246292626

Bezdomność uchodzców w Polsce
wyniki badania pilotażowego
Kinga Wysieńska
Natalya Ryabińska
Kinga Wysieńska, Natalya Ryabińska
Bezdomność uchodzców w Polsce wyniki badania
pilotażowego
Warszawa 2010
1
Projekt Homelessness study został zrealizowany ze środków Biura Wysokiego Komisarza
Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodzców (United Nations High Commissioner for
Refugees, UNHCR).
Zespół badawczy w składzie: Mirosław Bieniecki, Dawid Cegiełka, Justyna Frelak, Ignacy
Józwiak, Anna Korolec, Maryla Koss-Goryszewska, Natalya Ryabińska, Kinga Wysieńska
Konsultacje wyników badań: Aleksandra Chrzanowska, Witold Klaus
Składamy również podziękowania uczestnikom seminarium Bezdomność uchodzców w Polsce
wyniki badań (które odbyło się 4 listopada 2010) za wszystkie uwagi i sugestie dotyczące badania
i raportu.
Opinie i analizy przedstawione w niniejszym raporcie nie odzwierciedlają poglądów i oficjalnego
stanowiska UNHCR i stanowią wyraz pracy badawczej jego autorów.
2
Spis treści
Wstęp kwestie prawne i statystyki& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .....4
Kontekst i cele badania& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ...5
Część pierwsza. Szacowanie skali zjawiska bezdomności& & & & & & & & & & & & & & & .7
Część druga. Szacowanie skali zagrożenia wykluczeniem mieszkaniowym oraz analiza przyczyn
i skutków zjawiska& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & ..8
Część trzecia. Analiza doświadczeń migrantów przymusowych dotkniętych bezdomnością& ...16
Wnioski i rekomendacje& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & .& & 22
Załącznik .& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 30
Bibliografia& & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & & 39
3
Wstęp kwestie prawne i statystyki1
Podstawowym dokumentem prawnym, który precyzuje pojęcie uchodzcy, jest konwencja
genewska z 1951 roku. Zgodnie z definicją zawartą w konwencji, uchodzcą jest każda osoba,
która na skutek uzasadnionej obawy przed prześladowaniem z powodu rasy, narodowości, religii,
przekonań politycznych lub przynależności do określonej grupy społecznej, przebywa poza
granicami państwa, którego jest obywatelem, i z powodu tych obaw nie chce lub nie może
korzystać z ochrony tego państwa, albo która nie ma żadnego obywatelstwa i znajdując się na
skutek podobnych zdarzeń poza państwem swojego dawnego stałego miejsca zamieszkania, nie
może lub nie chce z powodu tych obaw powrócić do tego państwa 2.
W Polsce postępowanie w sprawach nadania statusu uchodzcy prowadzi się w trybie i na
zasadach określonych w ustawie z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu ochrony
cudzoziemcom na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2003 r., Nr 128, poz. 1176).
Decyzję w sprawach nadania statusu uchodzcy wydaje Szef Urzędu do Spraw Cudzoziemców.
Od decyzji Szefa Urzędu przysługuje odwołanie do Rady do Spraw Uchodzców. Informacje o
zasadach i trybie składania odwołania są zawarte każdorazowo w pouczeniach do decyzji, jakie
otrzymuje osoba ubiegająca się o status uchodzcy.
Na zasadach określonych we wspomnianej ustawie, cudzoziemcowi, któremu odmówiono
nadania statusu uchodzcy, może zostać przyznana ochrona uzupełniająca lub zgoda na pobyt
tolerowany3. Uchodzcy oraz osoby, które uzyskały ochronę uzupełniającą, na mocy ustawy z
dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593) i
rozporządzenia Ministra Polityki Społecznej z dnia 29 września 2005 roku w sprawie udzielania
pomocy uchodzcom (Dz.U. z 2005 r., Nr 201, poz. 1668) mają prawo przystąpienia do
Indywidualnego Programu Integracji (IPI). Osobom, którym przyznano pobyt tolerowany, nie
przysługuje taka forma wsparcia4.
1
Wszystkie zagadnienia związane z regulacjami prawnymi oraz dane liczbowe dotyczące uchodzców w Polsce
opracowano na podstawie danych Urzędu do spraw Cudzoziemców http://www.udsc.gov.pl.
2
Dz.U. z 1991 r., Nr 119, poz. 515.
