DSC�20

\

To bardzo stare egipskie wyobrażenie Istoty Niebiańskie], tak ważne dla poznania dziejów rcligii, przetrwało zatem nie tylko w rozmaitych postaciach Morusa niebiańskiego („Morus starszy”, „Morus z oczyma na czole" itp. — patrz rozdz. II, 3), ale także w postaci Amona: tamte odpowiadają niebu jasnemu, ta ostat-nia — niebu w jego aspekcie atmosferycznym i meteorologicznym. W miarę rosnącej przewagi teologii heliopolitańskiej Morus niebieski wchłonięty został przez wielkiego boga słońca Ra jako Ra-Harachte. Z kolei Amon, który w Hcrmopolis był jednym z ośmiu bóstw rodzicieli („ojców i matek”) Słońca ¹²⁰, po wprowadzeniu go ze względów politycznych do Teb zlał się również w jedno z bogiem Ra. Jako potomek zatem dawnego bóstwa nieba i dawnego bóstwa słońca, nowy bóg tebański Amon-Ra ucieleśnił w sobie najwyższą egipską ideę Boga, stał się syntezą bóstwa niewidzialnego i bóstwa uniwersalnie widzialnego, bogatą — dzięki pneumatycznej nicwidzialności Amona — w potencjalny spirytualizm, który zapewnił jej zwycięstwo nad naturalizmem słonecznym („atenizm”), zapoczątkowanym (czy też wznowionym) przez Amenofisa IV, i skierował ją ku uniwersa-listycznemu pantcizmowi.

5. BÓSTWA O WIELU OCZACH (I WIELU USZACH)

Na niektórych wizerunkach boga Bes całe ciało jest usiane oczami '-¹. Najciekawszy jest posążek z brązu z Luwru (reprodukujemy go fig. 1 a i b dzięki uprzejmości dyrekcji Muzeum)¹²². Z inskrypcji na cokole posążku wynika, że był on własnością Pakhcra, syna Ankh-pe-khroty, który żył za czasów Psamme-tycha I (epoka saitycka)^12s.

Ta i inne jej podobne figurki z twarzą Besa i ciałem usianym oczami (drugi posążek brązowy w Luwrze ¹²⁴, posążek w Muzeum w Kairze¹²⁵, wypukłorzeźba ¹²«, fig. 2, mała stela z polewanej gliny w tymże Muzeum ¹²⁷, fig. 3, rysunek na papirusie w British Museum) ^Ub zbliżone są do bardzo licznie reprezentowanego typu zabytków — przeważnie z okresu XXVI—XXX dynastii — wyobrażających postacie o kształtach i twarzy Besa, tylko bez oczu rozsianych nu ciele ^l2i. Figurki te są zazwyczaj nagie, zwłaszcza z przodu, często ityfalliczne, z czworgiem rozpostartych

62