HISTGosp11

HISTORIA GOSPODARCZA ZAJĘCIA NR 1

Temat: Sprawy organizacyjne. Gospodarka społeczeństw przedagramych i jej ewolucja.

Specyfika ekonomiczna cywilizacji śródziemnomorskich.

Sprany organizacyjne- założenia przedmiotu

1.    cel zajęć- zapoznanie z przemianami gospodarczymi zachodzącymi w państwach europejskich od starożytności do współczesności. Ukazanie aspektów gospodarczych na tle kwestii polityczno -społecznych doskonale obrazuje istniejącą zależność pomiędzy funkcjonowaniem gospodarki a formą rządów.

2.    przemiany polityczno-społeczne rozumiane jako zjawiska ewolucji w obu dziedzinach wynikające z wzajemnego wpływu polityki na społeczeństwo i odwrotnie

3.    przemiany gospodarczo-ekonomiczne- zachodzące w sferze produkcji, przemysłu, organizacji pracy, bankowo- kredytowej

4.    Archaiczny człowiek rozumny pojawił się 200 tys. lat temu Powstały pierwsze wspólnoty pierwotne- grapy kilkunasto- kilkudziesięcioosobowe, które wiodły wędrowny tryb życia i zajmowały się łowiectwem i zbieractwem. IX — IV w.

p. n.e. doszło do neolitycznej rewolucji rolniczej na terenach Bliskiego Wschodu. Odejście człowieka od przyswajania gotowych produktów natury na rzecz własnej produkcji pożywienia. Przemiana trybu życia na osiadły i wykształceniem wyższej formy społecznej- plemion. Na przełomie VIII i VII w p.n.e. opanowano podstawy rolnictwa i hodowli poprzez udomowienie zwierząt i uprawy zbóż. Pierwszy podział społeczny na rolników i hodowców. Ok. 4500 tys. lat p.n.e. człowiek zaczął wykorzystywać siłę pociągową zwierząt- radło spulchniające glebę etc. jednopolówka. W rezultacie doszło do wspomnianej rewolucji neolitycznej, charakteryzującej się wzrostem popytu na żywność jako konsekwencji rosnącej liczby ludności i niewydolności systemu zbieracko- łowieckiego oraz zmian klimatycznych. W efekcie odejście od wędrownego trybu życia, rozwój osad, społeczny podział pracy, kult religijno-przyrodniczy.

5.    Można zatem powiedzieć, że w okresie społeczeństw przedagramych ewolucja gospodarki przebiegała następująco:

•    gospodarka przyswajająca

•    gospodarka wytwórcza tzw. rolno- hodowlana

• gospodarka żarowa, jako pomocnicza w uzyskaniu żyznych gruntów-wypalanie roślin.

6.    VII w p.n.e. pierwsze nieliczne osady o charakterze miejskim. Często łączenie zajęć rolniczych z rzemiosłem przez mieszkańców, ustabilizowana hierarchia. Przejście od charakterystycznego dla gospodarki łowiecko- zbierackiej patriarchatu do matriarchatu.

Dzieje gospodarcze człowieka związane z pojawieniem się pierwszych materialnych śladów jego działalności. Od zarania dziejów, aż po dzień dzisiejszy wszystkie dobra, którymi człowiek dysponuje i które zostały wytworzone z inicjatywy ludzi i przy wykorzystaniu ich potencjału intelektualnego nazywamy kulturą materialną. Od jej poziomu zależy rozwój stopy życiowej społeczności.

7.    Główne epoki prehistoryczne to: epoka kamienia, brązu, żelaza (wytop dokonywany przez Hetytów, pozwalający zyskać przewagę militarną nad przeciwnikami wykorzystującymi do wyrobu broni brąz). Przejście od kamienia do brązu nazwane zostało rewolucją neolityczną, potem to regres i progres ekonomiczny.