3
Informacje dotyczące przesłanek do nadania ochrony uzupełniającej lub zgody na pobyt tolerowany dostępne są na
stronie: http://www.udsc.gov.pl/Zasady,postepowania,o,nadanie,statusu,uchodzcy,110.html [dostęp: 30 pazdziernika
2010 roku].
4
Więcej na temat regulacji prawnych dotyczących uchodzców na stronach: http://www.unhcr-budapest.org/poland/ i
http://www.udsc.gov.pl/ oraz K. Wencel, K. Templin, Prawa migrantów przymusowych w postępowaniu przed
instytucjami wsparcia społecznego [w:] Ewaluacja funkcjonowania instytucji społecznego wsparcia M. St. Warszawy
w zakresie właściwej realizacji praw przymusowych migrantów, red. W. Klaus, J. Frelak, Instytut Spraw
Publicznych, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2009,
4
W tabeli 1a zamieszczono dane dotyczące liczby prowadzonych do tej pory postępowań
w sprawie nadania statusu uchodzcy, w tabeli 1b dane dotyczące liczby decyzji pozytywnych
wydanych przez Szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców według obywatelstwa, z kolei w tabeli 2
zaprezentowano informacje dotyczące liczby uchodzców z ważnymi kartami pobytu według
stanu na koniec drugiego kwartału 2010 roku (na te dane powołujemy się w dalszej części
opracowania). Wszystkie tabele znajdują się w załączniku.
Kontekst i cele badania
Migranci przymusowi w Polsce są narażeni na wykluczenie mieszkaniowe i wielu z nich
doświadcza bezdomności5. Problem bezdomności uchodzców nie stanowił jednak do tej pory
przedmiotu odrębnych badań i był poruszany jedynie przy okazji studiów nad procesami
integracji cudzoziemców lub oceną skuteczności Indywidualnych Programów Integracji6. Nie
była zatem znana ani dokładna, ani nawet przybliżona liczba bezdomnych uchodzców (a także
osób korzystających z ochrony uzupełniającej lub mających zgodę na pobyt tolerowany), nie ma
bowiem ogólnopolskich statystyk i programów monitorowania bezdomności wśród migrantów
przymusowych. Brakuje również danych na temat proporcji bezdomnych wśród wszystkich osób,
którym przyznano status uchodzcy i które zamieszkują na terytorium Polski (dodatkowym
utrudnieniem jest w tym wypadku duża mobilność migrantów przymusowych). Dotychczas nie
przeprowadzono także systematycznej analizy przyczyn bezdomności wśród uchodzców oraz
barier, z jakimi mają do czynienia, starając się z niej wyjść. Celem przeprowadzonego badania
było wypełnienie tej luki i lepsze zrozumienie sytuacji bezdomności uchodzców poprzez:
" zebranie danych dotyczących liczby bezdomnych uchodzców i wstępne oszacowanie skali
zagrożenia bezdomnością wśród migrantów przymusowych,
" zgromadzenie i usystematyzowanie wiedzy na temat przyczyn i konsekwencji
pozostawania w bezdomności (na podstawie analizy doświadczeń i opinii osób
http://www.interwencjaprawna.pl/docs/ewaluacja-funkcjonowania-instytucji-spolecznego-wsparcia.pdf [dostęp: 30
pazdziernika 2010 roku].
5
M. Pawlak, N. Ryabińska, Dlaczego uchodzcy nie chcą integrować się w Polsce?, [w:] Przystanek Polska.
Analiza programów integracyjnych dla uchodzców, red. J. Frelak, W. Klaus, J. Wiśniewski, Instytut Spraw
Publicznych, Warszawa 2007, http://www.isp.org.pl/files/20145565800346360001224674140.pdf [dostęp: 30
pazdziernika 2010 roku].
6
Por.: Przystanek Polska, op. cit.; Ewaluacja funkcjonowania instytucji społecznego wsparcia M. St. Warszawy w
zakresie właściwej realizacji praw przymusowych migrantów, op. cit..
5
zaangażowanych w pomoc migrantom przymusowym oraz analizy doświadczeń i postaw
bezdomnych uchodzców),
" skonstruowanie rekomendacji dotyczących działań zapobiegających bezdomności i
wykluczeniu mieszkaniowemu i redukujących bariery w wychodzeniu z bezdomności
uchodzców (na podstawie opinii przedstawicieli instytucji finansowanych ze środków
publicznych i organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą uchodzcom oraz
samych uchodzców).
