Geografia turyzmu
8

I'iiiI*i|ih\iiH( |iit|v< iłi i f*_hiwiu* koiurpcjc badawcze w geografii (liryzmu

Według AJ. Voaln 1l‘>'),'| w badaniach nad turystyką i wypoczynkiem można wyróżnić trzy typy studiów

•    badania podstawowe (teoretyczne), w których główny nacisk jest położony na podejmowanie prób uogólnień zaohscrowanych faktów i na formułowanie koncepcji teoretycznych,

•    analizy społeczne (socjologiczne), w których zasadniczym przedmiotem analizy są preferencje i zachowania,

•    badania stosowane, których głównym celem jest formułowanie zaleceń dla planowania zagospodarowania turystycznego i zarządzania sektorem turystycznym.

W ramach każdego z podanych typów badań można wyróżnić co najmniej dwa podejścia teoretyczno-metodologiczne: wyjaśniające i oceniające [Page 1995, 4].

Tradycyjnym kierunkiem badawczym w geografii turyzmu było podejście klasyczne, polegające na opisie badanych zjawisk i traktowaniu ich z reguły w sposób jednostkowy, bez próby uogólnienia zaobserwowanych zjawisk. Podejście to dominowało do II wojny światowej, ale nawet dziś wiele prac badawczych nawiązuje do lego podejścia, ograniczając się do opisu i często mając charakter przyczynkowy. Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych nastąpił rozwój badań utrzymanych w nurcie neopozy ty wisty cznym. Wiele z nich dotyczyło problemu wspólnego dla geografii turyzmu oraz geografii miast, a mianowicie funkcji turystycznej. Szeroki przegląd prac dotyczących tej problematyki znajduje się w opracowaniach J. Fischbacha [1989], który szczególny nacisk położył na funkcje turystyczne parków narodowych, jak również zajmującego się głównie funkcją turystyczną miast A. Matczaka [1992], dlatego w prezentowanej książce postanowiono zrezygnować z przedstawiania poglądów dotyczących tej tematyki.

W porównaniu z subdyscyplinami geografii społeczno-ekonomicznej, w geografii turyzmu kierunek neopozytywistyczny nie osiągnął tak wielkiej popularności, przede wszystkim z powodu braku odpowiednich informacji statystycznych i indywidualnego charakteru preferencji i zachowań turystycznych. To co było ograniczeniem dla rozwinięcia się w geografii turyzmą podejścia neopozytywistyczne-go, stało się czynnikiem sprzyjającym pojawieniu się, a następnie umocnieniu, kierunku behawioralnego. Pierwsze prace utrzymane w duchu geografii behawioralnej pojawiły się w połowie lat sześćdziesiątych, kiedy to R.C. Lucas [1964] zajął się percepcją środowiska przez osoby uprawiające kajakarstwo. Wkrótce w geografii (liryzmu pojawiły się badania nawiązujące do koncepcji lansowanych przez geografię humanistyczną [Bultena, Klessig 1969; Slialer, Miel z 1969; Sadler 1971; Kroening 1977]. Dynamiczny rozwój badań bliskich podejściom behawioralnemu i humanistycznemu wynikał przede wszystkim z następujących uwarunkowań:

•    niedostatku, w porównaniu z innymi d/itiliuni geografii, informacji statystycznych dotyczących turystyki i wypoczynku, co uprawiło, że w lej dziedzinie geografii „rewolucjii Modelową" (*ymholl/u|ąca neopozy ty wizm) miała dużo mniejsze możliwości 10/woju niż gdzie indziej i tym samym nowe podejścia wywołały stosunkowo slaby opór zwolenników podejściu neopozytywistycznego;

•    niewielkiej liczby opracowań teoretycznych (co również było powodem słabego ugruntowania się w geografii turyzmu podejścia neopozytywistycznego);

•    silnych powiązań geografii turyzmu z socjologią i psychologią, w których to naukach podejście behawioralne i humanistyczne już wcześniej zdobyło duże uznanie;

•    konieczności sięgnięcia po niekonwencjonalne dla geografii, a charakterystyczne dla nauk społecznych, metody i techniki badawcze (wywiad, obserwacja, kwestionariusze);

•    specyfiki przedmiotu badań, związanego bardzo silnie jednocześnie ze środowiskiem przyrodniczym i ze środowiskiem społeczno-kulturowym (co sprzyjało umocnieniu się podejścia holistycznego);

•    właściwości zachowań turystycznych oraz wypoczynkowych, które są wynikiem jednostkowych decyzji, podejmowanych na podstawie wyobrażeń przestrzeni, ukształtowanych przez procesy percepcyjne oraz system wartości i doświadczenia, indywidualne dla każdego człowieka;

•    zapotrzebowania ze strony instytucji zajmujących się turystyką na badania dotyczące preferencji i zachowań przestrzennych turystów.

Wszystkie podane czynniki są do dzisiaj aktualne, dlatego we współczesnej geografii turyzmu, obok podejść klasycznego i neopozytywistycznego, kierunki behawioralny i humanistyczny są szczególnie silne.

Spośród głównych podejść badawczych we współczesnej geografii, stosunkowi) najmniejszy wpływ na geografię turyzmu wywarł kierunek strukturalistyezny. I h> czołowych reprezentantów tego podejścia w badaniach geograficznych nud lu-lyslyką można zaliczyć m.in. W.S. Prieobrażenskiego, A.S. Kostrowickiego om/, A Kizymowską-Kostrowicką. W drugiej połowie lat siedemdziesiątych wydawało mc, że kierunek strukturalistyezny silniej zaznaczy się w geografii turyzmu, jednak w lalach osiemdziesiątych zainteresowanie tym podejściem znacznie osłabło. Nic n/mic/a to, że geografowie całkowicie zrezygnowali z wielowymiarowego traktowaniu turystyki. Jednym ze zwolenników stosowania w geografii tego podejścia l» sl O. Lazzarotti [1994, 647-648], który, zajmując się relacjami między geografią hiiy/mu a geografią wolnego czasu, proponuje szersze stosowanie podejściu systemowego w analizach przestrzennych nad zjawiskiem turystyki.

W polskiej literaturze szeroki przegląd koncepcji teoretycznych związanych / przedmiotem badań geografii turyzmu jeM zawarty w opracowaniach m.in. A.S. Kostrowickiego |I975|, A. Krzymowskiej Konliowiekiej |198()|, A. Malczaka 119921 oraz J. Sluchowskiego 11982, I9H7J, W pre/całowanym opracowaniu omówiono więc jedynie wybrane modele teoretyczne, /wiązane przede wszystkim z modelami lokalizacji ruchu turystycznego łtrez loswojcm funkcji turystycznych.