8.    IV w. p.n.e.- powstanie sumeryjskich miast- państw na terenie Mezopotamii w dorzeczu Eufratu i Tygrysu. W następnym etapie wykształciły się takie państwa jak Akad, Babilonia i Asyria. Zaczyna się mówić o rewolucji urbanistycznej. Rolniczy charakter tych ośrodków wynika! z wprowadzenia systemu irygacyjnego a w konsekwencji pociągał zmiany w strukturze społecznej- pojawi! się naczelnik i aparat urzędniczy. Ten typ społeczeństwa nazywamy hydraulicznym. III tys. p.n.e. wynalazek wozu kołowego. II tys p.n.e. pismo idcograficznc ułatwia gospodarowanie. Dominowało rolnictwo i hodowla bydła. Wytworzenie się struktury gminy wiejskiej a w jej ramach własności prywatnej rozdzielonej między drobnych rolników a wielkich posiadaczy ziemskich. Świątynia jako centrum religijno- polityczne państwa, ale także gospodarcze- warsztaty rzemieślnicze, warsztaty ludności zależnej od kapłanów. Rozwój budownictwa, prawdopodobnie z cegły zmieszanej z gliną, wynalazek kola garncarskiego i szklą kolorowego. Też podstawy matematyki, pismo

9.    Babilonia- Kodeks Hammurabicgo 1792-1750 p.n.e. i gospodarka jednolita scentralizowana. Klarowny podział na własność królewską a latyfudynstów. Rozwój handlu zagranicznego, próby wprowadzenia systemu bankowego tzw kapitalizm babiloński

posiadających wolności osobistej. W czasach najdawniejszych funkcjonowało niewolnictwo patriarchalne gdzie niewolnicy stanowili część składową rodziny. Później obciążono ich pracą na roli jednak wspólnie z pozostałymi członkami rodziny. Niewolnicy wywodzili się: z jeńców wojennych, porwanych przez korsarzy i sprzedawanych na targach, dłużnicy nie spłacający swych zobowiązań. Klasyczna postać niewolnictwa to Grecja hellenistyczna V- IV w. p.n.e. gdzie niewolnik był tylko narzędziem mówiącym. U azjatów niewolnicy choć należeli do najniższej kategorii społecznej mieli zapewnioną ochronę prawną z racji istniejących i przestrzeganych więzów patriarchalnych 13. Cywilizacje starożytne mimo niewątpliwych osiągnięć jak ramy prawnoustrojowe, udoskonalenia techniczne nie były w stanie zapewnić stałego i regularnego rozwoju gospodarczego. Wynikało to ze zmienności popytu na innowacje, braku technologii

ZAJĘCIA NR 2

FEUDAUZMI JEGO SPECYFIKA

Początki średniowiecza w dziejach Europy rozpoczyna i zamyka upadek podzielonego Cesarstwa Zachodniorzymskiego (476) i Wschodniorzymskicgo (1453). Upadek Rzymu wpłynął destrukcyjnie na życie gospodarcze Europy. Zaczęła się epoka wzrostu potęgi i liczebności plemion barbarzyńskich. Powstają też państwa Niemcy, Francja, Wiochy kontrastujące gospodarczo z ekspansywnymi Arabami mającymi wpływy od Azji po Pireneje. Etapy średniowiecza:

V- VII w. głęboki regres

VIII- X w. kształtuje się feudalizm

XI- XIV w. - rozkwit gospodarczy.

do połowy XV w. kryzys społeczno-ekonomiczny Europy Zachodniej Feudalizm -2 ujęcia: gospodarczo - ekonomiczne, prawno- polityczne.

Ekonomiczno- społeczna struktura gospodarki feudalnej:

Beneficjum:- nadający je nosił miano seniora, a otrzymujący wasala. Zaczątki tego systemu stworzył władca frankoński Karol Młot. Wasal składał przysięgę wierności i zobowiązanie do służby wojskowej

Komendacja: Mniej zamożni posiadacze ziemscy oddawali się na w/w zasadach pod opiekę większych latyfundystów.

Drabina feudalna- system dziedziczenia kontraktu lennego z monarchą i wasalami XI - XIII w największy rozkwit

Immunitet ekonomiczny: zrzeczenie się przez króla uprawnień do ziemi na rzecz feudałów Renta feudalna: powinności chłopów w systemie feudalnym którą dzielimy na trzy rodzaje:

•    naturalna- daniny w plonach zboże wino, czasem zwierzęta domowe

•    odrobkowa -robocizna wykonywana na pańskim polu nie przekraczająca 2-3 dni w tygodniu

•    czynszowa, czyli uiszczana w pieniądzu

Z biegiem czasu właściciele ziemscy chcieli posiadać coraz więcej artykułów luksusowych stąd częściej od XIV w występowała renta czynszowa

Gospodarka feudalna była zorganizowana w tzw. włości, każdy feudal miał 2- 3 kilkuscthcktarowc włości w ramach jednej lub większej ilości osad wiejskich. Grunty i las ok. V¹ całości tworzyły tzw. rezerwę pańską

Rozwój osadnictwa- prawa lokacyjne i zasady osadzania- zasadźca osadnicy, samorząd

średzkie:    odmiana prawa magdeburskiego. Powstało w 1210 r. w Środzie Śląskiej.