Aby osiągnąć tak postawione cele badania, projekt który miał charakter pilotażowy i
trwał jedynie 3 miesiące (od sierpnia do pazdziernika 2010 roku) podzieliliśmy na trzy części.
Część pierwsza miała umożliwić oszacowanie liczby uchodzców doświadczających skrajnej
(absolutnej) bezdomności (bezdachowców i bezmieszkaniowców), część druga określenie
liczby uchodzców dotkniętych wykluczeniem mieszkaniowym lub zagrożonych bezdomnością
oraz zebranie opinii i doświadczeń osób zaangażowanych w pomoc uchodzcom, część trzecia
zgromadzenie i analizę doświadczeń bezdomnych migrantów przymusowych. W niniejszym
badaniu przyjęliśmy następującą definicję bezdomności: przez bezdomnego uchodzcę
rozumiemy każdą osobę, której przyznano ochronę międzynarodową lub zgodę na pobyt
tolerowany, niebędącą w stanie zapewnić sobie schronienia spełniającego minimalne warunki,
jakie pozwalałyby uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Za klasyfikacją FEANTSA (i
posługując się typologią ETHOS) wyróżniliśmy dwa główne typy bezdomności: bezdachowość
(przebywanie w przestrzeni publicznej lub noclegowniach) i bezmieszkaniowość (przebywanie
w schroniskach, ośrodkach interwencji kryzysowej lub ośrodkach dla oczekujących na
przyznanie statusu uchodzcy7). Z kolei jako wykluczone mieszkaniowo i zagrożone
bezdomnością traktujemy te osoby, które są bezpośrednio zagrożone znalezieniem się w sytuacji
bezdachowości lub bezmieszkaniowości, a także osoby mieszkające w warunkach
substandardowych przebywające w mieszkaniach niezabezpieczonych, bez sanitariatów i (lub)
ogrzewania, przeludnionych.
7
Według typologii ETHOS, wszystkie osoby przebywające w ośrodkach dla uchodzców doświadczają bezdomności.
Ponadto, w sensie prawnym, uchodzcą jest każda osoba, która spełnia przesłanki konwencji genewskiej. Otrzymanie
decyzji o przyznaniu ochrony jest jedynie potwierdzeniem tego faktu. Biorąc jednak pod uwagę, że dopiero w
momencie uzyskania decyzji uchodzcy przysługuje specjalna pomoc (w tym socjalna), w przeprowadzonym badaniu
przyjęliśmy, że będziemy uznawać za bezdomne jedynie te osoby, które przebywają w ośrodkach po zakończeniu
procedury nadania statusu i po otrzymaniu pozytywnej decyzji o przyznaniu ochrony.
6
Część pierwsza. Szacowanie skali zjawiska bezdomności
Aby określić liczbę uchodzców doświadczających bezdachowości lub bezmieszkaniowości,
zwróciliśmy się z pisemną, a następnie telefoniczną prośbą o udostępnienie danych dotyczących
bezdomnych uchodzców do Urzędu do Spraw Cudzoziemców oraz do przedstawicieli schronisk,
noclegowni, ośrodków interwencji kryzysowej lub innych instytucji świadczących pomoc lub
zapewniających schronienie osobom bezdomnym na terenie aglomeracji warszawskiej,
Białegostoku, Aomży i Lublina8. Metoda ta okazała się nieskuteczna, gdyż większość tych
ośrodków nie prowadzi statystyk uwzględniających obywatelstwo i status prawny osób
korzystających z pomocy. Często także otrzymane dane były nieprecyzyjne lub niekompletne. Na
podstawie zgromadzonych informacji, na koniec września 2010 roku, najwięcej osób
bezdomnych (a w zasadzie bezmieszkaniowych) udało nam się zlokalizować w Warszawie
około stu osób. Ponadto pięćdziesiąt dwie osoby bez prawa do świadczeń (po decyzjach
ostatecznych) przebywały w ośrodkach dla uchodzców9 (w Lininie dwadzieścia dziewięć osób,
w Czerwonym Borze dwanaście osób, w Aukowie cztery osoby, w Bytomiu siedem osób10).
