DSC 33

* ■ ■ I

[HODOLOGY

UjWERSiTy

oir J

05)?'

co <

112

ludwik fbydb

uczonego, niemożliwość poznania), natomiast powstaje doskonal 19 którego efekt mieśd się w konstrukcji, właśnie w konstrukcji grad«y). nej.

Prawdziwym arcydziełem zastosowania techniki gradacyjnej do no* weli jest utwór Czechowa Śmierć urzędnika. Bohater opowiadania, egu-ku tor Iwan Dmitrycz Czerwiakow, w czasie przedstawienia teatralne* niespodzianie chrząknął, opluwając siedzącego przed nim generała. Pi^f rażony tym strasznym faktem, cztery razy przeprasza wysokiego urzędnik* za tak wielką a jednocześnie mimowolną zniewagę, aż za czwartym razeią wyrzucony za drzwi przez doprowadzoną do wściekłości ofiarę przeprosin... umiera. W iprzeciwieństwie do „historyjki¹* Kraszewskiego urzędnika nie jest tylko żartem, efektowną anegdotą; t^en utwór Czechowa, szczytowe osiągnięcie genialnego nowelisty, ukazuje w przeżyw Czerwiakow a głęboką prawdę psychologiczną. Czterokrotne przeprosi^ tworzą gradację, w której zwraca uwagę subtelne zaznaczenie w reakcji generała, który najpierw przyjmuje słowa usprawiedliwię! z niechętnym pomrukiem, następnie z lekceważącym machnięciem za trzecim razem — prawie z płaczem i wreszcie za czwartym — zij kłością. W ten sposób Czechow utrzymał nowelę w charakterze śc realistycznym, ale groteskowe zakończenie (Czerwiakow, „wróciwszy tematycznie do domu, nie zdejmując galowego munduru, położył otomanie i... umarł¹¹) przenosi jednak całą rzecz w wymiary nierze wisie, podbijające rosnący strach Czerwiakowa w dziedzinę abstri nego żartu, ad absurdum.

Ten absurdalny i abstrakcyjny „wierzchołek¹¹, do którego into| z natury rzeczy gradacja, jeszcze wyraźniej występuje w noweli Grul skiego Bunt. Pan Józef zbuntował się przeciw ustalonemu ładowi życia. Nie idzie więc na umówiony tenis, potem wyrzuca przez okno biony zegarek, następnie po tych dość łagodnych głupstwach usiłuje mordować swego psa i wreszcie oblewa naftą i podpala łóżko, do p przywiązał 6ię sznurami. Całopalenie na ołtarzu wolności! Jak • ?^owela Grabińskiego oparta jest na gradacji, gradacja zaś wydh jak by w nieskończoność. Jest charakterystyczne, że trzy or nowele gradacyjne (Profesor Milczek, Śmierć urzędnika i Bunt) się śmiercią bohatera.

Moglibyśmy jeszcze uzupełnić ten szereg przykładem abeoluti stoj'formy noweb gradacyjnej, jakim dla opowiadania oparto*, stoukcji powtórzeniowej była Blizna Perzyńzkiego (przykładu ^ta^jm amery^nski humorysta. 01iver Henry | noweli I pWu> którą omówimy w następnym mzdziałku) W ka*dym 9 wierne utworów Kra^wskiego, Czechowa i B H wyrazisty obraz ogólnej tondencji |M||