DSCN6501 (Kopiowanie)

; pnrftod świata ktoi tywych i ich klasyfikacja

211

pflwowy. zbudowany zwykle z pierścienia okoloprzclykowcgo i pięciu odchodzących odeń pni -„efirśw promiennych. Poszczególne części ciała mają znaczny stopień autonomii - odcięte ramię HHgwiazdy będzie w podobny sposób reagować na bodźce, jak cały osobnik. Także narządy zmysłów róeosiągnęły dużego stopnia rozwoju. Narządami zmysłu dotyku i zapewne zmysłu chemicznego są oóż.ki ambulakralnc. Niektóre szkarłupnie mają prymitywne oczy, osadzone zwykle u podstawy uników: komórki światłoczułe mogą występować też na ramionach. U strzykw, rozgwiazd i jeżowców występują narządy zmysłu równowagi (są to tzw. sferidia).

Z wyjątkiem kilku gatunków szkarłupnie sąrozdzielnoplciowe. Jaja i plemniki wydalane są do otaczającej wody, gdzie następuje zapłodnienie (zapłodnienie zewnętrzne). Szkarłupnie przechodzą nmtijzłożony; ich larwy są zmodyfikowaną trochoforą (por. też ryc. 2-39) i u różnych gromad mają różną budowę, dlatego też noszą inne nazwy. Typ szkarłupni podzielono na pięć gromad: liliowce, stizykwy, jeżowce, rozgwiazdy i wężowidła (ryc. 7-140).

Liliowce (Crinoidea) należą do najstarszych zwierząt i znamy znacznie więcej gatunków kopalnych, niż ich żyje obecnie. W postaci dorosłej są to zwierzęta osiadłe, przytwierdzone do podłoża za pomocą stylika (ryc. 7-140); nazwę zawdzięczają swym kształtom, przypominającym kwiaty lilii. Dodatkowym podobieństwem są przepiękne nieraz barwy tych zwierząt, Antedon śródziemnomorski (Antedon meditemmea), najlepiej znany liliowiec, może być koloru żółtego, czerwonego, ccglastego, brunatnego lub fioletowego. Niektóre gatunki wtórnie odeszły od osiadłego trybu życia i (podobnie jak urzęsione larwy, zwane doliolariami) potrafią wspinać się i pływać. Otwór gębowy liliowców otoczony jest wieńcem 5 • 20 długich i rozgałęzionych ramion, oprócz których występują małe ramiona chwytne. Wzdłuż ramion ciągną się do otworu gębowego bruzdy, tzw. rynienki pokarmowe, wysłane urzęsionym nabłonkiem. Rzędy rzęsek przesuwają do otworu gębowego cząstki pokarmu - liliowce bowiem żywią siędełrytusem. czyli martwą materią organiczną, która opada w głębiny i osiada na ich ramionach. Przewód pokarmowy - podobnie jak u form żyjących w muszlach i rurkach - ma kształt litery U i otwór odbytowy znajduje się w pobliżu otworu gębowego (ryc. 7-140). Liliowce żyją głównie na dużych głębokościach - na przykład pięknie, trawiasto ubarwione liliowce zielone (Endoxocrinus wyville-ihmpsoni) wyławiano w Atlantyku z głębokości do 2500 m.

Sltzvkwv (Hobthuiioidea) swą polską nazwę zawdzięczają temu, iż zaatakowane wystrzy kują w napastnika swe wnętrzności; duże zdolności regeneracyjne umożliwiają zwierzęciu szybkie ich odtwoizenie. Wyglądem swym strzykwy bardzo różnią się od pozostałych szkarłupni (ryc. 7-140), ponieważ kształtem, a często i kolorem podobne są do... ogórków (w większości języków noszą rawę "ogórków morskich”). Dopiero badanie budowy wewnętrznej ujawnia pięciopromienną strukturę (zwłaszcza obecność pięciu nerwów promiennych). Strzykwy nie mają pancerza, lecz pojedyncze płytki wapienne, rozrzucone w worze skómo-mięśniowym przypominającym wór skómo-mięśniowy pierścienic. Z jednej strony ciała jest otwór gębowy, otoczony wieńcem czułków. Czułki służą do zgarniania pożywienia do otworu gębowego; podobnie jak liliowce, stizykwy sądetrytofagami. czyli żywią się martwą materią organiczną. Niektóre gatunki są mułożeme, inne zlizują co pewien czas z ramion cząstki pokarmowe, które osiadły na gęstej sieci ich czułków. Otwór odbytowy znajduje się po przeciwległej stronie ciała. Część tylna jelita posiada liczne cienkościenne, porozgałęziane uchyłki, które pełnią funkcje oddechowe; są to tzw. płuca wodne. S trzy kwa przez skurcze steku wciąga wodę óo jelita i do “płuc”, gdzie następuje wymiana gazowa. Następnie woda zostaje wyrzucona silnym bronieniem wraz z produktami przemiany materii. Na powierzchni ciała strzykwy jest pięć rzędów •óżek ambulakralnych, z których trzy znajdują się po spodniej stronie ciała i umożliwiają zwierzęciu Osuwanie się po dnie. Strzykwy mają rozwój złożony, w którym występują dwie postacie larwalne: ^ł/e*KjQa, płanktoniczna usznica (aurikularia) jest zmodyfikowaną trochoforą i następnie przekształca się * ÓK/ułkówaiądoUoUrif. o 3-5 pasmach rzęsek. Dolioluria przekształca się w młodocianą strzykwę.