Nie udało nam się dotrzeć do żadnych twardych danych na temat liczby osób bezdomnych
przebywających w noclegowniach, schroniskach lub innych ośrodkach na terenie Lublina i
Białegostoku. Biorąc pod uwagę brak precyzyjnych informacji o liczbie uchodzców
doświadczających bezdachowości lub bezmieszkaniowości na koniec września 2010 roku, a
także dokładnej liczby uchodzców przebywających na obszarze wybranych województw, w celu
określenia skali bezdomności uchodzców w Polsce postanowiliśmy posłużyć się szacunkami
eksperckimi. Według przedstawicieli miejskich ośrodków pomocy społecznej oraz centrów
pomocy rodzinie, z którymi rozmawialiśmy, proporcja uchodzców doświadczających
bezdomności wśród wszystkich uchodzców wynosi od 20 do 30% (skrajnej bezdomności
bezdachowości ok. 10%). Pytanie o skalę bezdomności poprzedzone było prezentacją typologii
ETHOS, co daje podstawy sądzić, że oceniający posługiwali się podobną definicją operacyjną.
8
Pełna lista instytucji, z którymi się skontaktowaliśmy, znajduje się w tabeli 3 na końcu niniejszego raportu.
Województwa mazowieckie, podlaskie i lubelskie stanowią największe skupiska uchodzców w Polsce, dlatego
zarówno w pierwszej, jak i w drugiej części badania skoncentrowano się na zbieraniu danych właśnie w tych
regionach.
9
W sensie dosłownym nie ma ośrodków dla uchodzców, są jedynie ośrodki dla osób ubiegających się o nadanie
statusu uchodzcy. Termin ośrodek dla uchodzców jest jednak w powszechnym użyciu, dlatego w posługujemy się
nim w niniejszym raporcie, mając przy tym świadomość, że jest to skrót pełnej nazwy tej instytucji.
10
Dane Urzędu do Spraw Cudzoziemców za drugi kwartał 2010 roku.
7
Ponadto szacowana proporcja nie odbiega od tej, jaka wynika z danych dotyczących rodzaju
sytuacji mieszkaniowej uchodzców i osób z ochroną uzupełniającą uczestniczących w
Indywidualnych Programach Integracji na terenie Warszawy w 2009 roku (por. tabela 4). Ze
względu na dużą mobilność uchodzców, za podstawę wstępnego określenia ich liczby
przyjęliśmy nie ogólną liczbę pozytywnych decyzji o nadaniu statusu lub innej formy ochrony,
ale liczbę uchodzców, którzy posiadają ważne karty pobytu11. Karta pobytu musi być
systematycznie odnawiana, dlatego założyliśmy, że statystyka dotycząca kart pobytu w miarę
adekwatnie oddaje liczbę uchodzców przebywających na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
(mimo istnienia przypadków uchodzców, którzy nie przebywają na terytorium Polski i
przyjeżdżają wyłącznie w celu odnowienia karty)12. Na koniec drugiego kwartału 2010 roku
ważną kartę pobytu miało 7073 uchodzców (tabela 2). Przyjmujemy zatem, że liczba uchodzców
doświadczających bezdachowości lub bezmieszkaniowości w Polsce wynosi obecnie 1400 2120
osób13.
Część druga. Szacowanie skali zagrożenia wykluczeniem mieszkaniowym oraz analiza
przyczyn i skutków zjawiska
Chcąc oszacować liczbę uchodzców zagrożonych bezdomnością oraz zebrać informacje
dotyczące przyczyn, konsekwencji i przeszkód w wychodzeniu z bezdomności uchodzców,
przeprowadziliśmy trzynaście wywiadów pogłębionych z osobami bezpośrednio
zaangażowanymi w pomoc uchodzcom (key informants). Respondentami w badaniu byli
kierownicy ośrodków dla uchodzców (N = 2), przedstawiciele Powiatowych Centrów Pomocy
Rodzinie (N = 3), pracownicy socjalni Ośrodków Pomocy Społecznej (N = 2) oraz reprezentanci
fundacji lub organizacji pozarządowych zajmujących się pomocą uchodzcom i osobom
bezdomnym (N = 6), działających na terenie województwa mazowieckiego, podlaskiego i
lubelskiego.
11
Ibidem.
12
Karta pobytu wydana w przypadku nadania statusu uchodzcy jest ważna trzy lata, w sytuacji korzystania z
ochrony uzupełniającej dwa lata, a w przypadku udzielenia zgody na pobyt tolerowany rok.
13
Problemy z podaniem dokładnej liczby bezdomnych nie są charakterystyczne wyłącznie dla populacji uchodzców.
Szacunki dotyczące ogólnej liczby bezdomnych w Polsce wahają się pomiędzy 30 a 300 tys. osób. Por. P. Olech,
Charakterystyka sytuacji Polski w kontekście badania bezdomności, www.pfwb.org.pl/wp-
content/uploads/.../Charakterystyka-Polski.ppt [dostęp 30 pazdzienika 2010 roku].
