IMAG0500 (2)

jctcss : -x żco* ee^aeHęa. || kcśoeie. S p*łerv'£r>'ccI -------

T.WŁ-. fCifc w ssdŁiihi >ęzte4:o«i srcacajfihiego -r—csus w ZVC^B

it, .-uV-^—----- zsiuligentÓŁ Praesrarcałe 510?unii ^otecznc i----

-ą_ i:irv. H—3DC -,T a-wwl-ar>i -ę&bOPCZYCh, W^THUlły SIC dłusiiilt pS01'0"A"ailłCIH

katany sziacheeko-zicaiaóslrie}; Pizy słabości micszrarastwa w inwĘgBH qt przejmują rolę duchowej d:r\ kulturotwórczej^ broniąc przed pagroże-mcm przez nacisk lusifikacyjny 5 germanizacyjny oraz zastępując słabe cliły ck on runiczne- polityczne i naukowe. Rolę duchowego przewodnika i nosiciela języka literackiego spełnia inteligencja po lata dziewięćdziesiąte XX w.

Odzyskanie niepodległości w 1918 r. umożliwiło swobodny rozwój wszystkich odmian języka narodowego (zob. Skubalanka 19S4 i Gajda 1995). Istotne znaczenie miało nabycie statusu języka państwowego, uprzywilejował nego przez państwo i jego oigany oraz obecnego na wszystkich szczeblach edukacji i w działaniach administracji. Państwo i różne stowarzyszenia podjęły świadome działania integrujące i promujące język narodowy oraz pieczę nad nim w wielu sferach (por. zwłaszcza normalizację i polonizację terminologii^ także języka urzędowego]);

Lata 1939-1945 przyniosły zagrożenie dla bytu narodu polskiego i jego' języka. W specyficznych wojenno-okupacyjnym czasie polszczyzna funkcjonowała jednak fflimóińie? sprzyjających warunków. Kontynuowane są procesy w&ześniejśZei^hserwióśiępoczątki zmian, które uwyraźniąsiępo wojnie (por. Bajeibwl996, zob. też Dubisz... 2001).

:^@9#elero tradycji

Wielowiekowe dzieje językźjpolskiegOj przebiegające w zmieniający®^ się historycznie kontekście społeczno-kulturowym, wpłynęły na oblicze, współczesnej polszczyzny — na jój system ijęga funkcjonowanie oraz na świadomość (mentalność) językową Polaków. Ta tradycja wraz z innymi czynnikami moderującymi uczesf®icąr,.w grze o kształt współczesna i przyszłej polskiej rzeezywistoś.ci językoWej. Jakie elementy tej tradycji odegrały szczególnie ważną rolę w przeszłości oraz mogą mieć istotne zna? czenieidziś?

Istotna wydaje się długość i ciągłość rozwojowa języka polskiego. Mimo nie zawsze sprzyjających warunków jego ewolucją, ^generalnie toczyła się w sposób ciągły. Wykazał on duźa ż^oiteoiiiianfflED^ana za; grożenia na swoim pierwotnym terytorium, a nawet w pewnych okresach ekspaas}~ook S tsiytcra nowe (^w*l a* wschód odsercaóircEMczBK polddcŁ. por. też emigracię i połoDocsstiycznc wspóteoty koraonnksrwTe w różnych calcach śwura., zob. 3.13.). Zaznaczyły się pewne swty, przede wszystkim na zachodzie i północy, gdzie polskie (słowiaaskie j ck> cum uległo częściowo germanizacji. Okresów}' brak państwowości w XK w. odbił się na szerokości ówczesnego spektrom funkcjonalnego polszczyzny literackiej i na sprawności niektórych odmian (zahamowanie rozwoju) Różne przeszkody przyczyniły się jednak do „zahartowania” polszczyzny.

Ważnym czynnikiem w dziejach polszczyzny okazała się lojalność i w ierność w stosunku do niej użytkowników. Dotyczy to zarówno nosicieli gwar jak i języka literackiego. Motywy tego przywiązania są różne. Sprzyjała mu niewątpliwie narodowa integracja kulturowa, która rozpoczęła się we wczesnym średniowieczu i w wielu momentach dziejowych stała się ostoją polskości (przed integracją polityczną). W tej integracji centralne miejsce zajmował język ojczysty, zwłaszcza ad oświecenia. Do jej postępów przyczyniło sfę r to, że centa kultury polskiej zmieniały Się, sytuując się fiąpóiąz tą ińaffih obszarach. Każde nowe .eentrommie odcinało się od dotychczasowych frądyeji wypracowanych w innych ośrodkach, leczprzęjr mowalo je, wzbogacając onbw&lreśón formy ciraz wćjągjjąc w żywotny i twórczy ogólny nurt kulturowy nowe społeczności (por. tylko najważniejsi sze Poznań i Kraków w dobie Staropolskiej, Warszawa, Kraków, Lwów, Wilno w dobie nowbpolśfciej).

Pozornie kłóci się ź tym językowym przywiązaniem słaba odporność, otwartość na obce wpływy. „Walką’¹ o język polski, która w różnych po'-staeiaeh i na różity^tetytóriacb oraz w    Spółecżmólcjaeffi toczyła

się w ciągu dziejów, właściwie ni&tyćityiatyąa^ra: do ■Wtworaenia Sie wSnóli notowego p.uróżmuńaiadóweEÓ. BYc możepewna-role odegrało;fu tkwiące w polskiej mentalności przywiązanie do wolności i indywidualizmu (por. liberum vetó) oraż niechęć do zniewalających, ogólnie obowiązujących zasad

zachęw^Ł.j,

BisfbgŁsystemu.ież«MM

mu - w warunkacŁfę^^p^^^^ęfejl^^TOlM00:, 16.7). Właściwie ustabilizował się pn już w w. Cały .jego rozwój zmierzał w kierunku optymalizacji (uproszczenia .i^iM^|lduąfecji), goSWieridZając siłę i trwałość mechanizmóww warunkach niesprzy-jająeyeh utrzymaniu .jednośch IM^ć sysfemowa polszczyzny pozostaje w ścisłej więzi z czynnikami wymietnonymi wyżej. Świadomi są jej nosiciele polszczyzny niechętni zewnętrznym ingerencjom w materię językową.