DSC�83

zawierają żadnych umów po zachodzie słońca. Szczep Kiowa przysięga na słońce. Szczep Crow wzywa słońce dla potwierdzenia prawdomówności. Słońce pełniło rolę boga sędziego u Egipcjan Babilończyków", Hetytów-. U Bityńczyków obyczaj nakazywał, by rozsądzający sprawy i ferujący wyroki siedzieli twarzami w stronę słońca, „jak gdyby bóg sprawował nadzór nad sędziami” Przysięga w imię słońca przetrwała aż do końca czasów pogańskich (Julian), podobnie jak antyczna idea słoń-ca-sędziego i słońca-mściciela, która przedostała się nawet do chrześcijaństwa ⁹².

Jest jeszcze coś więcej. Istoty wszechwiedzące nie poprzestają na przyglądaniu się ludzkim uczynkom w charakterze zwykłych widzów i na biernym przyjmowaniu ich do wiadomości. Stosują zazwyczaj sankcje, które w zależności od tych uczynków powinny nagradzać lub karać; ale faktycznie dużo większy nacisk kładzie się na karę, nagroda pojawia się w rzadkich tylko wypadkach (Nsambi, może także Siła), w ostatecznym więc wyniku sankcja stosowana przez bóstwa wszechwiedzące jest niemal zawsze karząca. Dręczenie zwierząt, marnotrawstwo pożywienia, kazirodztwo i inne występki seksualne, krzywoprzysięstwo i wszelkiego rodzaju pogwałcenie praw plemiennych należą do czynów, za które najczęściej spada kara boska.

Rodzaj kary nie jest rzeczą obojętną, musi harmonizować z naturą istot wszechwiedzących — niebiańską, słoneczną czy niebiańsko-słoneczną — od której zależy sama wszechwiedza. Toteż f s a n k c j a karząca bywa najczęściej dokony- / wana środkami meteorologicznymi. /Kara, jaką Zeus zsyła na zgromadzonych ludzi, którzy knują wspólnie jakieś złe uczynki, objawia się w postaci straszliwego huraganu (Iliada, 16,384 i nast.); posąg Zeusa Horkiosa w Olimpii (zob. rozdz. IX,

1) dzierżył w każdej ręce piorun, by nim razić krzywoprzy-sięzców. W Rzymie narzędziem kary Jowisza był także piorun, uroczyste przysięgi składano w imię Jupitera Lapisa; słowem „lapis” oznaczano „kamień piorunowy”, a kto przysięgał „per Jovem lapidem”, skazywał się, w razie złamania    ”^a

porażenie piorunem. U szczepów ałtajskich rze złe postępki ludzkie niepogodą. Również i Tien, » ¹ Chińczyków, posługuje się środkami meteorologicznymi, jak pio

27