skanuj0129

Uniwersytet 260

III Wielkiego (p.n. Akad. Krakowska), wg wzorów wl., gł. Uniw. Boiońskiego; miał 3 wydziały: prawny, fiz. (med.) i sztuk wyzwolonych; 1397-1400 odnowiony pod patronatem królowej Jadwigi i króla Władysława II Jagiełły i zreorganizowany pod kierunkiem Mateusza z Krakowa na wzór Uniw. Paryskiego; zyskał wówczas czwarty wydział — teol.; w XV w. UJ stal się ośrodkiem nauk.-kult. wszystkich ziem poi., łącznie ze Śląskiem; zaczęto gromadzić księgozbiór uniwersytecki (Biblioteka Jagiellońska); od poi. XVI w. uniw. zaczął tracić znaczenie; 1777-86 został zreformowamy i unowocześniony przez H. Kołłątaja na polecenie Komisji Edukacji Narodowej, przybrał nazwę Szkoły Gł. Koronnej; wprowadzono jako wykładowy język poi. w miejsce dotychczasowej łaciny. Po rozbiorach Polski uniw. przekształcono w austr. Uniw. Krak.; 1809 (po włączeniu Krakowa do Księstwa Warsz.) został ponownie zreorganizowany pod kierownictwem Kołłątaja; 1815 (po utworzeniu Rzeczypospolitej Krakowskiej) odzyskał autonomię i poi. charakter p.n. UJ; wokół uniw. i związanego z nim Towarzystwa Naukowego Krakowskiego rozwinął się prężny ruch naukowy. W 1. poł. XIX w. UJ był jedynym poi. uniw. dostępnym dla młodzieży ze wszystkich zaborów; 1847-48 oraz 1854 zgermanizowany, 1870 ostatecznie odzyskał poi. charakter i stał się jednym z gl. ośr. kultury i nauki poi., współpracował z nowo utworzoną Akademią Umiejętności; w okresie międzywojennym UJ miał 5 wydziałów: prawny, lekarski, filoz., teol. oraz studium farm. i roln. (1927 wyodrębnione w wydział rolny). W czasie okupacji niem. 1939-45 zamknięty; w XI1939 aresztowano i osadzono w obozie koncentracyjnym Sachsenhausen pracowników nauk. UJ („Sonderaktion Krakau”); od 1942 UJ rozwinął tajne nauczanie; 1945 wznowił działalność; w 1. poł. lat 50. odłączono od UJ wydziały teol., med. i rolny; obecnie ma 7 wydziałów: biologii i nauk o ziemi, chemii, filol., filoz., hist., matematyki i fizyki, prawa i administracji; 1993 włączono Akad. Med.; w roku akad. 1998/99 w UJ pracowało 3093 nauczycieli akad. i studiowało prawie 26 tys. osób, włącznie z Collegium Medicum (adres internet.: www.uj.edu.pl).

Uniwersytet Latający: 1) Tajne kursy samokształceniowe dla kobiet organizowane od 1882/83 w Warszawie w domach prywatnych, 1885 przekształciły się w nielegalną szkołę wyższą, nazwaną Uniwersytet Latający; w latach 90. w zajęciach UL brała udział również młodzież męska studiująca w zrusyfikowanych uczelniach warsz.; gł. organizatorką szkoły była J. Szczawińska-Dawidowa; początkowo na UL dominowały nauki przyr., pod koniec wieku znacznie wzrosło zainteresowanie naukami społ.; wykładali m.in.: L. Krzywicki, W. Nałkowski, P. Chmielowski, J.W. Dawid, W. Smoleński, T. Korzon, Z. He-ryng, A. Mahrburg, J. Nusbaum, A. Świętochowski; 1905/06 UL przekształcił się w Towarzystwo Kursów Naukowych i rozpoczął jawną działalność; 2) Niezależne wykłady z zakresu nauk humanist. i społ. organizowane X 1977-VI 1979 w domach prywatnych przez działaczy KOR i współpracujących z nimi intelektualistów (m.in.: B. Cywiński, J. Jedlicki, A. Michnik, J. Strzelecki); od I 1978 opiekę nad Uniwersytetem Latającym sprawowało Towarzystwo Kursów Naukowych; w wykładach i seminariach uczestniczyło kilkaset osób; zwalczany przez władze (aresztowania wykładowców i uczestników zajęć przez Służbę Bezpieczeństwa, rozbijanie wykładów przez bojówki SZSP iZSMP).