8
Główne wnioski
1. Wszyscy uchodzcy są narażeni na wykluczenie mieszkaniowe lub bezdomność, a wielu z
nich jej doświadcza
Typowa historia mieszkaniowa uchodzcy od momentu przyjazdu do Polski wygląda
następująco: do czasu uzyskania decyzji osoba, która ubiega się o ochronę międzynarodową,
mieszka w ośrodku dla uchodzców (przebywanie w ośrodku z definicji oznacza pozostawanie w
stanie bezdomności) lub jeśli występują określone okoliczności, na przykład zdrowotne,
związane z kwestią ochrony porządku publicznego lub konkretnej osoby oczekującej na decyzję,
czy też wynikające z potrzeby przygotowania do funkcjonowania w Polsce po uzyskaniu statusu
mieszka samodzielnie poza ośrodkiem. Otrzymuje ona wówczas pomoc finansową w
wysokości: 25 złotych dziennie dla osoby samotnej, 20 złotych na osobę dziennie dla rodziny
dwuosobowej, 15 złotych na osobę dziennie dla rodziny trzyosobowej i 12,5 złotego na osobę
dziennie dla rodziny czteroosobowej lub większej14. Obecnie, według danych Urzędu do Spraw
Cudzoziemców, w ośrodkach przebywają 2074 osoby, a 1712 osób oczekuje na decyzję poza
ośrodkiem. Biorąc pod uwagę wysokość świadczeń dla osób nieprzebywających w ośrodku,
można przypuszczać, że o ile nie mają one dodatkowych dochodów z nielegalnego zatrudnienia
lub innego zródła przynajmniej część z nich zamieszkuje w warunkach substandardowych,
czyli pozostaje w sytuacji wykluczenia mieszkaniowego. W trakcie oczekiwania na decyzję o
nadanie statusu uchodzcy lub przyznanie innej formy ochrony międzynarodowej migranci przez
pierwszych sześć miesięcy nie mogą podejmować żadnej pracy w opinii ekspertów jest to jeden
z czynników prowadzących do odzwyczajania się uchodzców od samodzielnego funkcjonowania
i uzależniania się od pomocy socjalnej.
Po otrzymaniu decyzji pozytywnej osoby ze statusem uchodzcy lub ochroną
uzupełniającą mogą przebywać w ośrodku jeszcze przez dwa miesiące. W tym czasie większość
z nich ubiega się o uczestnictwo w Indywidualnym Programie Integracji, a w przypadku zawarcia
kontraktu z Powiatowym Centrum Pomocy Rodzinie przez rok trwania programu otrzymuje
14
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 maja 2009 roku w sprawie
wysokości pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodzcy (Dz.U. z 2009 r., Nr 80, poz.
674), osobom starającym się o nadanie statusu uchodzcy przysługuje dodatkowo jednorazowa pomoc pieniężna na
zakup odzieży i obuwia (140 złotych) oraz comiesięczna pomoc pieniężna (20 złotych) na zakup środków higieny
osobistej.
9
pomoc finansową15. Wysokość tej pomocy oraz same reguły Indywidualnego Programu
Integracji pozwalają wynająć mieszkanie na wolnym rynku. Eksperci zwracają uwagę, że już
wtedy uchodzcy mają problem z wynajęciem lokalu i potrzebują wsparcia. Bardzo często nie
wiedzą bowiem, ani jak szukać mieszkania, ani na co zwrócić uwagę podpisując umowę najmu.
Dodatkowo w przeważającej większości nie znają języka polskiego, co sprawia, że mają
trudności w porozumieniu się z potencjalnym wynajmującym (który zazwyczaj niechętnie
wynajmuje mieszkanie uchodzcom, o czym szerzej będzie jeszcze mowa).
