiektywne (prywatne) - obiektywne (ogólnodostępne), celowe - mechanicy styczne, intencjonalne - nieintencjonalne, to można założyć, że ciało stoi po stronie tego, co przedmiotowe i w tym sensie obiektywne. Zob. J. Bremer, Problem umysł - ciało Wprowadzenie, Kraków 2001, s. 12.

Choć nie podpisujemy się pod szeroką formułą somaestetyki Shustermana, to trzeba podkreślić pozytywne aspekty rozważań somaestetycznych pod kątem praktycznym. Być może gdyby wcześniej powstała taka subdyscyplina, to oszczędziłaby