DSC�92 (2)

Epilipili to inne imię tegoż boga, używane głownie przez południowo-wschodnich Efe. Widzi on wszystko i wszystko słyszy, zarówno dniem, jak nocą. Nic się przed nim nie ukryje, nawet cudzołóstwo popełnione w najgłębszej leśnej gęstwinie. Winnego dosięgnie kara wielkiego Epilipili, który kieruje deszczem i huraganem, piorunem i grzmotem (grzmot jest jego głosem, piorun

to efekt otwarcia przez niego ust i oczu) ⁶.

Według Schebesty Torę jest hipostazą transcendentnej Istoty Najwyższej, jej ziemską formą, równoległą do formy niebiańskiej, którą reprezentuje Księżyc⁷. Tutaj widoczny jest wpływ teorii ,,pramonoteizmu” — koncepcji ojca Schmidta *, od których Sche-besta się wyzwolił, ale tylko częściowo⁹. Rzeczywista natura wszechwiedzy boga Torę i powiązania jej własności z sankcjami, jakie stosuje za pomocą środków meteorologicznych, zarysują się wyraziście w dalszym ciągu niniejszych wywodów.

Co się tyczy Pigmejów afrykańskich, to jedynie u tych zachodnich, z Gaban, spotykamy wierzenie w ducha, który czasowo przenosi się na księżyc i stamtąd przygląda się, co robią ludzie, badając ich serca i przenikając najbardziej ukryte myśli, aby z nich potem zdawać sprawę Istocie Najwyższej¹⁰.

Tak zwani Pigmeje (Batwa) znad jeziora Kivu nie są prawdziwymi Pigmejami, lecz pigmoidami i zarówno pod względem antropologicznym, jak kulturowym pozostają pod silnymi wpływami Murzynów — tak dalece, że porzucili puszczę i życie koczownicze, biorąc się nawet do prymitywnych zaczątków rolnictwa. Ich Istoty Najwyższe, wszystkowidzące i wszechwiedzące (Imana, Rurema, Nyamuzinda) ^u, nie są ich własnymi bóstwami, lecz pochodzą, i to nie tylko z imienia, od sąsiadów — Murzynów. Również i Boni, pigmoidzi żyjący w odosobnieniu na wschodnim wybrzeżu Afryki, nadają swojej Istocie Najwyższej imię Waka, to samo, którym nazywa swoją wszechwiedzącą i wszystko widzącą Istotę Najwyższą sąsiedni szczep Galla ^l2.

2. BUSZMENI, 1IOTENTOCI, DAMAROW1E

Boskie imię Torę, spotykane w rozmaite] formie nie tylko u Pigmejów Ba binga » _w środkowym Kongo (Thole znaczy Pająk), ale i u Murzynów sudańskich — Banda (Tere), Zanck\ Ban-

36