(27)Isen s 532 533

532 PSYCHOLOGIA EMOCJI

TWÓRCZE ROZWIĄZYWANIE PROBLEMÓW

Inna seria badań dotyczących wpływu afektu na organizaq‘ę poznawczą wskazuje - jak można by oczekiwać na podstawie charakteru opisanych wcześniej wyników - że pozytywny afekt pobudza twórcze lub nowatorskie reagowanie (np. Iscn i in., 1987; zob. Isen, 1999, znalezienia pełniejszego przeglądu). Takie reagowanie dotyczy elastyczności poznawczej lub umiejętności łączenia idei w nowy sposób i było mierzone za pomocą takich zadań, jak „problem świecy” (Duncker, 1945) i Test Odległych Skojarzeń (Mcdnick, Mcdnick i Mcdnick, 1964), oprócz opisanych uprzednio testów skojarzeń słownych i elastycznych klasyfikacji.

Badania te potwierdzają również, że pozytywny afekt odgrywa odmienną rolę niż afekt negatywny i bezafektywne „pobudzenie” w pogłębianiu elastyczności poznawczej i twórczości. Na przykład w badaniach, w których analizowano wpływ negatywnego afektu i wzbudzano ów afekt, prezentując badanym kilkuminutowy fragment filmu Noc i mgła (francuskiego dokumentu ukazującego niemieckie obozy koncentracyjne w okresie II wojny światowej), ludzie w tym stanic nic uzyskiwali lepszych wyników w Teście Odległych Skojarzeń niż grupa kontrolna. Podobnie, kiedy wywoływano bezafektywne „pobudzenie”, polecając badanym przez dwie minuty wchodzić na cementowy pustak i schodzić z niego, tak że częstość skurczów serca wzrastała u nich o 66%, uczestnicy nic uzyskiwali lepszych wyników w Teście Odległych Skojarzeń niż osoby z grupy kontrolnej.

Teoretycznie nic można oczekiwać, że pobudzenie spowoduje wzrost twórczości, ponieważ uaktywnia ono reakcję dominującą w repertuarze reakcji jednostki, a nie reakcję nowatorską (np. Bcrlync, 1967; Easterbrook, 1959; Matlin i Zajonc, 1968). Mimo to badano jego wpływ, gdyż ludzie czasem podejrzewają, że to właśnie „pobudzenie” - a nie pobudzenie jako komponent pozytywnego afektu, czy też sam pozytywny afekt - jest odpowiedzialne za ułatwiający wpływ pozytywnych uczuć. Jednakże dane z tych badań nic potwierdzają tego podejrzenia (zob. Isen i in., 1987; Isen, 1990; oraz Isen i Daubman, 1984, gdzie można znaleźć omówienie). Poza tym przeformu-łowania pojęcia „pobudzenia” wskazują, że być może nic jest to konstrukt jednolity i należy go badać inaczej niż dawniej (np. Laccy, 1967; 1975; Neiss, 1990; Venablcs, 1984).

Niedawno testy dotyczące wpływu pozytywnych uczuć na twórcze rozwiązywanie problemów zostały poszerzone o badanie wykonania rutynowych zadań, ażeby stwierdzić, czy istnieją dowody przemawiające za alternatywną interpretacją dotyczącą wysiłku, ogólnej motywacji lub prostego pobudzenia (innymi słowy, czy badani w stanic pozytywnego afektu po prostu bardziej się starają). Zajmując się tą alternatywną interpretacją, w kilku badaniach przeanalizowaliśmy wpływ pozytywnego afektu na wykonanie dwóch rodzajów rutynowych zadań - zakreślania litery za każdym razem, gdy pojawiała się na stronicach, na których umieszczono - litery alfabetu w kolejności losowej, oraz dzielenia wielomianów - badając też wpływ afektu na twórcze rozwiązywanie problemów, reprezentowane przez dwa zadania (Test Odległych Skojarzeń i zadanie polegające na rozwiązywaniu problemu logicznego, mające świadczyć o twórczości naukowej). Badania te wykazały ułatwiający wpływ pozytywnego afektu w Teście Odległych Skojarzeń i w zadaniu polegającym na rozwiązywaniu problemu logicznego, lecz nie w obu rutynowych zadaniach, które zostały wykonane na podobnym poziomie przez uczestników doświadczających pozytywnego afektu i przez badanych z grupy kontrolnej (Iscn, Berg i Chcn, 1993). Ten rezultat świadczy o tym, że to nie wzrost ogólnej motywacji jest odpowiedzialny za lepsze wykonanie twórczych zadań przez badanych doświadczających pozytywnego afektu.

Z innych badań wynika, że pozytywny afekt ułatwia proces negocjowania i zapewnia lepsze efekty w sytuaqi transakcji integracyjnej (Carncvalc i Isen, 1986). Zadanie dokonania transakcji integracyjnej polega na tym, że aby uzyskać optymalny poziom zgody, ludzie muszą prowadzić negocjacje w wielu kwestiach, o różnej dla nich wartości, których dotyczy transakcja. Uzyskanie zgody w takim zadaniu wymaga dostrzegania możliwości, nowatorskiego myślenia i elastycznego rozumowania. Oczywiste kompromisy lub prosta uległość nic prowadzą do zadowalających rozwiązań (więcej szczegółów można znaleźć np. w: Pruitt, 1983).

