Foto0467

no badania naukowe'⁷. Za przyjęciem takiego podziału zdąje się również przemawiać charakter prac kwalifikacyjnych opracowywanych w Wydziale Lotnictwa i Obrony Powietrznej oraz w pozostałych wydziałach AON.

Jeśli przyjąć toki podział Jako zasadny³⁸, to jeszcze raz warto podkreślić, że badania empiryczne i teoretyczne różnią się - w jakimś stopniu - wykorzystywanymi metodami (w ich węższym znaczeniu) oraz technikami badawczymi. Wskazywałoby to na potrzebę przedstawienia w niniejszym opracowaniu metod, technik i narzędzi badawczych charakterystycznych dla obu rodzajów badań i - związanych z tym - dwóch różnych rodzajów prac kwalifikacyjnych (teoretycznych i empirycznych). Tak sformułowane zadanie okazało się trudne, szczególnie w odniesieniu do prac kwalifikacyjnych o charakterze teoretycznym. Z tego między innymi powodu główną uwagę skupiono na metodach, technikach i narzędziach badawczych charakterystycznych dla badań i prac kwalifikacyjnych o charakterze empirycznym. Jednak nie tylko, bowiem kolejny podrozdział poświęcono badaniom

i    pracom kwalifikacyjnym o charakterze teoretycznym. Najpierw jednak zastanówmy się, ogólnie biorąc, co to jest metoda badań, czy - jak kto woli - metoda badawcza.

Rozważania na temat metody badawczej zacznijmy od stwierdzenia, że pojęcie to nie jest jednakowo rozumiane przez wszystkich autorów. Na przykład T. Kotarbiński³⁹ stwierdził, że „przez metodę najogólniej rozumie się sposób, nieco węziej: sposób systematycznie stosowany. We wszystkich przeto dziedzinach zachowania się celowego bywają do użytku metody Natomiast J. Pieter pojęcie metody rozumie szeroko i zalicza do niej „wszystkie procesy, które zachodzą w trakcie badań naukowych od momentu powstania problemu, do jego jakościowego i ilościowego opracowania wyników”⁴⁰, W tym znaczeniu głównie posługiwaliśmy się terminem metoda badań w poprzednich podrozdziałach.

Według S. Nowaka, metoda badań to powtarzalny i skuteczny sposób rozwiązywania ogólnego problemu badawczego⁴¹. Zdaniem tego autora, metoda badań empirycznych to tyle, co określony powtarzalny sposób uzyskania pewnego typu informacji o rzeczywistości, niezbędnych do rozwiązania określonego typu problemu badawczego⁴², Z kolei W. Okoń⁴³ definiuje metodę jako systematycznie stosowany sposób postępowania prowadzący do założonego wyniku. Na dany spo- ^{1 2 3 4 5 6 7 8} sób postępowania składają się czynności myślowe i praktyczne, odpowiednio dobrano i realizowane w ustalonej kolejności. Warto też przytoczyć definicję M. Lo-bockiogo, który przez metodę badawczą rozumie „system reguł, to jest szereg operacji poznawczych i praktycznych, kolejność ich zastosowania, jak również specjalne środki i działania skierowane z góry na założony cel badawczy"⁹.

W ostatnich latach najczęściej wykorzystuje się definicję metody badawczej proponowaną przez A. Kamińskiego. Jego zdaniem, „przez metodę badań rozumieć będziemy zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego"¹⁰.

Wybierając odpowiednią metodę badań, powinniśmy się kierować między innymi następującymi kryteriami:

a)    przedmiotem i celem badań, oraz rodzajem problemu badawczego;

b)    ilością czasu, sił i środków, które możemy przeznaczyć na badania;

c)    znajomością i możliwością wykorzystania metod (w węższym znaczeniu) oraz technik i narzędzi badawczych.

Obrana metoda badań decyduje o doborze odpowiedniej techniki czy też technik badawczych. Patrząc na tę kwestię z drugiej strony, można przyjąć, że zespół odpowiednich technik badawczych i właściwy sposób ich wykorzystania składają się między innymi na adekwatną do potrzeb metodę badawczą.

Zdaniem T. Pilcha, „technika badań to czynności praktyczne regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie sprawdzonych informacji, opinii, faktów”¹¹*. M. Lobocki natomiast uważa, iź techniki badawcze są bliżej skonkretyzowanymi sposobami realizowania zamierzonych badań. Są one podporządkowane metodom badawczym, pełniąc wobec nich służebną rolę. Na metodę badań może się składać kilka technik badawczych^{12 13}. Z kolei zdaniem A. Kamińskiego, technika badań to „czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwaląjącymi na uzyskanie optymalnie sprawdzonych informacji, opinii i faktów"⁴¹,

Techniki badawcze realizowane są za pomocą odpowiednio dobranych narzędzi badawczych. Według T. Pilcha „narzędzie badawcze jest przedmiotem, służącym do realizacji wybranej techniki badań"¹⁴.

Różnica między techniką badań a narzędziami badawczymi polega na tym, że:

a) technika badań oznacza czynność, konkretne, przemyślane działanie z wykorzystaniem adekwatnej do potrzeb i możliwości techniki badawczej (technik badawczych);

gsj

1

i. Brzeziński, op, cii.; B, Wiśniewski, Melodyka wojskowych badań naukowych, ASO WP, Warszawa 1988, cz. 1, z. I, s,43.

2

⁷¹ Wątpliwości mogą wynikać z lego, źe trudno wyobrazić sobie naukowe badania o charakterze

ii    tylko empirycznym. Każde naukowe badania empiryczne powinny opierać się na podstawach teoretycznych,

3

T. Kotarbiński, Elementy teorii poznania, logiki formalnej I metodologii nauk, PAN, Wrocław

4

1990.

5

.⁴⁰ J, Pieter, Ogólna metodologia, op. ciL, s. 70.

6

: . *\ Metody badań socjologicznych, Wybór tekstów, red. S. Nowak, Warszawa 1965, $. 13.

7

; *lbldem, s. 237,

8

/ ':ⁿ W. Okoń, Nowy słownik,.., op. di, s. 168.

9

M, Lobocki, Metody..., op. cit„ 3.115.

10

⁴¹ A. Kamiński, Metoda, technika,,., op. ciL; S. Kamiński, Nauka I metoda.,., op. cit.

11

   T. Pilch, Zasady badań..., op. cit, s. 116.

12

   M. Lobocki, Metody..., op. ciL, s. 115.

13

^4t A. Kamiński, Metoda, technika..., op. cii

14

T. Pilch, op. cit, s. 116,