FunkcjonowanieRynku R07!0 211

'

dawcy, oparta na efektywnym wykorzystywaniu dostępnych zasobów, powoduje równocześnie, że wchodzenie nowych sprzedawców na rynek napotyka trudne do przezwyciężenia bariery¹.

2. Monopol naturalny

Monopol naturalny jest specyficznym rodzajem monopolu, którego istnienie oraz funkcjonowanie jest związane z kryteriami efektywnego działania sprzedawców na rynku. Pojawianie się monopolu naturalnego nie jest następstwem oddziaływania stosunków rynkowych oraz udziału poszczególnych sprzedawców w kształtowaniu tych stosunków. Może on powstawać w rezultacie skojarzenia dwóch czynników:

—    minimalnej efektywnej skali działania sprzedawcy,

—    wielkości zasobów lub wielkości popytu jako podstawy działania sprzedawcy.

Skojarzenie tych dwóch czynników jako podstawy powstawania oraz funkcjonowania monopolu naturalnego oznacza, że żaden z nich rozpatrywany indywidualnie nie decyduje o wykształcaniu się tej formy rynku.

Minimalną efektywną skalę działania sprzedawcy (M_s) określa najmniejsza wielkość produkcji (podaży), przy której przeciętne koszty przestają się obniżać (rys. 73)

Dalsze ograniczanie przez sprzedawców produkcji (podaży) oznaczałoby kształtowanie jej wielkości poniżej minimalnej efektywnej skali działania. Byłoby ono związane ze zwiększeniem kosztów przeciętnych, uniemożliwiającym sprzedawcy efektywne działanie na rynku.

Minimalna efektywna skala działania jest konfrontowana z wielkością zasobów, które są podstawą działania sprzedawcy, oraz wielkością popytu, który może być zgłaszany przez nabywców na ofero-

Rysunek 73

Wielkość produkcji a poziom kosztów przeciętnych

Poziom

kosztów

wane przez niego produkty. Konfrontacja ta decyduje o dwóch podstawowych źródłach wykształcania się monopolu naturalnego, które są związane z:

—    ograniczoną wielkością zasobów,

—    ograniczoną wielkością popytu.

Pierwszym źródłem powstawania monopolu naturalnego mogą być ograniczone zasoby, których wykorzystywanie stwarza podstawy istnienia oraz funkcjonowania tylko jednego sprzedawcy w danym segmencie rynku. Dotyczy to przede wszystkim zasobów naturalnych². Ograniczona wielkość zasobów może powodować, że nie ma po prostu ekonomicznie uzasadnionego miejsca dla funkcjonowania wielu sprzedawców. Osiąganie efektywnej pod względem ekonomicznym skali działania nie jest przy ograniczonej wielkości zasobów możliwe w warunkach istnienia wielu sprzedawców. Jeżeli nawet wielkość zasobów jako podstawa działania sprzedawcy umożliwia

211

1

Przewaga konkurencyjna sprzedawcy jest najczęściej kojarzona z tymi źródłami monopolu, które są związane z różnicami w wydajności pracy występującymi między podmiotami rynku (por. A. P. Kirman, A. Lapied, Microeconomie..., jw\, s. 234).

2

Na przykład ograniczone zasoby tlenku glinu mogą spowodować, że działa tylko jedna kopalnia. Małe wydobycie tlenku glinu może z kolei powodować, że funkcjonuje tylko jedna huta aluminium, która się staje dla nabywców monopolistą, jeżeli proces technologiczny wytwarzania danego produktu oraz pożądane jego właściwości uniemożliwiają zastępowanie aluminium innym materiałem.