Foto0710

sIm/*'    /pUM /jtftatNfcg    j§§l wlcd/i nitf tylko / zukwtłu lutuk

humanisty vfuych i    d? $dk$& t innych d/icd/in wiedzy, np> /. &)>

kraau uąttk biolog u/nwh, technicznych, śolsłyoh* ltd> Nic o/imc/n u> wenie, u w u\ba ^ Iw i piec isńiftwid możę /ustąpić cnlą dotychc/itsową wiedzę. To raczej durdtok wiciu pokoleń hndne/y \v różnych d/icd/lmwh nauki może i powinien hyć wykorzystywany do badtmiń problemów bosplootoństwą w jego różnych wymiarach priedmloiowyęh.

Mówiąc o subi*k(ywnt>~tibbk(ywnyvh (orgtmlztwyjnych* prakseolth gkwych) aspektach bezpieczeństwa mamy na myśli wszystkie dsłałoniu po* dojmowane przez pojedynczego człowieka, grupy społeczne, instytucje i orna* nizacje - zarówno państwowe, jak i te, które należą do Uvv, jli sektora "¹, służące zapewnieniu bezpieczeństwa w wymiarze personalnym i strukturalnym"' , Mówiąc o całokształcie działań służących zapewnieniu bezpieczeństwa zbliżamy się do koiejnego fenomenu społecznego, jakim jest najszerzej rozumiana obronność” , Zagadnienie to zostanie szerzej omówione w dałszej części książki. W tym miejscu warto tylko zauważyć, że jeśli zjawisko bezpieczeństwa ma głównie charakter psychospołeczny, to zjawisko obronności łatwiej zrozumieć w kategoriach prakseołogicznych.

Bezpieczeństwo jako potrzeba, wartość i cel człowieka oraz grup społecznych

Analizując bezpieczeństwo jako jedną z podstawowych potrzeb i wartości danego podmiotu warto zauważyć, że termin potrzeba stosowany jest w psychologii, zaś wartość jest kategorią socjologiczną. Specjaliści zajmujący się potrzebami człowieka traktują bezpieczeństwo jako jedną z potrzeb podstawowych²²³, podobnie jak potrzeby fizjologiczne (jedzenia, picia, oddychania itd.).

Termin wartość jako kategoria socjologiczna rozumiany jest jako coi co ludzie cenią i do czego zmierzają. Wartości najczęściej rozpatruje się w układzie hierarchicznym: najwyżej lokują się wartości najcenniejsze, nieco niżej -mniej ważne, najniżej zaś te. które ludzie gotowi są poświęcić dla wartości '** A. Skrabacz, Pozarządowe formy organizacji bezpieczeństwa narodowego, (w:] Jakubczak R.. Flis J, (red, nauk,). Bezpieczeństwo narodowe Polski w XXI wieku. Wyzwania i strategie. Warszawa 2006.

III Terminy te opisano szerzej w: R. Rosa. (red.). Filozofia bezpieczeństwa personalnego i strukturalnego, Warszaw x AON. 1993.

M, Cariłarczyk. Kultura bezpieczeństwa i obronności. Wyd. AP, Siedlce 2006 i 2007, s. 235-254. ²¹A Maslow (opeft.) potrzeby człowieka dzieli na podstawowe i uyźsseg© rzędu* Do podstawowych zalicza potrzeby filologiczne i potrzebę bezpieczeństwa. Do potrzeb wyższego r^^u rtirtą* potrzeba mrtwki. więzi i przynależności: potrzeba szacunku i uznania t zaufania. poczucia whmwj wartoici. kompetencji, poważania; potrzeba samorealizacji (posiadania celów*. wykurzy" WBHMWa^lB^||^ą|jS;l>i^e,poinBd>a transcendencji

wyższych* Ite/piec^Mwd /iiajdujc się w grupie warloki najwyższych, obok takich wurtości, jak', wolność, suwerenność, niepodległość,

Wartości * podobnie juk bezpieczeństwo • możni rozpatrywać w czasie i przestrzeni, Np, niektóre wartości cenione przed wiekami dzisiaj wydają się mniej ważne, inne zaś nabierają coraz większego znaczenia. Analizując warto* śei jako coś zmieniającego się wraz z upływem iat i wieków warto jednak pa* miętać, że wśród wartości znajdują się takie, które były cenione przed wiekami i pozostają ważne do dziś. Należą do nich np, życie człowieka, jego zdrowie, troska o dzieci, itp.

Rozpatrując wartości w przestrzeni można zauważyć pewne zróżnicowanie systemu wartości ludzi w różnych częściach świata, w różnych społeczeństwach i narodach. Np. w tych częściach globu, gdzie ludzie odczuwają brak wody, stanowi ona dla nich wysoko cenioną rzecz wśród innych wartości. W niektórych społeczeństwach wysoko cenioną wartością jest wolność osobista obywateli, w innych zaś nie przywiązuje się do tej wartości aż tak dużej wagi. Również życie człowieka w różnych kulturach ma różną wartość.

Istnieją jednak takie wartości, które cenione są niezależnie od czasoprzestrzeni. Chodzi o to, że pewne wartości były cenione kiedyś, są takimi w spółcześnie i prawdopodobnie będą także wysoko cenione w przyszłości, niezależnie od długości i szerokości geograficznej. Warto jednak pamiętać o tym, że w określonych sytuacjach systemy wartości człowieka i grup społecznych wykazują pewną elastyczność. Np. w tzw. normalnych warunkach życie człowieka jest jedną z podstawowych wartości. Jednak w czasie wojny wartość ta jest podporządkowywana innym, takim jak wolność, niepodległość, i składana jest wówczas jak przysłowiowe „kamienie na szaniec”. Życie dostarcza jednak wielu przykładów na to, że w takich sytuacjach różne grupy społeczne, różne społeczeństwa znacznie różnią się swoimi zachowaniami i działaniami, co było wyraźnie widoczne podczas II wojny światowej.

Mówiąc o bezpieczeństwie jako wysoko cenionej wartości warto zauważyć, że nie zawsze jest ono świadomie dostrzegane i pielęgnowane. Zbyt często bowiem jeszcze znacząca część ludzi docenia tę wartość dopiero wtedy, kiedy jest ona poważnie zagrożona albo nastąpiła jej utrata. Jest to istotny lys kultury bezpieczeństwa danego podmiotu. Jako egzemplifikację tej tezy można przytoczyć chociażby liczne przykłady dotyczące bezpieczeństwa zdrowotnego albo bezpieczeństwo na drogach publicznych.

Żeby jednak lepiej zrozumieć te zjawiska, warto w tym miejscu przywołać również pojęcie normy, które ściśle wiąże się z kategorią wartości Np. w socjologii wartość rozumiana jest jako to, co ludzie cenią, zaś termin norma oznacza sposób osiągania wartości . Konkretne przykłady postaw i zachowań całych grup społecznych z okresu 11 wojny światowej albo przykłady zachowań

iw

P. Sztompka. op.cit.