IMAG0059

8. \ tlen BL Komissarow: modele analizy lingwistycznej przekładu

Punktem wyjścia koncepcji Konussarowa jest wskazanie na niebezpieczeństwo, jakie niosą za sobą badania nad przekładem, które pojmują czynność przekladowczą przede wszystkim jako „czynność tłumacza” i koncentrują się w związku z tym na sumie procesów, prowadzących od tekstu wyjściowego do tekstu docelowego (por. Komissarow 1977:44). Taka postawa badawcza sprawia bowiem, że rozróżnia się rozmaite czynniki, mające mniej lub bardziej bezpośredni wpływ na przebieg tych procesów, np. stopień opanowania przez tłumacza odnośnych języków, jego obeznanie w przedmiocie tekstu, umiejętności analityczne i syntetyczne, itp. Prowadzi to w sumie do zbytniego rozdrabniania dziedziny badan i w konsekwencji do uwypuklania różnic pomiędzy poszczególnymi rodzajami tłumaczeń, w zależności od typu tekstu. Tymczasem prawidłowym podejściem badań byłoby zdaniem autora dążenie do scalania przedmiotu badań i koncentracja na tym, co łączy, nie zaś na tym, co dzieli. Negatywny wpływ czynników pozajęzykowych na pracę tłumacza (np. nieznajomość dziedziny, o której traktuje tekst) nie jest wyróżnikiem specyficznym dla procesu translacyjnego, lecz dotyczy komunikacji w ogóle. Stąd obawa, że badanie zorientowane na proces, mogą mieszać kategorie relewantne i przypadkowe. W miejsce tego typu czysto komunikatywnego ujęcia przedmiotu, Komissarow proponuje podejście komunikatywno-lingwistyczne, zorientowane na badanie komunikatywnej równowartości tekstów sformułowanych w różnych językach oraz stwierdzenie, jakie właściwości języka umożliwiają to, na czym polega komunikatywna równoznaczność tego typu, czym się charakteryzuje możliwa teoretycznie i osiągalna w praktyce zgodność rozmaitych tekstów, które jednoczy akt komunikacji pomiędzy językami

(weichc Eigev>chaftai der Sprachc dag crmóglichen, worin dic kommunikadvc Gleichwertigkdt eines solchen Typs besteht, wic die thcorclisch mdglichc und prak-tisch cirejebbare Cbcrdnstimmung verschiedcnartigcr Texte beschaffcn ist, die der zwischengprachliehe Kommunikadonsakt vcreinigt - ib. 47).

Takie podejście umożliwia badanie fenomena ekwiwalearii przekładowczej, albowiem w przekładzie dochodzi do uzgodnienia wartości komunikacyjnej dwóch różnojęzycznych tekstów pod względem ilości i jakości przekazanej informacji. Zgodność tłumaczenia z oryginałem może mieć charakter formalny (można dopasować nie tylko cały tekst do drugiego całego, lecz również ustalić odpowiedniość poszczególnych fragmentów), funkcjonalny (ocena oryginału dokonywana jest na podstawie tłumaczenia) oraz treściowy (mają wspólną warstwę przedmiotów przedstawionych).

Ponadto Komissarow podkreśla, iż większość teorii przekładow-czych posługuje się modelem denotacyjnym, opartym na przekonaniu o istnieniu jednej, wspólnej wszystkim ludziom rzeczywistości zewnętrznej, której dotyczą wszelkie wypowiedzi językowe i która służy za horyzont odniesienia i weryfikacji efektów pracy tłumacza (Komissarow 1981:171). Chodzi o teorie nawiązujące do platońskiej koncepcji rzeczywistości jako odbicia wiecznej, niezmiennej sfery idei (por. roz. 1.1) i operujące pojęciem znaczenia jako denotatu, czyli przedmiotu, którego dotyczy dane pojęcie (por. roz. 11.1).

Model denotacyjny odnosi każdą wypowiedź językową do sytuacji pozajęzykowej; poczesne miejsce zajmuje w nim kwestia ekwiwalencji zerowej, funkcjonalnej i kontekstowej. Zdaniem Komissarowa model denotacyjny nie ujmuje wszystkich istotnych aspektów przekładu: Model denotacyjny rozjaśnia wprawdzie niektóre aspekty procesu przekładu, jednak nie oddaje faktu, że w większości przypadków jedna i ta sama sytuacja może w różnych językach zostać opisana przy pomocy różnych środków. Zatem odwołanie się do rzeczywistości pozajęzykowej prowadzi jedynie do wyliczenia możliwych wariantów w języku docelowym, nie dostarcza jednak kryteriów ostatecznego wyboru jednego z tych wariantów w konkretnym przypadku. Ten wybór kieruje się nie tylko daną sytuacją, lecz przede wszystkim również tym, przy pomoc jakich środków językowych sytuacja ta jest opisywana w oryginale

(Das denonative Modeli erhcllt zwar einige Aspekte des Ubersetzungsprozess-cs, es wird jedoch der Tatsachc nicht gerecht, dass in den meisten Fallen ein und dieselbe Situation in jeder Sprachc mit vcrschiedenen Mitteln beschrieben werdfcn

105