uniwersytet ludowy, placówka oświat, dla dorosłej młodzieży chłopskiej, o specyficznych cechach organiz., programowych i metodycznych. Twórcą idei uniwersytetu ludowego byl duń. poeta i teolog N.F.S. Grundt-vig; z jego inspiracji powstał 1844 pierwszy uniwersytet ludowy w Ródding; następnie koncepcję tę rozwinęli w praktyce Ch. Kold i L. Schroder. UL był placówką internatową, prowadzącą kilkutygodniowe lub kilkumiesięczne kursy; w programie przeważały treści humanist., w tym język ojczysty i historia, a także problemy kultury ogólnej i zagadnienia społ. związane z życiem i rozwojem wsi; w metodyce dominowało żywe słowo, kontakt osobisty nauczyciela — przewodnika oraz zasada żyda wspólnotowego; przewodnią ideą UL było rozbudzanie duchowe, intelektualne oraz moralne jednostki, przygotowujące do służby i budowania wspólnoty oraz kultury powszechnej. U powstania UL, oprócz wymienionych idei, legły: krytyka szkoły tradycyjnej oraz potrzeba budowania nar. tożsamości Duńczyków wobec ekspansji połit. i kulturowej Prus. Masowy rozwój UL w Danii, a potem w całej Skandynawii rozpoczął się w latach 60. XIX w. Do innych krajów Europy uniwersytety ludowe przeniknęły pod koniec XIX w. (kraje niemieckojęzyczne) i na pocz. XX w. (kraje słów.). Idea grundtvigow-skich uniwersytetów obiegła świat i obecnie spotyka się je także w Japonii, Australii, Argentynie. Współczesne UL, dostosowując się do przemian cywilizacyjnych i do nowych potrzeb społ., sięgają po nowe rozwiązania or-ganiz., programowe i metodyczne.

W Polsce uniwersytety ludowe mają blisko 100-letnią tradycję. Za pierwszą placówkę o cechach grundtvigowskiego UL uważa się Fermę Pszczelarsko-Ogrodniczą „Pszczelin”, zał. 1900 kolo Warszawy przez J. Dziubińską; podobne cechy nosiły internatowe szkoły roln. dla młodzieży włościańskiej; w Kru-szynku (1905), Gołotczyźnie i Sokołówku (1909), w Bratnem i Krasieninie (1913). Pierwszą placówkę nazwaną UL zal. 1921 ksiądz A. Ludwiczak w Dalkach pod Poznaniem. Największą sławę zdobyły uniwersytety ludowe ZMW „Wici": w Szycach pod Krakowem (1924-31) i w Gaci k. Przeworska (1932-39), prowadzone przez I. Solarza, najwybitniejszego poi. ideologa uniwersytetu ludowego. W okresie międzywojennym powstało i upadło wiele placówek tego typu; 1939 działały 22 UL, prowadzone przez państwo, Kościoły, organizacje polit. i społ., w tym regionalne towarzystwa uniw. ludowych. Po II wojnie świat, ruch ten odrodził się z wielką silą; do 1948 powstało 80 uniwersytetów ludowych; 1945 utworzono Tow. Uniwersytetów Lud. RP (TUL RP). W 1949-52 wszystkie UL (z wyjątkiem 3 na Ziemiach Zach. — służących celom repolonizacyjnym) zlikwidowano; TUL RP, połączone 1948 z Tow. Uniwersytetów Robotn. w Tow. Uniwersytetów Roboto. i Lud. (TURiL), uległo likwidacji przez inkorporację do Tow. Wiedzy Powszechnej. Uniwersytety ludowe odrodziły się po 1956 pod patronatem ZMW, jednak cele i metody ich pracy uległy wkrótce znacznym ograniczeniom i modyfikacjom; 1979 działało 9 placówek, kształcących działaczy społ. i kult. dla wsi.

