DSC66

Kosdiial dwunasty

DOKTRYNALNA KO MPARATYSTYKA

r klig ii świata helmutha von olasen a p p a

Ich dłskutiere nlcht, ob fnlsch ob wahr. Ich propagiere nicht — ich Stelle dar

Arno Holz

Chociaż w Marburgu nad Laną istnieje silny ośrodek badań religioznawczych, to jednak najpoczytniejszym w Niemczech zachodnich pisarzem z tej dziedziny jest uczony nie związany z uczelnią protestancką. Tym uczonym jest urodzony 8 września 1891 roku w Berlinie, emerytowany od 1962 roku profesor india-nistyki i porównawczej historii religii na Uniwersytecie w Tybindze, Helmuth von Glascnapp (zmarł 25 czerwca 1963 roku).

On to pisze dla Federalnego Urzędu do Spraw Pośrednictwa Pracy i Walki z Bezrobociem broszurkę o zawodzie religioznawcy (Religionswissenschaftler). On wydaje gruntowne kompendium o pięciu wielkich religiach świata (Die fiinf grossen Religionen der Erde), tłumaczone natychmiast na francuski, on na zlecenie austriackiej Komisji UNESCO zestawia różnice i podobieństwa pomiędzy religiami ludzkości (Die Religionen der Menschheit), on wygłasza serie odczytów, m. in. w Zurychu (Die grossen Religionen der óstlichen Volker), on reprezentuje naukę niemiecką na uroczystościach 2 500-lecia buddyzmu w 1956 roku w New Delhi, wydaje wreszcie popularnie pomyślany informator Religie niechrześcijańskie (Die nichtchristlichen Religionen) o nakładzie 175 tysięcy egzemplarzy. Glasenapp jest znany i wśród indianistów polskich (Eugeniusz Słuszkiewicz, Franciszek Tokarz, Włodzimierz Zajączkowski).

Poddanie krytycznej rewizji działalności religioznawczej tego głośnego dziś profesora wydaje się na czasie. Umyślnie zaznaczam — religioznawczej, ponieważ Helmuth von Glasenapp zaj-

mowal sit; nie tylko religiami kuli ziemskiej. Religioznawstwem porównawczym zainteresował się w roku 1946, już jako 55-letni historyk filozofii indyjskiej, którą się do tej pory wyłącznie zajmował. Do pracy nad porównawczą historią Teligii skłoniły go wydarzenia bezpośrednio po drugiej wojnie światowej. Po wojnie traci katedre, na Uniwersytecie Królewieckim i zaraz potem udaje się mu przenieść do Tybingi, gdzie wakowała właśnie katedra indianistyki i porównawczej historii religii po skompromitowanym współpracą z hitleryzmem profesorze Jakobie Wilhelmie Hauerze, wodzu rasistowskiej Deutsche Glaubensbewegung.

W uniwersyteckiej praktyce nominacyjnej Niemiec istnieje usankcjonowany od lat usus, iż następca kontynuuje kierunek swego poprzednika na katedrze: ma to służyć ciągłości badań i zapewnić pełne wykorzystanie księgozbioru zakładowego. Przejmując katedrę indianistyki i porównawczej historii religii w Tybindze kolo Stuttgartu, dotychczasowy historyk filozofii indyjskiej włączył oficjalnie do swej naukowej specjalności również i religioznawstwo porównawcze.

Nie było to dlań zadanie nad siły. Wprawdzie młodemu doktorowi indianistyki, debiutującemu w 1914 roku rozprawą Die Le-hre von Karman in der Philosophie der Jainas (Nauka o karma-nie w filozofii dżinistów) u boku sławnego profesora Hermanna Georga Jacobicgo z Bonn, uśmiechała się zupełnie inna przyszłość. Oto zapalił się do roli pośrednika pomiędzy filozofią europejską a subtelnymi systemami (darsiana) myślowymi współczesnych i dawnych indyjskich guru. Jego praca habilitacyjna, przyjęta w 1918 roku, a publikowana dopiero w 1923 roku, ma za przedmiot rozważań inną osobliwość filozoficzną, mianowicie teistyczny system Madhtyy z XIII stulecia n. e. Talent popularyzatorski, o którym sami Francuzi wyrazili się, że „chociaż, jak utrzymuje się, uczeni niemieccy nie potrafią spopularyzować wiedzy... to jednak <\£on Glasenapp dementuje stanowczo tę opinię" szuka dla siebie ujścia w formach lekkich i pociągających. Powstaje niezastąpione w swym wdzięku uademecum po ortodoksyjnych systemach religijno-filozoficzno-spolecznych Indii Der Hin-duismus. Rcligion und Gesellschaft im heutigen Indien (Hinduizm. Religia i społeczeństwo w dzisiejszych Indiach) z 1922 roku. Zbiera ono w imponującą całość szereg wcześniejszych artykułów,