FunkcjonowanieRynku R1288 389

Przedsięwzięcia restrykcyjne są związane z tworzeniem przez państwo ustawodawstwa antymonopolowego oraz powoływaniem instytucji do przestrzegania praw antymonopolowych. Formalną podstawą działania tych instytucji jest określone prawem zjawisko zdominowania rynku w aspekcie rzeczowym i przestrzennym. Może ono w rzeczywistości przybierać postać pozycji monopolistycznej lub oligopolistycznego zdominowania rynku¹.

Przedsięwzięcia restrykcyjne przybierają również postać regulacji prawnych zakazujących lub dopuszczających możliwości:

—    zawierania porozumień między podmiotami rynku (np. dotyczących podziału rynku między sprzedawcami).

—    zawierania porozumień pionowych między podmiotami rynku, ograniczających swobodę działania sprzedawców lub nabywców,

—    łączenia działalności różnych podmiotów, prowadzącego do powstawania nowych podmiotów o powiększonym potencjale ekonomicznym².

Wszystkie tego typu regulacje antymonopolowe zmierzają do ograniczania zjawiska dominacji na rynku oraz przeciwdziałania wykorzystywaniu tej dominacji przez jedne podmioty rynku kosztem interesów innych jego podmiotów lub kosztem interesu społecznego.

Przedsięwzięciom restrykcyjnym towarzyszy polityka interwencyjna państwa skierowana na ożywianie konkurencji. Podstawowym elementem tej polityki jest promowanie przez państwo rozwoju małych i średnich podmiotów gospodarczych za pomocą preferencyjnie kształtowanych instrumentów (pomoc kredytowa, ulgi podatkowe, pomoc w zakresie postępu technicznego itd.). Dzięki rozwojowi tego typu podmiotów gospodarczych zmienia się lub powstaje nowe otoczenie konkurencyjne istniejących podmiotów rynku. Wraz z powstawaniem lub zmianą otoczenia konkurencyjnego istniejących podmiotów rynku następuje ożywienie instrumentów konkurencji, którymi w coraz szerszej skali mogą się posługiwać poszczególni uczestnicy rynku. Tworzenie dla istniejących podmiotów rynku konkurencyjnego otoczenia powoduje, że podmioty rynku zmierzają do podwyższania swoich zdolności konkurencyjnych, co zwiększa sprawność funkcjonowania rynku.

O stopniu sprawności rynku decyduje również mechanizm wzajemnego dostosowywania się poszczególnych jego elementów. W mechanizmie tym mogą występować zakłócenia, wyrażające się w powstawaniu nadmiernych odchyleń między podażą a popytem w obrębie poszczególnych rodzajów rynku oraz ich segmentów. Konsekwencją występowania zakłóceń w mechanizmie rynkowym może być nagromadzenie nie wykorzystywanych zasobów produktów, usług oraz pracy.

Podstawowym czynnikiem eliminowania lub minimalizowania zakłóceń w procesie dostosowywania się poszczególnych elementów rynku jest udział państwa w regulacji dochodów podmiotów rynku oraz kierunków ich wykorzystywania³. Za pośrednictwem regulacji dochodów państwo interweniuje w proces kształtowania się poszczególnych elementów rynku oraz ich zmiany.

Uwaga państwa nie może być skierowana wyłącznie na powiększanie własnych dochodów. Dążenie do podwyższania stopnia sprawności rynku wymaga od państwa:

—    tworzenia podmiotom rynku warunków i motywacji do wzrostu dochodów,

—    tworzenia podmiotom rynku możliwości alternatywnego wykorzystywania osiąganych dochodów (konsumpcja, oszczędności, inwestycje).

Stwarzanie warunków i motywacji skłaniających podmioty rynku do powiększania dochodów staje się podstawą wzrostu popytu na czynniki wytwórcze, w tym również popytu na pracę. Jeżeli w rezultacie tych działań powstaje nadmierny popyt na produkty finalne i usługi (popyt konsumpcyjny), to nabiera znaczenia drugi kierunek oddziaływania państwa — zwiększanie podmiotom rynku możliwości alternatywnego wydatkowania dochodów. O kształtowaniu się popytu decyduje bowiem skłonność podmiotów rynku do wydatkowania dochodów, a nie same zmiany wielkości zasobów pieniężnych. Skłonności do wzrostu popytu konsumpcyjnego są tym większe, im

389

1

   Tamże, s. 21.

2

   Por. uwagi o porozumieniach monopolistycznych zawarte w rozdziale YET.

3

A. Redslob. Economie politiąue. Theorie..., jw., s. 49.