Image (36)

KX # ANNA DY MM HI.

materiałów bibliotecznych uzupełnianych przez zbiory archiwalne (zbiory specjalne) przechowywane w bibliotekach⁴.

Zagadnienia źródłoznaweze podejmowali także bibliolodzy i to zarówno w odniesieniu do całej dziedziny badań, jak i w stosunku do bardziej szczegółowych problemów historii czytelnictwa. Ogólną systematykę źródeł bibliologicz-nych przeprowadził Krzysztof Migoń⁵. Również inne opracowania zawarte w 15 tomie „Studiów o Książce”, poświęconym problematyce źródłoznawczej w bi-bliologii, zawierały wiele ważnych uwag zarówno o ogólniejszym charakterze, |ak i propozycji szczegółowych⁶. Ponadto Kazimiera Maleczyńska podkreślała rolę dokumentacji bibliotecznej oraz relacji wspomnieniowych i pamiętnikarskich, a także analizy repertuaru wydawniczego dla badań czytelnictwa okresu zaborów⁷. O najważniejszych źródłach do badania rozmaitych zagadnień z zakresu historii czytelnictwa pisał ostatnio Janusz Kostecki⁸.

Podane przykłady miały oczywiście na celu nie tyle systematyczny przegląd propozycji, ile zasygnalizowanie możliwych punktów widzenia w patrzeniu na źródła. Także rozmaitość materiałów do badań społecznego odbioru książki w XIX stuleciu powoduje, że podejmując ten temat, przedstawię uwagi tylko w odniesieniu do wybranych zagadnień, ponieważ w tak krótkim tekście nic jest możliwe zajęcie się całością problematyki.

Wiek XIX to okres znacznych zmian w metodach i organizacji komunikowania, a co za tym idzie - w obrazie kultury czytelniczej na poszczególnych ob-szarach ziem polskich. Nic więc dziwnego, że cechuje go też znaczny przyrost liczby źródeł do dziejów czytelnictwa oraz postępujące ich różnicowanie się pod w /ględcin formy, sposobów wytwarzania i autorów. Szczególnie ważnym kryte-i min porządkującym owe zasoby wydaje się zwłaszcza kryterium nadawcy (twórcy )'\ które pozwala wyróżnić przede wszystkim źródła urzędowe/instytucjonalne, i w ich obrębie dokumentację wytworzoną przez organa władzy, a więc: sprawozdania, pozwolenia, koncesje znajdujące się w aktach administracji państw za-borc/yeh (na przykład rządów gubernialnych), w aktach miejskich, dokumentach

¹ K (ia/iński, Materiały archiwalne, materiały biblioteczne a warsztat pracy historyka, w | Hiblio/oyia. Problemy badawcze nauk humanistycznych, red. D. Kuźmina, Warszawa 2007, s. 311.

k Migoń, Problematyka źródłoznawcza w bibliologii, „Studia o Książce” 15, 1985, s. 17.

Między innymi M. Kocójowa, Rozważania nad wyborem podstawy źródłowej w badaniach hibliologieznych (na przykładzie okresu niewoli narodowej), „Studia o Książce” 15, 1985, s. 19 38; A Żbikowska-Migoń, Wydawnictwa źródłowe do dziejów książki w Polsce Stan i potrzeby, „Studia o Książce” 15, 1985, s. 39 51; J. Dunin, O źródłach do społecznej historii ksią ki \ /\ i XX wieku, „Studiu o Książce” 15, 1985, s. 149 156.

K. Maleczyńska, Stan i perspektywy badań nad historii/ < ytełnii twa w Polsie, „Studia o Książce” 12, 1982, s. 109 110.

^s .1. Kostecki, Dzieje czytelnictwa w Polsce (do roku Pt/>), |\\ | / ud /• i k\fą ki Studia histo tyczne, red. J. Kostecki, Warszawa 2006, s. 12 17.

