2

Królestwo: Protisty (Protista, Protoctista, Protozoa)

Typ: Pełzakowce (Amoebozoa)

Jednokomórkowce. Komórka przeważnie bez wiciowa. Grzebienie mitochondriów zazwyczaj rurkowate. Nie tworzą skorupek, w większości nie mają określonego kształtu ciała. Poruszają się za pomocą nibynóżek (tworzonych czasowo wypustek cyloplazmy), które służą również do chwytania pokarmu. Zasiedlają wody morskie i słodkie oraz glebę. Hctc-rotrofy; pożerają bakterie, detrytus, glony i inne drobne organizmy.

Klasa: Lobosea

Typowe pełzaki, poruszają się, wysuwając płatowate nibynóżki (lobopodia).

*    pełzak (Amoeba

*    Acanthamoeba

Klasa: Archamoebae

Poruszają się z

i pomocą nitkowatych nibynóżek (filopodiów).

» pełzak czerwonki {Entamoeba hisiolytica)

Wszystkie pozostałe typy protistów wywodzą się z organizmów dwuwiciowycb, ich cytoszkiclet i proces podziału ma wiele cech wspólnych. Komórki okryte są usztywnioną błoną komórkową (pelłi-kulą) lub ścianą komórkową, fagocytoza odbywa się w określonym miejscu (cytostom, cytofarynks). Poniżej wymienione cztery typy określa się niekiedy wspólną nazwą Excavata.

Najczęściej mają trzy wici z przodu komórki i jedną z boku. Często pasożyty, żyją w środowisku beztlenowym. Nic mają mitochondriów.

Klasa: Metamonada

Nieduże jednokomórkowce pasożytnicze lub wolnożyjące. Brak aparatu Golgiego. Wrzeciono podziałowe tworzy się wewnątrz jądra. U niektórych (Diplomonadida) pewne organelle (np. jądro i wici) powielone.

*    lamblia (Giardia lamblia = G. intestinalis = Lamblia intestinalis)

Klasa: Parabasalia

Pasożyty lub symbionty zwierząt (np. termitów, ludzi). Niektóre żyją w symbiozie z bakteriami, np. takimi, które rozkładają celulozę. Zawierają hydrogenosomy. Wrzeciono podziałowe powstaje na zewnątrzjądra. 40 gat.

*    rzęsiste); pochwowy (Trichomonas vaginalis)

Typ: Percolozoa

Wici przeważnie cztery, brak aparatu Golgiego, inne cechy podobne do Eu-glenozoa (patrz niżej). Dwie grupy P. mają większe znaczenie. Amcbowi-ciowce mogą przechodzić z postaci wiciowca do postaci pełzaka, występują w słodkich wodach stojących i bywają przyczyną groźnych chorób.

*    Naegleria

Typ: Euglenozoa

Budowa mitochondriów (dyskowe grzebienie), centrioli i cytogardzieli opasanej pierścieniem mikrotubul bardzo charakterystyczna, podobna jak u Percolozoa. Aparat Golgiego obecny. Jedna z dwu wici może być bardzo skrócona. Wymieniono dwie główne klasy.

Klasa: Eugleniny (Euglenida, Euglenophyceae)_} klcjnotki

W większości autotroficznc, choć mogą się też odżywiać beterotroficznic.

Chromatofory mają barwniki podobne jak u zielenic i roślin wyższych, ale są otoczone potrójną błoną lipidową. Często plamka oczna. 650 gatunków, przeważnie słodkowodnych. Zamieszkują płytkie, zanieczyszczone zbiorniki.

* euglena zielona (Euglena viridis)

Klasa: Kinetoplastydy (Kinetoplastidea), świdrowce

Wiciowce, wyróżniające się obecnością szczególnych organelli — glioksy-fl/    somów (patrz s. 68) oraz kinetoplastu, w którym DNA ma niespotykaną nig-

M?    dzic indziej strukturę. Przeważnie pasożyty. 540 gatunków.

s    . tezDMST(22tam^.)^P *    Typ: Sporowce (Apicomplexa, Sporozoa)

Jednokomórkowce, wielkość od kilku pm do 1 cm. Brak organelli ruchu, ale niekiedy mogą się poruszać ruchem ślizgowym. Pasożyty zwierząt. Bardzo skomplikowane cykle życiowe. Mają tzw. aparat apikalny — zespół organelli ułatwiających wnikanie do komórki gospodarza. 2400 gatunków.

*    zarodziec malarii (Plasmodium sp.)

*    toksoplazma (Toxoplasma gondi)

*    gregaryna (Gregarina sp.)

Typ: O rzęski (Ciliata, Ciliophora)

Najwyżej uorganizowane, duże jednokomórkowce (0,01-3 mm długości). Rzęski, często pokrywające cale ciało, służą do poruszania się i zagarniania pokarmu. Komórka zawiera dwa jądra: duży makronuklcus (steruje procesami życiowymi) i mniejszy mikronukłeus (odpowiada za przekazywanie informacji genetycznej potomstwu). Rozmnażają się zwykle przez podział, ale występuje też proces płciowy — koniugacja. Większość to organizmy planktonowe, ich pokarm to głównie bakterie i okrzemki. 7500 gatunków. _t -

*    pantofelek (Paramecium sp.) 4 JY)    ¹¹

*    trąbik (Stentor sp.)    V

Typ: Archezoa