W tych badaniach okazało się, że jest znacznie mniej prawdopodobne, by zerwali negocjacje, a bardziej prawdopodobne, by uzyskali zgodę oraz osiągnęli optymalny poziom zgody możliwy w danej sytuacji ludzie w stanie pozytywnego afektu, negocjujący twarzą w twarz, niż negocjujący osobiście badani z grupy kontrolnej. Ci pierwsi wykazywali również mniejszą skłonność do stosowania agresywnej taktyki w trakcie negocjacji i ujawniali większe zadowolenie z sesji (Carnevaic i Isen, 1986). Potrafili też lepiej niż badani z grupy kontrolnej obliczyć bilans drugiej osoby (wskaźnik zysku dla każdego elementu składowego porozumienia), który był różny dla dwóch osób uczestniczących w targu. Tc wyniki potwierdzają przypuszczenie, że pozytywny afekt ułatwia podejście do rozwiązywania problemów i poprawia zdolność do integrowania idei oraz dostrzegania sposobów szukania powiązań między różnymi aspektami sytuacji po to, by wypracować dobre rozwiązanie problemu. Wskazują również na większą skłonność lub zdolność ludzi doświadczających pozytywnego afektu do spostrzegania sytuacji z punktu widzenia drugiej osoby, a zdolność ta wiąże się być może z „hipotezą dopaminową", którą opiszemy później.

Podsumowując ten podrozdział, możemy stwierdzić, że pozytywny afekt oddziałuje na sposób porządkowania materiału poznawczego - to znaczy na to, jak idee wiążą się ze sobą w umyśle. W szczególności stwierdzono, że w większości sytuacji wpływa on na bardziej szczegółowe przetwarzanie w reakcji na neutralny lub pozytywny materiał bodźcowy (ale nic na materiał negatywny) i tworzy bogatszy kontekst, który z kolei pobudza elastyczność myślenia. (Należy odnotować, że choć - zależnie od zadania - przy używaniu pozytywnego materiału pojawia się efekt bardziej szczegółowego przetwarzania, to jednak nic uwidacznia się różnica między badanymi w stanic pozytywnego afektu a badanymi z grupy kontrolnej - sam materiał wzbudza pozytywny afekt, a to wywołuje efekt nawet w warunkach kontrolnych (zob. Iscn i in., 1985).

Oznacza to, żc w zadaniu dotyczącym materiału o wartościowości od neutralnej do pozytywnej, rozwiązywanym przez osobę, która czuje się szczęśliwa, możemy oczekiwać niezwykłych i nowatorskich, chociaż racjonalnych i logicznych myśli i reakcji. Błędem jest zakładanie, że ludzie, u których wzbudzono pozytywny afekt, będą przywoływać tylko te argumenty i myśli na temat eksperymentalnych materiałów, jakie podsuną im eksperymentatorzy. Na podstawie omawianych tu badań należy oczekiwać, że ludzie w stanie pozytywnego afektu będą myśleć o materiale w bardziej rozbudowany, obszerny, elastyczny, odpowiedzialny i pozytywny sposób, jeśli tylko materiał nie będzie negatywny lub nudny.

W wypadku negatywnego materiału trudniej przewidzieć zachowanie ludzi w stanic pozytywnego afektu. Jeżeli nie ma wyraźnego powodu, by skupiać się na negatywnym materiale, to można oczekiwać, żc ludzie doświadczający pozytywnego afektu nie będą analizować tego materiału bardziej szczegółowo niż badani z grupy kontrolnej. W pewnych zadaniach (takich jak klasyfikowanie, skojarzenia słowne) spowoduje to, żc ich rcakq'e nie będą się różnić od reakcji badanych z grupy kontrolnej (np. Iscn i in., 1985; 1992). W innych zadaniach należy się spodziewać, żc badani przeżywający pozytywny afekt będą czynnie unikać negatywnego materiału lub traktować go ostrożnie, jeśli tylko pozwoli na to sytuacja. To oznacza, żc ich zdolność wykonywania zadania się pogorszy lub będą je wykonywać wolniej w porównaniu z grupą kontrolną. Jednakże jak wynika z badań, kiedy człowiek musi się zająć negatywnym materiałem lub gdy jest to dla niego bardziej korzystne na długą metę, ludzie w stanic pozytywnego afektu będą wykazywać większą drobiazgowość i lepiej sobie radzić nawet z negatywnym materiałem bodźcowym lub z problematycznymi sytuacjami (np. Aspinwall i Taylor, 1997; Isen i Geva, 1987; Tropc i Pomcrantz, 1998). Kwestie związane z tymi rozróżnieniami omówimy w dwóch następnych podrozdziałach.