Zatwierdzone przez Henryka Brodatego, władze miejskie wójt oraz ławnicy, chełmińskie: 1233 r. w Chełmnie. Obejmowało swym zasięgiem Prusy, Pomorze, Mazowsze, Warmia. Podlasie, Prusy Królewskie.

Pieniądz i kredyt jako forma rozwoju ekonomicznego

wzrost gospodarki towarowej spowodował konieczność wprowadzenia pieniądza kruszcowego. Zamiana płacideł na regularną monetę bitą tylko przez państwo a nie pół na pół tj. państwo i feudałów.

-    pierwszy bank utworzono w 1156 r w Wenecji

bank służył przechowywaniu depozytów i przelewaniem sum pieniężnych na podstawie zlecenia ustnego

-    weksel, kredyt handlowy

-    Lichwa wysoka stopa procentowa dochodząca do 100%

Lombardy zajmują się udzielaniem pożyczek pod zastaw drogich przedmiotów

10.    III w p.n.e. do V w. n.e. trwa historia starożytna obejmująca dzieje ludów, które najwcześniej przeszły od struktury plemion (ludów) pierwotnych do tworzenia ram państwowości- 2 znane cywilizacje aluwialna i śródziemnomorska. Wyższy poziom rozwoju produkcji materialnej Kwestia niewolnictwa jako funkcjonującego we wszystkich cywilizacjach, ale w różnym zakresie i funkcji- od służby domowej po podstawę napędu poziomu gospodarczego.

11.    generalnie ok. 3000 lat p.n.e. wytworzyły się tzw. cywilizacje: aluwialna Indie, Chiny, Mezopotamia Egipt, które przy działaniach gospodarczych wykorzystywały wylewy rzek. Wzrost gospodarczy wymusił konieczność zwiększenia siły roboczej- chłopi i niewolnicy

Cywilizacja śródziemnomorska - starożytna Grecja i starożytny Rzym.

Grecja - zręby jej państwowości powstają między XIV- XIII w. p. n.e. z głównym ośrodkiem w Mykenach, pałac kieruje produkcja i handlem, rolnictwo i rzemiosło eksportowe. Od 1200 p.n.e. podział na polis będącymi miastami- państwami o zróżnicowaniu majątkowym. Grupa arystokracji rodowej pozyskująca ziemię w drodze jej przywłaszczenia. Na drugim biegunie znajdowała się małorolna lub bezrolna część członków wspólnoty. Uprawy pszenica, jęczmień, hodowla, rybołówstwo. Liczne faktorie i kolonie zakładane przez Greków poza Grecją właściwą- ze względu na brak ziemi, a jednocześnie w trosce o rynki zbytu dla swoich produktów jak: drewno cedrowe, wyroby szklane, tkaniny purpurowe. O rozwoju świadczy powstawanie coraz to nowych miast produkujących towary deficytowe a w zamian otrzymujących wyroby rzemieślnicze. Zwiększenie ludności niosło ze sobą konflikty. Jedyną metodą ich rozwiązywania było poszukiwanie ziemi poza macierzą tzw. Wielka Kolonizacja. Obejmowała Sycylię, Italię, Morze Czarne, Afrykę pin. Cypr, Maltę Hiszpanię płd. Sardynię. Kolonizacja przyczyniła się do nasilenia ekonomiki- ludy skolonizowane zaopatrywały się w Grecji w to co niezbędne do życia, a Grek w koloniach zdobywał pożywienie. VII- VI w p.n.e. powstanie rynku towarowo- pieniężnego. Pieniądz ewolucja od przedmiotowego po sztabki, srebro, monety. Kolonie wywarły wpływ na rozwój rzemiosła, a także umiejętności żeglarsko- handlowych. Transport także zwierzętami pociągowymi i morzem. Rozwój niewolnictwa, utrwalenie systemu polis. Najwyższy poziom rozwoju gospodarczego prezentowały Ateny.

