FunkcjonowanieRynku R1016 317

względnie trwałym zjawiskiem, jeżeli ze względu na charakter produktu nie może on być przedmiotem różnicowania (np. sól, energia elektryczna). Jeżeli produkty są homogeniczne oraz nie podlegają różnicowaniu, to nie mogą być podstawą wyróżniania się poszczególnych podmiotów rynku. W warunkach gdy żaden z oferowanych produktów nie może być wyróżniony ze względu na jego cechy (jakość i funkcjonalność produktu), to może być wyróżniany za pomocą ceny, wpływając na ożywienie konkurencji cenowej.

Konkurencja cenowa traci na znaczeniu wraz ze spadkiem stopnia homogeniczności produktów oraz powstawaniem luki substytucyjnej między produktami. Tego typu luka chroni sprzedawców przed konkurencją cenową oraz konsekwencjami obniżania poziomu cen przez konkurentów. Zwiększa ona swobodę sprzedawców w dziedzinie zmian cen, które nie muszą wywoływać reakcji konkurentów.

Zjawisko homogeniczności może dotyczyć nie tylko produktów, lecz także preferencji nabywców. Wśród preferencji nabywców można wyróżnić:

—    preferencje wobec produktów,

—    preferencje wobec sprzedawców.

W zależności od rodzaju preferencji nabywców oraz stopnia ich homogeniczności zmienia się znaczenie konkurencji cenowej. Oferowane przez sprzedawców produkty mogą być preferowane przez nabywców' ze względu na poziom ich ceny lub ze względów poza-cenowych. Znaczenie konkurencji cenowej jest tym większe, im większy jest udział preferencji cenowych w strukturze preferencji oraz im więcej jest nabywców', charakteryzujących się tego typu strukturą preferencji. Jeżeli wszyscy działający na rynku nabywcy charakteryzują się dominacją cenowych preferencji w procesie nabywania produktów, to reprezentują oni homogeniczny zbiór podmiotów rynku, sprzyjający rozwojowi konkurencji cenowej.

Preferencje nabywców' wobec sprzedawców może charakteryzować zróżnicowany stopień homogeniczności. Preferencje te charakteryzuje wysoki stopień homogeniczności, jeżeli nabywcy nie preferują żadnego sprzedawcy z powodów pozacenowych (np. z powodu przestrzennego położenia sprzedawców', lojalności wobec pewnych sprzedawców' itp.). Jeżeli sprzedawcy są traktowani przez nabywców' w jednakowy sposób, to sprzyja to ożywianiu konkurencji cenowej. Znaczenie tego rodzaju konkurencji nie może wzrastać, jeżeli pewni sprzedawcy są z powodów pozacenowych preferowani przez nabywców, chociaż oferują oni takie same produkty jak konkurenci oraz podwyższają poziom cen.

Rynek oraz poszczególne jego segmenty może charakteryzować zróżnicowany stopień przejrzystości. Niski stopień przejrzystości rynku, któremu towarzyszy wysoki stopień niepewności działania, nie sprzyja rozwojowi konkurencji cenowej. Sprzedawcy działają wówczas w warunkach ograniczonego zasobu informacji, uniemożliwiającego podejmowanie racjonalnych decyzji o zmianach cen oraz o reakcjach na zmiany cen dokonywane przez ich konkurentów. W warunkach niskiego stopnia przejrzystości rynku wyróżnianie się sprzedawców na tle konkurentów za pomocą cen nie musi być dostrzegane przez nabywców. Nie staje się ono wówczas zagrożeniem dla konkurentów. Dopiero rosnący stopień przejrzystości rynku dla nabywców i konkurentów może sprzyjać rozwojowi skutecznej konkurencji cenowej.

Duży wpływ na znaczenie konkurencji cenowej wywiera stopień rozpowszechnienia różnych form rynku oraz dynamika jego rozwoju. Formy rynku decydują bowiem zarówno o zakresie swobody sprzedawców w dziedzinie kształtowania i zmian cen, jak i o poziomie elastyczności reakcji konkurentów.

W warunkach istnienia doskonałego polipolu cena jest dla każdego sprzedawcy instrumentem wykreowanym przez rynek, a więc przez wzajemne procesy dostosowawcze wszystkich sprzedawców działających w danym segmencie rynku. Żaden sprzedawca, działając indywidualnie, nie może wywierać wpływu na postępowanie konkurentów za pomocą zmian cen. Znaczenie konkurencji cenowej wzrasta w miarę przekształcania się polipolu w oligopolistyczną formę rynku. Ceny w warunkach oligopolu nie ulegają parametryzacji, a więc mogą być przez sprzedawcę wykorzystywane jako instrument konkurencji. Sprzedawcy o dużym udziale w rynku, zmieniając ceny, wpływają na konkurentów w sposób dla nich odczuwalny. Wywołuje to reakcje konkurentów, którzy zmierzają do zmniejszania lub niwelowania przejściowej przewagi konkurencyjnej

317