~LWF0018 (2)

38

Ryc. 6. Próba rekonstrukcji osiedla z Y-YI w. na Gotlandii. Wg M. Stenbergera

W pobliżu wielu osiedli powstawały obronne miejsca, w których chroniono się w chwili zagrożenia. Przeprowadzone badania świadczą, że istnienie grodu schronieniowego było rzeczą pospolitą w tym niespokojnym okresie, a wzniesione wówczas umocnienia nieraz wykorzystywano w późniejszych stuleciach¹. Co więcej — niektóre z nich, jak np. Eketorp

|_I_I_I_I_I_I_I-1-1-1-1-1-1-i-*—

O    500    1 000    • 500

Ryc. 7. Osiedle obronne w Eketorp (Olandia) w 3 fazach rozwoju od pierwszych wieków n.e. (?) do końca średniowiecz a. Wg M. Stenbergera

na Olandii, powstałe być może już w pierwszych Aviekach n.e., w Y-YII w. były najpewniej stale zamieszkiwane (ryc. 7), skupiając w swych pomieszczeniach ok. 150-200 osób, czyli ilość ludzi odpowiadającą w przybliżeniu liczebności np. mieszkańcÓAV Yallhagar. Opuszczona gdzieś w VII w. warownia została na nowo zajęta i zabudowana w X w., służąc za miejsce schronienia jeszcze przez ponad trzy stulecia. Tego rodzaju inwestycje publiczne przyczyniały się też z pewnością do umacniania więzi sąsiedzkiej, łączącej mieszkańców poszczególnych mikroregionów.

Nieco inną postać przybierało osadnictwo w okolicach świeżo lub sezonowo tylko penetrowanych². W puszczach nad rzeką Dal w środkowej Szwecji niewielkie, rozproszone osiedla leśne dopiero w okresie wikińskim zaczęły tworzyć wyraźniejsze skupiska wokół tamtejszych jezior. W górskich zakątkach Norwegii spotyka się nieraz ślady pobytu rudników z tego czasu, szukających najpewniej złóż żelaza, i myśliwych, polujących celem zdobycia cennych futer. Osiedle ludności tego rodzaju odkryte nad bogatym w rudę jeziorem w Mogen (Telemark) wyróżniało się niewielkimi rozmiarami zamieszkanego domostwa, lecz ogólnym standardem nie ustępowało gospodarstwem strefy nadmorskiej.

W tej krótkiej charakterystyce sposobów zasiedlenia uwzględniliśmy oczywiście zjawiska najbardziej typowe, powszechne. Postęp gospodarczy, nowe formy organizacji społeczno-politycznej doprowadzały jednak do pojawiania się również gdzieniegdzie odmiennych sposobów^r wykorzystania

1

Nieraz były to bardzo proste założenia, jak ujawniły np. badania O. Klindt-Jensena na Bornholmie, zob. tenże 1957, s. 152 n. O grodach olandzkich Stenberger

1933, s. 213 n.; tenże, [w:] Vor- und Friiłiformen 1973-1974, t. 2, s. 7 u.; Eketorp 1976, na Gotlandii P. Lundstrom, [w:] Vallhagar 1955, t. 1, s. 610 n.

2

Hyensfcrand 1974, s. 129 n., o Mogen Hagen 1967, s. 139 n.