Rzym.- powstał w okresie VIII- VI w p.n.e. Za panowania Etrusków byl monarchią. W III w. p. n.e. po ich obaleniu stał się republiką. Rozpoczął się okres intensywnego podboju świata śródziemnomorskiego, a co za tym idzie rozwoju gospodarczego. Od 27 r p.n.e. do 284 ne. obowiązywał ustanowiony przez Oktawiana Augusta pryncypat. W wyniku ekspansji terytorialnej powstało ogromne imperium rzymskie z uzależnionymi od niego prowincjami. Z prowincji płynęły na rzecz Rzymu ogromne podatki, powstawały latyfundia i wydzielone z nich ośrodki rzemieślnicze do wytwarzania narzędzi niezbędnych do rozbudowy imperium. Podstawą gospodarki było rolnictwo. Ziemia w użytkowaniu tzw. wolnych chłopów oraz ziemia państwowa w dyspozycji właścicieli, wymagająca nakładu kapitahi. Dominowała uprawa zbóż, oliwek, winnej latorośli. Hodowano także bydło. Wykorzystywano do uprawy tzw. system dwupolowy- połowę pola zasiewano, druga leżała tzw. ugorem. Najlepiej rozwinięte centra gospodarcze w cesarstwie rzymskim to poza Italią Galia. Hiszpania, pin. Afryka i Azja. To właśnie na terenie Azji na początku II w. p.n.e. rozwinęła się gospodarka towarowo-picniężna a co za tym idzie dalekosiężny handel- Skandynawia, Indie. Japonia. Pojawiły się drogi bite- ok. 90 tys km, co w tamtych czasach było ewenementem. Dodatkowo powstały mosty. Handel lądowy i morski. Import: Z Hiszpanii surowce metalowe. Galii- wino. zboże, owoce, żelazo. Producentami były majątki do 50 ha tzw. villa, które oprócz roli produkcyjnej były także rezydencjami arystokracji. Z terenów słowiańskich przywożono z kolei futra skóiy zwierzęce, bursztyn a niekiedy niewolników. Rzym miał także wymianę wewnątrz imperialną np. Kopalnie żelaza. Do II w n.e. gospodarka imperium rozwijała się dobrze. Kryzys zaczął się gdy na rynku zaczęło brakować niewolników a realna stała się groźba najazdu barbarzyńców. Organizowano więc latyfundia, wytworzy! się kolonat-warstwa ludności wiejskiej oparta o kolonach czyli wolnych dzierżawcach otrzymujących od właścicieli latyfundiów działki pod uprawę za które płacili czynsz pieniężny potem część plonów.. Od III w n.e. Rzym przeżywa kryzys ekonomiczny. Do problemu braku niewolników dochodzi inflacja oraz konsekwencje wyraźnej ewolucji kolonów w chłopów. Patrocinia vicorum- opieka latyfundystów nad drobnymi rolnikami (chłopami). Z inflacją wiązała się obniżka wartości pieniądza przez państwo. Wydatki przerastały dochody, a haracze płacone barbarzyńcom były coraz większe. Do tego dochodziły wojny i ich kaszty. 395 podział cesarstwa na wschodnie i zachodnie

12. Struktura społeczno- ekonomiczna formacji antycznej. Powstanie organizacji państwa wiązało się z ugruntowaniem prywatnej własności ziemi należącej do władcy, świątyń oraz arystokracji. Wraz z własnością prywatną pojawił się kredyt najpierw w postaci niepieniężnej tylko materialnej. Gospodarka opierała się w dużej mierze na niewolnictwie. Niewolnikami nazywano kategorię ludzi nic

ZAJĘCIA NR 3

Rozwój i organizacja handlu międzynarodowego. Relacje miasto- wieś a problematyka produkcji i wymiany towarowej od X- XV w.

Miasta- osada posiadająca samorząd, rządząca się prawem miejskim. Istotny wygląd osady-rozplanowanie przestrzenne: rynek, budowle publiczne, mury obronne, miasto pełniło funkcję lokalnego rynku zbytu, kontynuatorzy miast z czasów Imperium Rzymskiego Miasta i handel w średniowieczu:

•    Podstawę stanowiło prawo miejskie oparte na lokacjach wspomnianych na poprzednich zajęciach. Z tego prawa wywodziły się instytucje miejskie np. obieralna rada miejska z burmistrzem na czele oraz ława miejska, czyli sąd.