Po 1981 zaczęto tworzyć nowe placówki o odmiennej organizacji i metodyce; niedzielne uniwersytety ludowe, niestacjonarne uniwersytety ludowe, środowiskowe uniwersytety ludowe; gł. organizatorzy nowego ruchu UL to reaktywowane 1981 Tow. Uniwersytetów Lud. i Komisja do Spraw Duszpasterstwa Rolników Episkopatu Polski; istniejące wcześniej UL tworzą stów. Polskie Uniwersytety Ludowe; w różnych formach organiz. działa ok. 80 placówek (1995). Współczesne UL wpisują się w koncepcję edukacji ustawicznej, która staje się nowym, niezbędnym ogniwem systemu oświatowego.

Uniwersytet Łódzki (ul), powstał 1945 jako kontynuacja istniejącego w Łodzi od 1928 oddziału Wolnej Wszechnicy Polskiej; do gł. organizatorów UŁ należeli profesorowie byłej Wolnej Wszechnicy Pol. (zwł. T. Vieweger, pierwszy rektor UŁ) oraz Uniw. Warsz. (zwł. T. Kotarbiński i J. Chałasiński); po przyłączeniu 1956 WSP i 1961 Wyższej Szkoły Ekonomicznej UŁ ma 7 wydziałów; biologu i nauk o ziemi, ekon.-socjol., filol., filoz.-hist., matematyki, fizyki i chemii, nauk o wychowaniu, prawa i administracji; prowadzi Studium Języka Pol. dla Cudzoziemców; w roku akad. 1998/99 pracowało ok. 1960 nauczycieli akad. i studiowało ok. 30,5 tys. studentów (adresinternet.; www.uni.lodz.pl).

Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

(UMCS), zał. 1944 w Lublinie, jako przeciwwaga dla Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego; gł. organizatorami i pierwszymi rektorami byli: H. Raabe, N. Łubnicki, G.L. Seid-ler; ma 10 wydziałów: biologii i nauk o ziemi, chemii, ekon., filozofii i socjologii, humanist., matematyki i fizyki, pedagogiki i psychologii, prawa i administracji oraz nauk polit., wychowania artyst. (instytuty na prawach wydziału); od 1969 filia w Rzeszowie; w roku akad. 1998/99 pracowało 1765 nauczycieli akad. i studiowało ok. 29 tys. osób (adres internet.: www.umcs.lublin.pl).

Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu (UMK), uniw. zał. 1945; do gł. organizatorów należeli profesorowie przybyli z Uniw. Wił. i Uniw. Lwów., a zwł. L. Kołan-kowski (pierwszy rektor), W. Dziewulski, K. Koranyi; profesorami byli m.in. T. Czeżow-ski i H. Elzenberger; UMK ma 6 wydziałów: biologii i nauk o ziemi, humanist., matematyki, fizyki i chemii, nauk ekon., prawa i administracji oraz sztuk pięknych (jedyny w Polsce wydział uniwersytecki tej specjalności); w roku akad. 1998/99 pracowało 1163 nauczycieli akad. i studiowało prawie 27 tys. osób (adres internet.: www.uni.to-run.pl).

Uniwersytet Opolski (uo), utworzony 1994 z WSP (zał. 1950) i Inst. Teol.-Pastoral-nego (filii KUL); uniw. ma 7 wydziałów: chemii, filologii, fizyki, historii, matematyki, pedagogiki, teologii; w roku akad. 1998/99 pracowało prawie 700 nauczycieli akad. i studiowało ponad 13 tys. osób (adres internet.: www.uni.opole.pl).

uniwersytet powszechny, instytucja oświat., której celem jest popularyzacja wiedzy przez systematyczne nauczanie w zespołach (wykłady ujęte w cykle i luźne odczyty), organizowanie samokształcenia i czytelnie-