renesans059aangelsa

Temat: Gatunki literackie charakterystyczne dla odrodzenia.

sielanka - utwór poetycki, przedstawiający życie ludu na tle natury, zawierający
elementy realistyczne, podkreślający wdzięk prostego, wiejskiego życia; akcja
sielanki jest słabo rozwinięta, przeważają opisy i piosenki (patrz: Szymon
Szymonowic "Żeńcy"); sielanka to gatunek poetycki wywodzący się z antycznej
Grecji (idylla Teokryta III w. p.n.e.), obejmujący utwory utrzymane w pogodnym
tonie, opowiadające o życiu pasterzy lub wieśniaków. W starożytnym Rzymie
rozwinął ten gatunek Wergiliusz.
fraszka - krótki utwór poetycki, będący odmianą epigramatu, najczęściej
żartobliwy i na błahy temat, dotyczący jakiegoś zdarzenia lub osoby, o
charakterze anegdotycznym, zamknięty wyrazistą pointą, stanowiącą wyostrzenie
myśli lub konkluzję; nazwę wprowadził Kochanowski, w okresie renesansu pisał
podobne utwory M. Rej (figliki), później Potocki, Morsztyn, Krasicki, Trembecki,
Mickiewicz, Tuwim, Gałczyński.
pieśń - gatunek liryczny, którego pochodzenie wyprowadza się ze starożytnych
pieśni obrzędowych, śpiewanych przy akompaniamencie muzyki; pieśń cechuje
uproszczenie budowy, prosta składnia, układ stroficzny, występowanie refrenów i
paralelizmów (powtórzenie jakiegoś elementu); charakter pieśni wynika z jej
związków z muzyką; ułatwia ukształtowanie melodii; do tradycji pieśni Horacego
nawiązał w Polsce Jan Kochanowski; obok najczęściej uprawianej pieśni jako
wiersza lirycznego, często o tematyce miłosnej, wykształciły się różne jej
odmiany, związane z ramą sytuacyjną - np.:
- pieśń powitalna i pożegnalna
- pieśń pochwalna
- pieśń biesiadna (Kochanowski "Dzbanie mój pisany, dzbanie polewany")
- pieśń poranna, pieśń wieczorna
Obok pieśni jako gatunku istnieją pieśni popularne - ludowe, żołnierskie,
powstańcze, legionowe.
tren - (threnos = lament, pieśń żałobna, opłakiwanie), utwór poetycki o tonie
elegijnym i charakterze żałobnym, poświęcony wspomnieniu osoby zmarłej,
rozpamiętywaniu jej zalet i uczynków; gatunek ten ukształtowany już w antyku
(m.in. Pindar, Owidiusz), wprowadził do poezji polskiej Jan Kochanowski, tworząc
zarazem cykl trenologiczny; wśród kontynuatorów Kochanowskiego był Klonowic,
Kniaźnin; nawiązywali do niego Słowacki ("W Szwajcarii"), Broniewski.
elegia - utwór poetycki, wyrażający nastroje smutku i melancholii, wywołane
rozstaniem z osobą, miejscem lub przedmiotem, albo ich utratą; elegia ma często
charakter wspomnieniowo-refleksyjny; mówi o śmierci, miłości.
emblemat - utwór liryczny, także gatunek literacki o charakterze
dydaktyczno-moralizatorskim, łączący alegoryczny obraz lub rysunek ze słowem;
składa się zwykle z trzech części: inskrypcji (sentencji), obrazu, subskrypcji
(niewielki wiersz).
tragedia - gatunek dramatu, w którym są przedstawione dzieje bohaterów skazanych
nieuchronnie na niepowodzenie (z woli przeznaczenia, fatum czyli losu),
uwikłanych w konflikt dwóch racji, nie dających się pogodzić (np. konflikt prawa
boskiego i prawa państwowego w "Antygonie" Sofoklesa). Bohaterowie uświadamiają
sobie tę nieuchronność, przenikając zarazem istotę swego losu; nie rezygnują
jednak ze swoich dążeń. Nazwa "tragedia" pochodzi od dwóch słów greckich:
'tragos' - kozioł i 'ode' - pieśń (tragedia = pieśń kozła). Z pieśni obrzędowych
(pochwalnych) zrodziła się tragedia, której budowa oparła się na dialogu
prowadzonym przez Koryfeusza (przewodnika - opowiadacza) z chórem. Pierwszego
aktora wprowadził Tespis, drugiego - Ajschylos, trzeciego - Sofokles. Zespół
aktorski ograniczał się do trzech osób. Aktorami mogli być tylko mężczyźni,
grali więc też i role kobiece.
Tragedię zaczynał prolog, który wprowadzał w akcję. Prolog kończył się węzłem
dramatycznym, tzn. wydarzeniem rozpoczynającym właściwą akcję. Akcja dzieliła
się na epejsodiony (sceny), które z kolei przedzielone były stasimonami, czyli
pieśniami chóru. Punktem szczytowym tragedii była perypetia, będąca przełomem w
akcji dramatycznej i kończąca się katastrofą, czyli klęską bohatera. Ostatnia
część tragedii to epilog, który zwykle wyjaśniał sprawę do końca i dokonywał
podsumowania. Tragedia była gatunkiem wysokiego, wzniosłego stylu, występuje tu
bogactwo figur stylistycznych. Twórcą tragedii renesansowej wzorowanej na
tragedii antycznej jest Jan Kochanowski, a utworem tym jest "Odprawa posłów
greckich".
sonet - utwór poetycki składający się z 14 wersów podzielonych na dwie strofy
czterowersowe oraz dwie trójwersowe (tercyny), o ścisłym rozkładzie rymów, przy
czym 8 pierwszych wersów zawiera na ogół część opisową lub narracyjną, natomiast
6 końcowych stanowi część refleksyjno-uogólniającą. Sonet zrodził się w XII w.
we Włoszech (nazwa), rozwinięty został przez A. Dantego i F. Petrarkę. Ustalił
się wtedy typ tzw. sonetu włoskiego o rozkładzie rymów "abba abba" oraz "cdc
dcd" ("cdecde"). W Polsce sonet wprowadzili J. Kochanowski i M. Sęp-Szarzyński.