Illich1

I. DLACZEGO MUSIMY ZNIEŚĆ SZKOŁY

Wielu uczniów, zwłaszcza ubogich, intuicyjnie wyczuwa, co im dają szkoły. Szkolą ich w mieszaniu pojęć samego procesu zdobywania wiedzy i jej istotnej treści. A skoro raz zatrą się tu różnice, zaczyna obowiązywać nowa logika: im dłuższy proces, tym lepszy rezultat, a więc wspinanie się ze szczebla na szczebel wiedzie do sukcesu. W ten sposób „szkoli się” ucznia, by mylił nauczanie z nauką, przechodzenie z klasy do 'klasy z wykształceniem, dyplom z fachowością, łatwość wypowiadania się ze zdolnością do powiedzenia czegoś nowego. „Szkoli się” jego wyobraźnię, by umiała zastąpić pojęcie wartości pojęciem usługi. Leczenie myli się więc z ochroną zdrowia, opiekę społeczną z poprawą życia zbiorowego, ochronę policyjną z zapewnieniem spokoju, postawę militarną z bezpieczeństwem narodowym, urzędniczą krzątaninę z wydajną pracą. Zdrowie, nauka, godność, niezależność i wysiłki twórcze — wszystko to zależy od sprawnego funkcjonowania instytucji, które im rzekomo służą, a poprawę samych instytucji łączy się ze zwiększeniem środków finansowych na szpitale, szkoły i tym podobne.

Postaram się dowieść, że taka instytucjonalizacja wartości prowadzi nieuchronnie do fizycznego skażenia, do pogłębienia różnic społecznych i do

29