Największe zagrożenie bezdomnością pojawia się w momencie zakończenia programu
integracyjnego: I cóż się dzieje, jak się ta pomoc integracyjna kończy? Zaczyna się tak
naprawdę tragedia! [...] regułą to jest mniej więcej to, że osoby te kierowane są do Ośrodków
Pomocy Społecznej [E2]. W zgodnej opinii ekspertów, Indywidualne Programy Integracji nie
spełniają swojej funkcji. Przez rok trwania programu uchodzcy nie są w stanie nauczyć się języka
polskiego ani nabyć umiejętności zawodowych i kompetencji społeczno-kulturowych, jakie są
niezbędne do podjęcia pracy oraz samodzielnego funkcjonowania w polskim społeczeństwie. Z
chwilą zakończenia programu migranci tracą także prawo do świadczeń finansowych
przyznanych w jego ramach, a brak zatrudnienia sprawia, że nie stać ich na pozostanie w
wynajętym lokalu. Zwracają się wówczas o pomoc do Ośrodków Pomocy Społecznej i
organizacji pozarządowych, usiłują wrócić do ośrodka dla uchodzców, w którym mieszkali przed
przystąpieniem do Indywidualnego Programu Integracji, lub szukają wsparcia u innych
uchodzców. Na pytanie o to, co się zazwyczaj dzieje z osobami, które zakończyły uczestnictwo w
programie integracyjnym i musiały opuścić dotychczas zajmowany lokal, a nie przebywają w
ośrodkach zbiorowego zamieszkania, eksperci podają trzy odpowiedzi: mieszkają na kupie ,
wyjeżdżają dalej na Zachód, wracają do kraju pochodzenia (ten casus dotyczy szczególnie
uchodzców z Kaukazu). Mieszkanie na kupie oznacza zamieszkiwanie całymi rodzinami w
jednym pokoju, często w lokalu dzielonym z inną rodziną uchodzczą, w warunkach
niespełniających podstawowych wymagań sanitarnych. Tym, którzy zwrócili się o pomoc do
Ośrodków Pomocy Społecznej lub organizacji pozarządowych, oferuje się pomoc w znalezieniu
tymczasowego schronienia w ośrodkach dla bezdomnych, a w wypadku kobiet z dziećmi w
15
Jak wcześniej wspomniano, osoby, które uzyskały zgodę na pobyt tolerowany, nie mają prawa do uczestnictwa w
Indywidualnym Programie Integracji, mogą się jednak ubiegać o pomoc socjalną. Eksperci są zgodni, że zagrożenie
bezdomnością wśród migrantów z pobytem tolerowanym jest jeszcze wyższe niż wśród uchodzców.
10
ośrodkach interwencji kryzysowej16 i domach samotnej matki. Jak podkreślali respondenci,
istnieje duża grupa osób, które latami krążą między takimi ośrodkami.
2. Bezdomność uchodzców ma charakter długotrwały, a wyjazd na Zachód jest
konsekwencją, nie zaś przyczyną bezdomności
W opinii ekspertów, w przypadku uchodzców trudno mówić o epizodach bezdomności:
One się pogłębiają w ogóle, potwornie. Nie ma epizodów. Co to są w ogóle epizody? Co to
znaczy <>?! [E3]. Bezdomność uchodzców jest długoletnia i długoterminowa.
Większość osób, które są klientami pomocy społecznej, pozostaje nimi przez kilka lat. Najdłużej
w bezdomności pozostają samotne matki z małymi dziećmi nie mogą one podjąć pracy dopóty,
dopóki dzieci nie pójdą do szkoły. Do tego czasu przenoszą się zazwyczaj z ośrodka do ośrodka.
Respondenci zwrócili także uwagę, że po kilku latach uchodzcy nie tyle wychodzą z
bezdomności w Polsce (takie sytuacje są rzadkie), ile z Polski wyjeżdżają. Zasługuje to na
szczególną uwagę w badaniach nad bezdomnością uchodzców na Węgrzech wyjazd z kraju
przyjmującego, którego konsekwencją była utrata praw do części świadczeń integracyjnych,
okazał się główną przyczyną bezdomności17. Wśród uchodzców, którym przyznano status w
Polsce i którzy doświadczają bezdomności, decyzja o wyjezdzie z Polski stanowi jej
konsekwencję.
3. Szczególnie narażone na bezdomność są rodziny wielodzietne i samotne matki
Rozmówcy podkreślali, że wszyscy uchodzcy doświadczają wykluczenia
mieszkaniowego i są narażeni na bezdomność. Wskazali jednak grupy, które są szczególnie
zagrożone tym zjawiskiem. W opinii ekspertów, są to rodziny wielodzietne i samotne matki.
16
Ośrodki interwencji kryzysowej przyjmują w zasadzie wyłącznie ofiary przemocy domowej. Samo znalezienie się
w sytuacji bezdomności lub zagrożenia bezdomnością nie jest wystarczającą przesłanką do uzyskania schronienia w
ośrodku. W danym ośrodku kobieta może przebywać trzy miesiące, a w wyjątkowych wypadkach sześć miesięcy.
