DSCe49

NEUROPSYCHOLOGIA

konkretnie. Wiek, powyżej którego nie należy się już spodziewać plastyczności, można nazwać okresem krytycznym. Szacowany był rozmaicie - od pierwszego do piętnastego roku życia (McFie, 1961; Obrador, 1964; Len-neberg, 1967; Netley, 1972; Krashen, 1973). Dane, jakie podają na przykład Griffith i Davidson (1966), wskazujące na odwrotną zależność, czyli pełniejszy powrót do zdrowia u osób, które doznały uszkodzenia mózgu po ukończeniu pierwszego roku życia, niż u tych, które doznały uszkodzenia wcześniej, przytaczane są rzadko. Na bardziej szczegółowe omówienie zasługują dwa badania obejmujące długi okres katamnestyczny.

Pierwsze z nich to przypadek resekcji lewej półkuli mózgu z powodu padaczki u pię-cioipółletniego dziecka, opisany w 21 lat później (Smith, Sugar, 1975). Przypadek ten świadczy o imponujących możliwościach mózgu, który potrafi wykorzystać zachowaną tkankę w pozostałej półkuli tak, by osiągnąć wysoki poziom zdolności w sferze zarówno werbalnej, jak i niewerbalnej. Przed operacją mający pięć i pół roku pacjent, którego wiek umysłowy wynosił 4,0 lata, miał znaczne zaburzenia mowy ekspresyjnej, ale zachowane rozumienie. Cztery miesiące po operacji jego wiek umysłowy był zbliżony do chronologicznego, a mowa „poprzednio właściwie zupełnie niezrozumiała, szybko stała się normalna”. Gdy zbadano go w wieku 8 lat i 8 miesięcy, okazało się, że osiągnął wiek umysłowy 7 lat i 10 miesięcy. Od tej pory obserwowano dalszy postęp; pacjent w wielu rozmaitych testach, zarówno werbalnych, jak niewerbalnych, uzyskiwał wyniki w granicach normy, a niekiedy sporo powyżej normy. Niektóre jego wyniki testowe z badań przeprowadzonych w 15 i 21 lat po hemisferekto-mii (za: Smith, Sugar, 1975) przedstawiono w tabeli 8.3.

Oprócz tego, że pacjent dobrze wykonał te i inne testy psychometryczne, w obydwu badaniach stwierdzono, że jego poziom wykonania zadań mierzących wszystkie funkcje językowe (mowę, rozumienie, czytanie i pismo) był w granicach normy.

| Tabela 8.3. Niektóre wyniki testowe pacjenta po hemisferektomii lewostronnej

Wiek	21	26,5
Okres od operacji (w latach) Przeliczone wyniki WAIS	15,5	21
Wiadomości	13	16
Rozumienie	19	19
Arytmetyka	9	15
Podobieństwa	12	15
Powtarzanie cyfr	7	9
Symbole cyfr	8	10
Klocki	11	9
Historyjki obrazkowe	10	9
Układanki	8	12
i. 1. w skali słownej	113	126
1.1. w skali bezsłownej	98	102
1.1. w skali pełnej	107	116
Słownik obrazkowy Peabody	125	137+
Test pamięci wzrokowej Bentona	7	8

Na podstawie: Smith, A., Sugar, O., 1975.

ASYMETRIA PÓŁKUL MÓZGOWYCH

Drugi przypadek przez wiele lat badali Damasio i jego współpracownicy (1975). Pacjentka ta nie miała dziecięcego porażenia połowiczego, rozwijała się normalnie aż do 5.roku życia. Doznała wtedy poważnego urazu głowy, który spowodował porażenie lewostronne. W siedem lat po urazie wystąpiły lewostronne ogniskowe napady padaczkowe, pojawiające się coraz częściej. Ponadto, w około 13 lat po urazie pacjentka zaczęła przejawiać agresję i zaburzenia zachowania. Dwa lata później wykonano hemisferektomię prawostronną z powodu częstych napadów padaczki niepoddającej się leczeniu. W wyniku interwencji chirurgicznej „radykalnie ustąpiła oporna na leczenie padaczka, pacjentka odzyskała osobistą niezależność i (...) znacznie poprawiły się funkcje ruchowe i czuciowe”. Taki przypadek pokazuje, że można uruchomić alternatywne układy nawet wówczas, gdy uszkodzenie nastąpiło późno, dopiero w wieku pięciu lat. Damasio i in. komentują: „Usunięcie prawej, chorej półkuli uwolniło naszą pacjentkę od nieznośnej dolegliwości, zniknął szkodliwy wpływ uszkodzenia na resztę mózgu, natomiast ujawniło się normalne funkcjonowanie lewej półkuli, która częściowo przejęła funkcje prawej”. O częściowym przejęciu funkcji świadczy to, że pacjentka prawidłowo wykonywała wiele zadań o charakterze wzroko-wo-konstrukcyjnym. które zwykle uważa się za zależne od sprawności prawej półkuli.

Należy zwrócić uwagę na zasadniczą różnicę między tą pacjentką a omawianymi wcześniej przypadkami porażenia połowiczego dziecięcego, polegającą na tym, że tkanka mózgowa obu jej półkul mózgowych była całkowicie zdrowa przez kilka lat, aż do momentu poważnego urazu po jednej stronie. Wiele innych właściwości adaptacji pooperacyjnej, ujawnionych przez ten przypadek, wymaga dalszych badań, lecz nie ulega w ątpliwości, że wiek, w którym nastąpiło uszkodzenie, sam w sobie nie powinien być przeciwwskazaniem do operacji.

W"

EL

W późniejszej pracy (St. James-Roberts, 1981) ponownie przeanalizowano dostępne dane dotyczące hemisferektomii z wielu różnych badań nad osobami operowanymi z powodu urazu przebytego w niemowlęctwie, dzieciństwie lub wieku dorosłym, i stwierdzono, że dane te nie potwierdzają modelu plastyczności, ponieważ równie dobrze można je wyjaśnić za pomocą innych czynników.

Z upływem czasu liczba przypadków hemisferektomii z powodu porażenia połowiczego dziecięcego zmniejszyła się, chociaż większość doniesień wskazywała na poprawę po operacji (French i in., 1966; Breschi i in., 1970; Wilson, 1970; Verity i in., 1982). Dzięki późniejszym modyfikacjom procedury chirurgicznej, które rozpoczął Adams (1983), operację tę przeprowadza się nadal, a w pracach przeglądowych podaje się znaczne liczby przypadków hemisferektomii wykonywanej również obecnie (Vining i in., 1997; Boat-man i in., 1999; Bulteau i in., 2002; Maehara i in., 2002; Telfeian i in., 2002). W niektórych pracach porównuje się przypadki patologii rozwojowej i nabytej (de Bodę, Curtiss, 2000; Devlin i in. 2003).

Podsumowując: „Można wyciągnąć wniosek, że korzystne rezultaty operacyjnego leczenia padaczki (...) (z hemisferektomią włącznie), (...) zdecydowanie przeważają nad nielicznymi deficytami poznawczymi, jakie niekiedy opisuje się po tych zabiegach” (Las-sonde i in., 2000).

Hemisferektomią u dorosłych

Pierwsze doniesienia o usunięciu większej części jednej półkuli mózgu z powodu guza opublikował Dandy (1928,1933). Przypadek opisany przez Zollingera (1935) świadczy o tym, że po usunięciu półkuli dominującej nie wszystkie funkcje językowe zostają utracone. Pacjent Zollingera zachował podstawowe słownictwo, częściowo poszerzone przez terapię mowy. Żadnego innego formalnego