•    Wyróżniki tzw. miejskości można podzielić na dwie grupy; architektoniczne i przestrzenne związane z planami zagospodarowania terytorium. Druga grupa to wyznaczniki ekonomiczne- podział zawodowy ludności i jej działalność rzemieślniczo-produkcyjna. Pierwotnie miasta średniowieczne miały charakter osad rzemieślniczo- rolnych. Zmiany nastąpiły od VIII w. Przodowały miasta takie jak: Genua, Neapol, Wenecja, Mediolan. Większość miast powstających wewnątrz lądu miały charakter nowopowstałych pod wpływem czynników miastotwórczych, gdzie najważniejszy byl handel (osady targowe), rzemiosło i górnictwo. Najwięcej ośrodków miejskich powstało z inicjatywy władzy administracji państwowej, feudalnej, kościelnej z położonym w centrum grodem obronnym. W początkach mieszkańcy miast podobnie jak chłopi musieli uiszczać rentę feudalną w pieniądzu bądź artykułach rzemieślniczych.

•    XI w mieszczaństwo rosło w siłę ekonomiczną i podjęło inicjatywę wyzwalania się spod zależności feudalnej i jednym z efektów było utworzenie samorządu miejskiego. Samorząd występowa! w imieniu mieszkańców do władzy feudalnej o zgodę na wykup immunitetu

•    cechy kupieckie, rzemieślnicze jako przymusowe korporacje zawodowe. Zrzeszały mistrzów, czeladników i uczniów- terminatorów. Określano ceny poszczególnych wyrobów i ich jakość a ci, którzy pozostawali nie zrzeszeni nazywani byli partaczami.

•    w XIV w. rozwój formy zwanej nakładem, czyli chałupnictwa. Towarem produkowanym w ten sposób był np. Jedwab w miastach włoskich (Wenecja, Genua, Luka) oraz sukno we Flandrii (Brugia, Gandawa, Lille). Wczesna forma nakładu polegała na zleceniu rzemieślnikom- chałupnikom przez nakładcę wykonanie określonego wyrobu, za który wypłacał im umówioną kwotę za sztukę. W dalszym etapie rozwoju powstała tzw. manufaktura rozproszona gdzie to nakładca dostarczał materiał, najważniejsza część produkcji u chałupnika a prace wykończeniowe w pomieszczeniu wspólnym. Najwyższą formą była tzw. manufaktura scentralizowana-wszystkic stadia produkcji w jednym pomieszczeniu, podział pracy. Skrócenie czasu produkcji, zwiększenie efektywności i wydajności.

•    Organizacja handlu: Do XI w wymiana między wsią a miastem, wędrowni sprzedawcy, podwaliny pod monopolizację całości produkcji i handlu. Prawo składu-zmuszało przybywającego do miasta kupca do sprzedaży towaru lub pozostawienia go w składzie miejskim.

•    Handel międzymiastowy oparty na: prawie składu, prawie przymusu drogowego prawie o gościach

•    Hanza niemiecka i jej geneza

•    Kierunki handlu morskiego i lądowego, dwa kierunki - lokalny i dalekosiężny. Spory zasięg miały miasta włoskie z Amalfi- były głównym kontrahentem Cesarstwa Bizantyjskiego. Wzmożona rywalizacja między Wenecją Genuą. Arabami, Bizantyjczykami.

•    Handel śródziemnomorski Aleksandria. Egipt. Grecja. Indie. Chiny

Morze Płn i Bałtyk- Łączył Europę północną i wschodnią z rozwiniętymi gospodarczo

częściami Europy zachodniej: Anglia, Francja. Barbancja. Statkami do Europy zachodniej

płynęły towary jak: drewno, zboże, popiół, futra. Z kolei na wschód Europy szły ryby, sól.

wino, piwo, sukno

Italia- Niemcy- Niederlandy

szlak lądowy- Rodan- Sekwana

•    kryzys gospodarczy:    niepowodzenie krucjat, rywalizacja Francji i Anglii- wojna

stuletnia, ruchy reformatorskie, husytyzm, wojny religijne. Z przyczyn społecznych należy wymienić: głęboki spadek produkcji, brak siły roboczej, drastyczne zmniejszenie dostaw żywności- miejscami głód. Kryzys w rolnictwie- wzrost zasiewanego areału upraw, a nie ilości plonów z jednostki powierzchni. Pojawiły się pustki- nieuprawianc obszary rolne.

•    w konsekwencji:

•    wzrosły place najemników rolnych

•    spadły dochody właścicieli ziemskich, pojawiły się rozboje

•    zwiększenie konsumpcji przez chłopów

•    zatrzymanie migracji ludności

1

   Własność ziemi - zwierzchnia i użytkowa

•    . Ścisły związek pomiędzy władzą prawną a polityczną

•    relacje pan feudalny wasal lennik Warstwy społeczne

Szlachta, duchowieństwo mieszczanie