File0009 (8)

treść ideowa tego okresu traci swe siły żywotne i wynaturz się. W czasie tym jednakże istota ducha narodowego pozostai taka sama. Naród tak sarno, jak poprzednio, pragnie rozwoji swej cywilizacji. Wynaturzone zaś koncepcje i sposoby działa nia zamierającej epoki, na skutek zmiany warunków, nie są w stanie rozwoju narodowego zapewnić. Wtedy w dotychczasowe ideje, w instytucje, w praktyki zaczynają się wkradać jakieś nowe. bardzo mgliste tendecje, tworząc w skrzyżowaniu z tradycyjnemi sposobami myślenia i działania chorobliwe dziwolągi. Jest to zjawisko chaosu ideowego, cechy charakterystycznej bardzo dla okresów, schyłkowych poszczególnych epok. flistorja obfituje „w przykłady chaosów ideowych, panujących w okresach przejściowych, a wynikłych wskutek zetknięcia się niedostatecznie uświadamianych jeszcze nowych tendencyj ze światem starej myśli. I tak, aby zrozumieć niebywały chaos religijny początków epoki nowożytnej, trzeba wyróżnić dwa zasadnicze kierunki, występujące w tych czasach. Pierwszym z nich jest cechujący humanizm pęd do samodzielnej twórczości; drugi zaś reprezentuje wykoszlawiona przez wynaturzenie filozof ja średniowiecza i nadwątlona podówczas organizacja Kościoła Katolickiego. Kontakt tych czynników tradycyjnych, będących w stanie chorobliwym, z nowym jeszcze niedostatecznie uświadamianym postawił ludzi tego okresu przejściowego wobec bezprzykładnego zamętu religijnego. Innego zgoła, ale niemniej charakterystycznego przykładu dostarczyć nam może sentymentalizm z końca 18 wieku. Niewątpliwie ten ckliwy, efemeryczny prąd może być tylko zrozumiany, jako próba zamknięcia potężnego wybuchu uczucia przyszłego okresu romantycznego w zaschłych ramach schyłku wieku oświecenia.

Jeśli chodzi o czasy dzisiejsze, to dostarczają nam one typowego przykładu chaosu ideowego, spowodowanego wtłaczaniem nowych prądów w chwiejący się już stary ustrój. Czyż może być coś bardziej dziwacznego, jak t. zw. współczesne ustroje demokratyczne? Istnieje obecnie wśród narodów cywi-

10