DSC�79

(roX’)o^»>aX|Lo;); figurki zwane „Bes pantco” mają całe ciało usiane oczami; uszy w wielkiej ilości (42,110, nawet 376) i oczy — najczęściej czworo — widzimy na pewnych stelach wotywnych w Memfisie i w Tebach, poświęconych Ptahowi i innym bóstwom egipskim. Według Enuma clisz Marduk (a może przed nim sume-ryjski Enlil, później zaś asyryjski Assur) miał czworo oczu i czworo uszu; bóstwo o dwu twarzach, i jako takie obdarzone czworgiem oczu, jest wyobrażone na wielu pieczęciach i posążkach babilońskich.\Waruna ma „tysiące oczu”; również Indra, Agni, Purusza są jsahasraksza. Indra ma oczy rozsiane po całym ciele. Waruna według Rig-Wedy jest caturanika, czyli „o czterech twarzach”. Bóstwo o trzech (a może czterech?) twarzach pojawia się na pieczęci z Mohendżo-Daro, a wielogłowość jest cechą charakterystyczną religijnej ikonografii hinduizmu (Brah-ma, Siwa, Wisznu) oraz buddyzmu (Awalokiteśwara itd.), przy czym każda z głów (bywa ich 3, 4, 5, 10, a nawet 25) ma na czole trzecie oko. W Aweście przypisuje się tysiąc uszu i dziesięć tysięcy oczu Mitrze, a sześć oczu, prawdopodobnie w trzech głowach, Saoszyjantowi. Pewien tekst hetycki z II tysiąclecia p.n.e. mówi, że Słońce ma trzy pary oczu; zostało ono wyobrażone z trzema twarzami na wazie brązowej z Hamadanu, pochodzącej z XII—XIII w. p.n.e. Przekaz Filona z Byblos u Euzebiusza, że fenicki bóg El, utożsamiany z greckim Kronosem, miał czworo oczu, dwoje z przodu i dwoje z tyłu, które otwierały się i zamykały alternatywnie, znajduje potwierdzenie ikonograficzne w pewnych monetach z Mallos, na których widnieje wyobrażenie skrzydlatej postaci z głową o dwu twarzach. Cherubini w widzeniu Ezechiela mieli ciała i skrzydła usiane oczami; również Szatan według Talmudu, a nawet Syn Człowieczy według nas-

seńczyków — mają na ciele wiele oczu.

W pewnym erotycznym epigramie, przypisywanym Platonowi, jest mowa o wielu oczach Uranosa, czyli Nieba. Argos Panoptcs (wszystkowidzący) miał „wiele”, „sto”, a nawet „dziesięć tysięcy” oczu. Według Aigimiosa natomiast miał on czworo oczu, prawdopodobnie w dwóch twarzach; na wazach mamy też wizerunki Argusa o dwóch twarzach. Na jednej z tych waz Argus ma głowę o dwóch twarzach i całe ciało usiane oczami. Tak samo przedstawiano Panoplai, zwolenników pewnej szkoły filozo icz

23