DSCN6413 (Kopiowanie)

120

Biologia - >«t/j*.. .

zazwyczaj pobierają z atmosfery (niektóre - jak pamiętamy - także azot). Pozostałe pierwiastki, n, ogół pod postacią związków rozpuszczonych w wodzie, wchłaniane są z gleby. A zatem jednym | najważniejszych procesów fizjologicznych rośliny jest gospodarowanie wodą i rozpuszczonymi w niej substancjami.

Poza niewielką liczbą gatunków, które wtórnie przystosowały się do życia w wodzie, większnif roślin to organizmy lądowe. Pobierają one wodę i substancje odżywcze za pomocą systemó* korzeniowych z gleby.

Gleba jest fragmentem litosfery, stanowiącym podłoże dla wzrostu roślin i środowisko dla ich korzeni. Składają się na nią elementy mineralne, będące produktami erozji skał (kamienie, piasek) ora; elementy pochodzenia organicznego, zwane próchnica czyli humusem. Gleba pozbawiona próchnicy nie nadaje się do zasiedlenia przez rośliny. Oprócz wymienionych, bardzo istotnymi składnikami gleby są organizmy żywe ją zamieszkujące, dokonujące przemian składników mineralnych i próchnicy i stanowiące bardzo zazwyczaj zróżnicowane, lecz niezbędne środowisko dla korzeni. Najliczniejsze są drobnoustroje: bakterie i grzyby, lecz także zwierzęta (np. biomasa drobnych bezkręgowców, owadów, nicieni, pierścienic - może wynieść 1000 kg na hektar). Jeden hektar żyznej gleby może “pomieścić” około 50 000 dżdżownic, które w okresie od wiosny do jesieni są w stanic przenieść na powierzchnię około 20 ton ziemi.

Jednym z najważniejszych elementów oceny gleby jest jej żyzność: zależy ona przede wszystkim od zawartości próchnicy, składników mineralnych, zawartości powietrza i wody. Gleby żyzne powstają najczęściej zc skał zasadowych i wapiennych, zaś gleby ubogie z kwaśnych granitów i piaskowców. O klasyfikacji gleb decyduje też wielkość cząstek składników mineralnych. Największe fragmenty skał (powyżej 2 mm średnicy) określamy jako żwir, mniejsze jako piasek, zaś najdrobniejsze sądy i gliny (cząstki gliny koloidalnej mają średnicę poniżej 2 mikrometrów). W zależności od wzajemnego stosunku i lościowcgo poszczególnych składników, gleby z grubsza możemy podzielić na piaszczyste lekko gliniaste, gliniaste, lessowe i próchnicze. Gleby piaszczyste mogą być w 100% złożone z piasku (piaski niektórych pustyń), natomiast gleby gliniaste zawierają około 50% piasku, 25% ilu i 25% gliny koloidalnej. W glebach próchniczych (jak np. czarnoziemy, mady, rędziny) zawartość humusu jest bardzo duża, przekracza 2,5%.

Woda występuje w glebie pod różnymi postaciami. Wody: higroskopiina i hłonkowata związane są z powierzchnią cząstek mineralnych; dlatego też gleby gliniaste (zbudowane z ogromnej liczby maleńkich elementów) zawierają dużą ilość wody. Jednakże zarówno woda higroskopijna, jak i hłonkowata przeważnie są niedostępne dla większości roślin. Korzystają one głównie z wody kapilarnej (która wypełnia przestrzenie między cząstkami gleby) i grawitacyjnej (przepływającej do głębszych warstw); niektóre drzewa o bardzo długich korzeniach mogą w pewnych środowiskach wykorzystywać wody gruntowe.

Tabela 7-XIII ilustruje zawartość wody (tzw. pojemność wodna) poszczególnych rodzajów gfcb i zarazem wyjaśnia, dlaczego np. rośliny mogą wykorzystywać wodę gleb gliniastych i próchniczych, a mają trudności z wyzyskaniem wody gleb piaszczystych.

Jak widać z powyższej tabeli, gleba zasolona może obfitować w wodę - jednakże żyjące W niej rośliny nie są w stanie z owego płynu skorzystać. Albowiem jony sodu wiążą cząsteczki wody i uniemożliwiają ich pobieranie w drodze osmozy. Dlatego też rośliny porastające gleby zasoton* a także żyjące np. na nadmorskich bagnach, zaliczamy do kserofitów (roślin wykazujących ■»* zapotrzebowanie na wodę). Rośliny o dużym zapotrzebowaniu, jak np. szereg roślin słodkowodnych (rzęsa, grzybień) określamy mianem hydrofitów bądź też helofitów (rośliny bagienne, np. trzcin* pałka wodna). Natomiast rośliny potrzebujące do życia przeciętnych ilości wody tomszafift tu większość roślin lądowych). Kserofity - żyjące w warunkach niedoboru wody - muszą oszczędzać i magazynować w swych tkankach (kaktusy, aloes, agawa, rozchodnik) i nttzywUJJJ P

&

^cfcślinyi

s*nfók)l

z&itślinni

—iiwdii

ńfcśaii

SMpaa

stawi

**dpodk

Wiiwpi

%UdCH