FunkcjonowanieRynku R016 027

— usług produkcyjnych, zaspokajających potrzeby związane z procesami wytwarzania.

Podobnie jak w przypadku produktów, mechanizm kształtowania się podaży, popytu i cen zależy od rodzaju usługi oraz funkcji, które ona spełnia w procesach gospodarowania.

Podaż i popyt jako elementy rynku mogą dotyczyć wreszcie pracy i pieniądza. Trzeci element rynku, a mianowicie ceny, przybiera w tym przypadku odmienną postać. Jeżeli przedmiotem podaży i popytu jest praca, to trzecim elementem rynku jest płaca. Jeżeli z kolei przedmiotem podaży i popytu jest pieniądz, to trzecim elementem rynku jest stopa procentowa. W zależności od przedmiotu wymiany elementami rynku, oprócz podaży i popytu, mogą więc być: cena, płaca i stopa procentowa.

Z punktu widzenia przedmiotu wymiany, poszczególne elementy rynku są kategoriami niejednorodnymi. Podaż produktów', usług, pracy i pieniądza nie może być w związku z tym agregowana, podobnie jak popyt na produkty, usługi, pracę i pieniądz. W obrębie podaży i popytu na wymienione wyżej przedmioty dominują związki przyczynowo-skutkowe. Od stopnia zaspokojenia popytu nabywcy (konsumenta) na pieniądz zależą jego możliwości zgłoszenia popytu na produkty i usługi. Od stopnia zaspokojenia popytu nabywcy (producenta) na pieniądz zależą jego możliwości zgłoszenia popytu na pracę. Od stopnia zaspokojenia popytu nabywcy (konsumenta) na produkty i usługi zależy jego zainteresowanie popytem na pieniądz lub zaoferowaniem pracy itd.

Poszczególne elementy rynku, podobnie jak jego podmioty, nie funkcjonują w izolacji. Podaż, popyt i cena tworzą dynamiczny układ powiązań, który decyduje o funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego.

5. Mechanizm rynkowy

Funkcjonowanie mechanizmu rynkowego jest związane z przedmiotowym aspektem rynku oraz zmianami poszczególnych jego elementów. Mechanizm ten wyraża zależności przyczynow'o-skutko-we, jakie zachodzą między podażą, popytem a cenami zarówno w krótkich, jak i w długich okresach. Każdy element rynku, ulegając zmianom, wywiera równocześnie wpływ na pozostałe jego elementy. Oznacza to, że dla mechanizmu rynkowego są charakterystyczne powtarzające się współzależności o charakterze dynamicznym¹.

Współzależności między poszczególnymi elementami rynku wyrażają się w^; tym, że podaż reaguje w sposób bezpośredni na zmiany ceny i popytu, ceny reagują na zmiany podaży i popytu, a popyt reaguje na zmiany cen i podaży. Podstawowym ogniwem łączącym całokształt tych współzależności są ceny (rys. 3).

Rysunek 3

Współzależności między elementami rynku

Podaż

Cena

Popyt

Klasyczny mechanizm rynkowy występuje tylko w warunkach doskonałej konkurencji. W każdych innych warunkach może on ulegać większym łub mniejszym deformacjom. Powstawanie deformacji w procesie funkcjonowania klasycznych współzależności między elementami rynku prowadzi do 'wykształcania się ograniczonego mechanizmu rynkowego. Jest to taka sytuacja na rynku, w której obok współzależności między elementami rynku pojawiają się również jednostronne zależności między podażą, popytem a cenami.

Jednostronne zależności między elementami rynku mogą się przejawiać w tym, że zmiany cen wywierają wpływ na zmiany popytu, lecz zmiany popytu nie muszą wywierać wpływu na zmiany cen. Podaż może wywierać wpływ na kształtowanie się cen, lecz zmiany cen nie muszą wywierać wpływu na zmiany podaży. Podaż wywiera wpływ na zmiany popytu, lecz zmiany popytu nie wpływają na zmiany podaży. Tego typu jednostronne zależności mogą występo-

27

1

Por. A. Lipowski, Mechanizm rynkowy w gospodarce polskiej, Warszawa 1988, s. 10 i nast.