^{) I. Ilmnlowicz, op eit._% s. 14,

, n hi \ .1 także dokumenty powstałe w instytucjach związanych z aparatem spra-, dhwośei, oświatą, w związkach wyznaniowych, stowarzyszeniach itd.

1Li łypną grupę stanowią źródła wytworzone przez instytucje książki, w tym (.ililmii ki (przede wszystkim spisy czytelników, inwentarze, dokumentacja biblio-i t im dane na temat wypożyczeń), firmy wydawnicze i księgarskie (katalogi, h i \ |»m immeratorów, prospekty reklamowe, ogłoszenia wydawców zamieszczane | .m ,ie i inne formy reklamy). Ważna rola przypada też repertuarowi wydawni-» , miii opisywanemu przez bibliografie, katalogi oraz znanemu z pozostałości, i Kolnie kategorie stanowią źródła osobiste: korespondencja, pamiętniki, I..umilenia, dzienniki, wypisy, zapiski i notatki na książkach (marginalia), oraz i,i i wytworzone przez znawców-ówczesnych badaczy, publicystów, działaczy ,mvn i,nowych, pisarzy - funkcjonujące jako piśmiennictwo zawodowe i naukowe, , iMh v .tyka, recenzje. Specyficznym źródłem jest ówczesna literatura piękna, h.n |( j znaczenie ogranicza fikcjonalność świata przedstawionego. Obok źródeł , .his eh należy wymienić także artefakty historyczne mające postać fizyczną: na , i ,1 lad ryciny, zdjęcia, sprzęty, budynki.

/jodła instytucjonalne

Na rolę i znaczenie źródeł instytucjonalnych zwracano uwagę wielokrotni. le z reguły obszerne zespoły obejmują okresy rozległe chronologicznie,

. i. li dokładna kwerenda okazuje bogactwo spraw, jakich dotyczą¹⁰. Źródła wy-\w iii .me przez instytucje - bez względu na obecną lokalizację zasobów - mają w . k le określoną formę kancelaryjną i choć często są zróżnicowane gatunkowo, i u li wartość informacyjna bywa rozmaita, cechują się z reguły dużym stopniem imygodności. Obok tekstów rękopiśmiennych występują drukowane, powielani do rozpowszechnienia obowiązujących przepisów. W wypadku dokumentacji iii /'/dow stosunkowo łatwo określić ewentualne luki i/lub stopień źródłowej repre-ui.ilywności zachowanych materiałów. W XIX stuleciu można zaobserwować jM/yrost dokumentacji wynikający z centralizacji i formalizacji procesów decy-

i

jnych, rozrostu procedur biurokratycznych. Jednocześnie pogłębiana jest reflek-j.i metodologiczna nad wybranymi gatunkami¹¹. Wśród źródeł instytucjonalnych w ,i nr są akta notarialne, szczególnie z terenu Królestwa Polskiego, zawierające

^1,1 M.J. Lech, Materiały do dziejów książki i czytelnictwa w okresie zaborów w archiwach / .</ .A/(//, „Rocznik Biblioteki Narodowej” 5, 1969, s. 23 57; J. Kostecki, Materiały do dziejów niskiej cenzury zagranicznej (1830 1011), „Biuletyn Informacyjny Biblioteki Narodowej” 2001,

t

ni I, s 22 24; J. Walicki, Źródła cło d icjów książki i czasopiśmiennictwa w Królestwie Polskim (ISO ' 1014) w zespołach kancelarii gubernatorów no pr ykład ic Guberni Kaliskiej i Piotrkowskiej, „Ada Univcrsitatis Lod/icnsis. I olia I ihioniin” 2006, z. 13, s. 3 20.

¹¹ A. Kniecka, Apo/oyia formuli mu wokół h kim v raportów urzędowych w Królestwie Pol skun, | w: | Teks! źródła, Krytyka, intccpietm lu, uh! U 1 u lińska, Wais/awa 2005, s. 0>K.