~LWF0018

stawie tzw. „prawa o pojedynkach.⁴⁴, w rzeczywistości raczej zwyczaju związanego z pojedynkami. Wiadomość o nim została zanotowana jedynie w jednej z rodowych sag islandzkich, sadze o Kormaku. Tekst tego przekazu, znanego na podstawie rękopisu z początku XIV w., brzmi jak następuje³: „To było prawo o pojedynkach, że należało mieć pole w kształcie kwadratu o długości [jednego boku] 5 łokci z otworami w każdym rogu; należało tam wbić w ziemię radła, które miały głowę na jednym końcu i zwały się tjęsnur; ten kto przygotował tjęsnur, miał postąpić w taki sposób: schyliwszy się do tego stopnia i trzymając się za końce uszów, winien był wypowiedzieć to zaklęcie, które używane jest w ofierze, zwanej ofiarą tjęsnur⁴⁴.

Treść tego zaklęcia nie została niestety przekazana przez sagę. Zwraca tu uwagę nazwa tjasna (pl. tjęsnur), użyta na określenie radła. Język staroskandynawski ma słowo antr — radło. Nazwa zaś tjasna, co w przeko-nywający sposób wykazał M. Olsen⁴, wywodzi się od słowa tjarsna (zanik głoski r, charakterystyczny dla zbiegu spółgłosek rsn). W starym górnoniemieekim występowało słowo zers, w anglosaskim — teors. Wszystkie oznaczały phaJlos. Ponieważ w „prawie o pojedynkach⁴⁴ słowo tjęsnur występuje w złożeniu ze słowem blót — ofiara, szerzej, czynność o znaczeniu kultowym, jest przeto prawdopodobne, że i w tym wypadku mamy do czynienia z tego typu zabiegiem. Tjasne służył

⁸ Cyt. wg M. Olsen, Tjęsnur og tjęsnublót, „Arkiv for nordisk filologi“, b. 26, Lund 1910, s. 342, przyp. 1: „Pset voru hólmgęngu-lęg, at feldr skal vera V alna i skaut ok lykkjur i hornum; skyldu ])ar setka nidr haela |)ó er kofud var ś ędrum enda, J)at hófu tjos-nur; s& er um })jó skyldi ganga at tjosnunum sva at sae i himin railli fota ser ok heldi i eyrasnepla med (jeira formuła sern sidan er eptir hafdr i blóti pvi at kallat er tjęsnublót⁴⁴.

⁴ M. Olsen, op. cit. s. 343.

przeto do wykonywania czynności o charakterze reli-gijno-magicznym. W wypadku przedstawionym w sadze o Kormaku chodziłoby przypuszczalnie o jakieś czynności i zaklęcia, których celem było zabezpieczenie miejsca, gdzie miał odbyć się pojedynek przed działaniem — bliżej nieokreślonych — „złych mocy“ ⁵. Dodajmy przy okazji, że przekaz bynajmniej nie oznacza, by pojedynki, uważane za legalny sposób załatwiania konfliktów, mogły mieć w przedchrześcijańskiej Skandynawii charakter sakralny, stanowiąc niejako poprzednik chrześcijańskich, średniowiecznych ordaliów.

Z omawianego wyżej źródła nie wynika bezpośrednio, czy tjasne traktowany był jako reprezentant jakiegoś bóstwa, ani też w jaki sposób wyobrażano sobie taką reprezentację. Wiadomości jednak o nazwach theopho-rycznych, w których występuje imię phallicznego bóstwa oraz pole uprawne — o czym w dalszym ciągu będzie mowa — pozwalają przypuszczalnie na wysunięcie hipotezy, że było tak istotnie, przynajmniej pierwotnie zanim pojawienie się tego typu nazw nie zaczęło realizować innej treści. Rysunki ścienne, odnalezione właśnie w Skandynawii, przedstawiające phalliczną postać oracza potwierdzałyby dodatkowo przechowanie się w sadze dalekich ech kultów rolniczych.

•j

Nie wiadomo również, jak przedstawia się sprawa reprezentacji bóstwa przez obiekt kultu w następnym źródle, które będziemy omawiać. Chodzi nam o tzw. Yęlsapattr, tj. opowiadanie o Vęlsi, wplecione w jedną z młodszych wersji sagi o królu norweskim Olafie Ila-raldssonie, który po swej szybkiej kanonizacji (w dwa lata po śmierci) urósł do roli patrona tego kraju (patrz rozdz. IV). Otóż monarcha ów, który konsekwentną walkę o zjednoczenie kraju połączył z intensywną

⁶ M. Olsen, ibidem; patrz toż O. Lundberg, Holmgdng och holmgdngsblól, „Arv“, 2 &rg., Uppsala 1946, s. 130 i nast.

39