Stąd też duża migracja kobiet między ośrodkami, a także sytuacje, że kobiety-uchodzcy nawzajem się że tak
powiem szkoliły, co tu zrobić, żeby się dostać do takiej czy innej placówki. No to już takich szczegółów nie będę
mówiła, bo były drastyczne wręcz: jak tu się stłuc albo dać sygnał dla przyjmujących, że osoba na przykład doznaje
przemocy [E2].
17
Jeśli procedura uchodzcza została rozpoczęta w danym kraju Unii Europejskiej, to prawo wspólnotowe wyraznie
stanowi, że osoba oczekująca musi czekać na rozpatrzenie wniosku w kraju, w którym go złożyła. W trakcie
postępowania o przyznanie statusu osoba taka nie ma prawa podróżować. Osoby, które otrzymały pozytywną
decyzję, mogą podróżować w strefie Schengen jako turyści, ale nie mogą przebywać w innych krajach Unii
Europejskiej dłużej niż dziewięćdziesiąt dni ani podejmować tam pracy bez stosownych zezwoleń pod grozbą
deportacji do kraju, w którym została przyznana ochrona (na podstawie danych biura Wysokiego Komisarza
Narodów Zjednoczonych do spraw Uchodzców w Budapeszcie, www.unhcr-budapest.org).
11
Największe szanse uniknięcia bezdomności mają samotni mężczyzni łatwiej im, według
respondentów, znalezć nawet dorywczą (nielegalną) pracę, która w połączeniu z pomocą socjalną
zapewnia wystarczające środki na wynajęcie samodzielnego pokoju lub pokoju dzielonego z
innymi mężczyznami. Obserwacje te wskazujące na wielkość rodziny, samotne macierzyństwo
i brak odpowiednich mieszkań dla rodzin wielodzietnych jako czynniki szczególnie zwiększające
ryzyko bezdomności nie różnią się od obserwacji na temat tychże czynników w innych
krajach18.
4. Brak lokali komunalnych i socjalnych, niewydolność ekonomiczna uchodzców oraz
niechęć do wynajmowania mieszkań cudzoziemcom są głównymi przyczynami popadania w
bezdomność i pozostawania w bezdomności
Dla wszystkich imigrantów znalezienie i utrzymanie odpowiedniego mieszkania jest
pierwszym krokiem na drodze do pełnej integracji. Jak jednak podkreślali rozmówcy, w
przypadku migrantów przymusowych znalezienie odpowiedniego lokum jest bardzo trudne ze
względu na trzy czynniki: ograniczoną liczbę mieszkań socjalnych i komunalnych (w tym
mieszkań odpowiednich dla rodzin wielodzietnych), niewydolność ekonomiczną uchodzców, a
także uprzedzenia wynajmujących. Wskazując jako przyczynę niewystarczającą liczbę mieszkań
komunalnych (w tym socjalnych), większość respondentów zwracała uwagę, że jest to
instytucjonalna przyczyna i bariera w wychodzeniu z bezdomności nie tylko uchodzczej, ale
także polskiej. Podkreślano jednak, że początkowa sytuacja polskich i cudzoziemskich
bezdomnych jest odmienna: Polacy na wejściu są w lokalu, pózniej coś się zadziewa w ich życiu
czy alkohol, czy choroba i tracą ten lokal. Czyli tracą. A nasi cudzoziemcy są na wejściu z
tym problemem. Oni nie wychodzą z poziomu �mam i tracę, ale wychodzą z poziomu �nie mam
i nie jestem w stanie uzyskać. Bo o to chodzi. Bo tak, jak mówiłyśmy, jest pięć mieszkań
rocznie, plus teraz łaskawie są od tego roku wpisywani na listę. I więcej nic [E1]. Uchodzcy
zatem już na starcie są w gorszej sytuacji zdaniem ekspertów, nie tyle popadają oni w
bezdomność, ile rozpoczynają nowe życie od stanu bezdomności, z której nie mogą wyjść
właśnie ze względu na brak zinstytucjonalizowanej pomocy mieszkaniowej, obejmującej
wszystkie osoby z przyznaną ochroną międzynarodową lub pobytem tolerowanym. W Warszawie
18
D. Hiebert, S. D Addario, K. Sherrell, The Profile of Absolute and Relative Homelessness Among Immigrants,
Refugees, and Refugee Claimants in the GVRD, MOSAIC, Vancouver 2005.
