DSCN8561

29

Rozdział VI. Wygnanie do Babilonu

.liczba potdńefa wygnańców jpi afewatoSiia&^ymbojiczn^^ Mickiewicz uważał, że gdziekolwiek by się oai znajdowali, pełnią funkcję apostołów: Jesteście wśród cudzoziemców jako apostołowie wśród bałwochwalców” - pisał w Księgach narodu i pielgrzymia polskiego (VI, 46). Gromada składała gę i fetenasro wywiezionych.¹ Jest to więc liczba uczniów bez zdrajcy Judasza. W tradycji chrzescijanskief jedenastka oznaczała grzech, ponieważ z jednej strony przekraczała dziesiątkę, bczbę Dekalogu, symbolizowała więc transgresję Prawa, z drugiej zaś naruszała dwunastkę, znak pełni i równowagi, którą zniszczyła zbrodnia Judasza.¹ Tutaj, jak sądzę, jedenastka wskazuje na to, że wygnańcy fę jnż nd 7b jwflgK nc-ryyrmni

W ehwiłr rozstania z tą gromadą Bohater Polaków otrzymał nowy tytuł. Jak pamiętamy, tytuł ujawnia funkcję człowieka w świecie. Spróbujmy więc teraz zrozumieć, co też mogłoby znaczyć że Konrad, który w Prologu został nazwany Więźniem, w ostatnim fragmencie dzieła przyjął imię|helgrzyma.)

W pojęciu chrześcijan pielgrzymowanie me jest tytko doświadczeniem ziemskim i w żadnym wypadku nie zamyka się w sferze ziemskiej polityki Egzystencja ludzka jest, co prawda, „tułactwem w ciele”, z daleka od Pana, ale biada człowiekowi który podczas ziemskiej wędrówki zagubi przekazany mu przez Chrystusa „zadatek Ducha” (2 Kor S, 5-6). Pielgrzymuje się ku Transcendencji i tylko opierając się na tym przykazaniu Homo Yiator może pokusić się o zaprowadzenie jakiegoś ładu w bezustannie rozpadającym się świecie, wstrząsanym przez sprzeczne interesy i namiętności. „Wolno jednak zapytać - pisze Gabriel Marcel — czy systematyczne odrzucanie tego, co pozaziemskie, me leży u źródeł wstrząsów, które w naszych czasach osiągnęły swoje największe nasilenie; kto wie, czy trwały porządek ziemski nie może być wprowadzony tylko pod warunkiem, że człowiek zachowa wyraźną świadomość tego. co można by nazwać jego kondycją pielgrzyma; to znaczy, że będzie on stałe pamiętał o konieczność wykuwania sobie niepewnej drogi poprzez eratyczne głazy upadłego wszechświata, wymykającego się pod każdym względem samemu sobie, ku światu bardziej umocnionemu, ku światłu, którego jedynie zmienne i niepewne odblaski można dostrzec z ziemi.”²

Idea pielgrzymstwa polskiego wyłożona przez Mickiewicza w Księgach zakładała właśnie pozaziemski ceł kondycji ludzkiej. „Polak w pielgrzymstwie nie nazywa się tułaczem, bo tułacz jot człowiek błądzący bez celu” (VI, 1$). Polak pielgrzymuje po coś (YL45). Pielgrzymuje bez broni (VI, 23), co oznacza, że nfełgrzymstwo to praca ducha^ której celem jest zmiana porządku nieprawo-

g§g|fgjtaBaa

jo. astMowionego pracz „państwa wielkie i potężne ', przez Bestię z Apo-ohpiy. ffc^nymka pracz otchłań chtoniczną jest zawsze niebezpieczna, ponieważ błąd wypełnia każdą ziemską wędrówkę. Sam Konrad jest tego iobttaym dowodem. Toteż zawsze trzeba mieć przed oczyma nadprzyrodzony a£ Pokfe jest kamieniem węgielnym „budowy europejskiej”, który został odrzucony przez mocarstwa. Jak Chrystus stał się „kamieniem obrazy” świeckich dziejów ludzkości (Łk 2, 34), tak kamień węgielny współczesnego świata stał się „kamieniem obrazy” porządku stworzonego przez mocarstwa i\l 53). Wolność, która na początku była u Boga, przebiega dziś świat v stroju polskich pielgrzymów (VI, 53). Polacy pielgrzymują po „dziedzictwo ptzyszfej Wolności świata” (VI, 19). Wyszli z ojczyzny, aby zniweczyć zło. Jo kto nie wyjdzie z domu, aby zło znaleźć i z oblicza ziemi wygładzić, do tego zło samo przyjdzie i stanie przed obliczem jego” (VI, 29). Polskie ggraymnwamg jest tedy walką ze ziem, które spętało świat yą pomocą pnjiryrTnyćiTsystematów. W nowvm tvtute Konrada zostało więc zapisane jj^rcTźadame Bohatera Polaków Wywrocie ład zbudowany na wnwl i uczynić WoinoścT~5ipóitazę Boga, kamieniem węgiełpym Jwtom eu-ropejskj^”. Ponieść ludonTpoTską „religię wolności”. Ocalić Chrystusowy ■adatek Ducha” i zbliżyć w ten sposób świat do Pana.

Lecz oto zapadł wieczór i po drugiej strome ulicy, z której zniknęły tłumy i spółwygnancy Pielgrzyma, pojawił się dziwny stały mieszkaniec tej stolicy. Nie nosi jeszcze śmienia, ale już od pierwszego zdania opis Mickiewicza utwierdza nas w przekonaniu, że jest to ^ózeTOfeszkjewKZ, (malarz i mistyk, centralna postać polskiej kolonii w Petersburgu, która powróci raz jeszcze w zakończeniu Ustępu.³

W epoce romantyzmu każdy uduchowiony człowiek zdawał się być jestestwem wyrwanym z grona aniołów lub co najmniej otoczonym przez anioły. .Kiedy się już raz to szlachetne oblicze rozjaśniło — pisał jeden z pamiętmkarzy - kiedy się rozpłomienił blaskiem unoszących się nad mm aniołów, kiedy się Boski ogień w Oleszkiewiczu rozniecił, kiedy był w zapale, a byłeś z rum sam na sam w szarej, mistycznej, tajemniczej godzinie, słowa jego. jak potok ognisty, z ust jego się lały. I zdawało się czasem, że nas obudwóch wokoło powietrzne otaczają duchy. Że jakieś niewidzialne i niepojęte siły owinęły się naokoło nas i oplotły nas w ten moment swoją niebieską siecią: że się coś nad tobą z góry tfflos, że ńę coś do ciebie z dołu, z boków i za tobą przekrada.”⁴ Podobnie jot i w tym obrazie Ołeszkiewicza.