12
istnieje co prawda pula mieszkań przeznaczonych dla uchodzców i przyznawanych w ramach
konkursu (pięć mieszkań rocznie), ale przez długi czas (na mocy niepisanej umowy) utrudniano
uchodzcom wpisywanie się na listy osób oczekujących na przydział mieszkania komunalnego z
ogólnej puli zasobów mieszkaniowych miasta i dopiero od 2010 roku (po interwencjach
organizacji pozarządowych i międzynarodowych) praktyka ta się zmieniła (lub raczej zmienia i
to jak wskazują doświadczenia ekspertów z organizacji pozarządowych bardzo wolno). W
Lublinie osoby ze statusem uchodzcy są traktowane preferencyjnie przy rozdziale mieszkań z
zasobów komunalnych (od ponad roku na decyzję radnych czeka projekt uchwały o
preferencyjnym traktowaniu osób z ochroną uzupełniającą), ale zasób miasta jest mały, a bardzo
dużo osób czeka na mieszkania komunalne [E10]. Inne gminy i powiaty nie mają specjalnie
wydzielonego zasobu mieszkań dla uchodzców ani uchwał o ich preferencyjnym traktowaniu,
dodatkowo zaś wymagają od osób starających się o wpisanie na listę oczekujących dowodu
zamieszkiwania na terenie gminy lub powiatu przez określony czas (na przykład w Białymstoku
okres ten wynosi 5 lat19). Ponieważ na liście mieszkańców oczekujących na lokal komunalny lub
socjalny w miastach, w których przebywają uchodzcy, znajduje się zazwyczaj kilka tysięcy osób,
oczekiwanie na przydział trwa latami (według szacunków ekspertów, przeciętnie od pięciu do
siedmiu lat).
Niewydolność ekonomiczna uchodzców w kontekście bezdomności jest rozumiana jako
niezdolność do osiągnięcia dochodów wystarczających na wynajęcie i utrzymanie
odpowiedniego mieszkania. Jest ona uwarunkowana kilkoma zmiennymi. Po pierwsze, uchodzcy
mają trudności ze zdobyciem i z utrzymaniem pracy ze względu na słabą znajomość języka
polskiego. Po drugie, bardzo często nie mają oni kwalifikacji i umiejętności pożądanych na
polskim rynku pracy, a co się z tym wiąże są skazani na niskopłatną pracę robotnika
niewykwalifikowanego kobiety sprzątają, mężczyzni najczęściej [idą na] na budowę na
pomocnika, gdzieś tam na jakiegoś wyspecjalizowanego pracownika ewentualnie 20 [E4]. Po
trzecie, nawet jeśli uchodzcy posiadają wykształcenie lub umiejętności poszukiwane na rynku,
19
Uchwała NR XIX/199/07 Rady Miejskiej Bisłegostoku z 26. listopada 2007 r w sprawie zasad wynajmowania
lokali wchodzących w skład mieszkaniowego zasobu Gminy Białystok,
http://bip.um.bialystok.pl/index.php?event=informacja&id=17033 [dostęp 30 pazdziernika 2010].
20
Obserwacje ekspertów dotyczące niedopasowania kwalifikacji i umiejętności zawodowych uchodzców
potwierdzają wyniki audytu umiejętności i wykształcenia osób ubiegających się o status uchodzcy, przeprowadzone
w 2007 roku przez Międzynarodową Organizację do spraw Migracji (International Organization for Migration,
IOM). Por. I. Koryś, Audyt umiejętności osób ubiegających się o status uchodzcy, Międzynarodowa Organizacja do
spraw Migracji, Warszawa 2007.
13
warunek nostryfikowania dyplomów i certyfikatów powoduje, że albo nie są one uznawane, albo
są niżej wyceniane przez pracodawców. Po czwarte, polscy pracodawcy nie chcą zatrudniać
uchodzców (wynika to zarówno z nieznajomości prawa dotyczącego zatrudniania osób ze
statusem uchodzcy i z uprzedzeń, jak i z wcześniejszych negatywnych doświadczeń związanych
z zatrudnianiem cudzoziemców). Ponadto, w przypadku rodzin wielodzietnych, podjęcie pracy
przez oboje rodziców jest często niemożliwe, a zarobki jednej osoby rzadko wystarczają na
opłacenie wynajętego mieszkania i utrzymanie rodziny. Samotne matki z dziećmi w wieku
przedszkolnym mają duże trudności z podjęciem jakiejkolwiek pracy. Eksperci zwracali także
uwagę, że w wypadku uchodzców muzułmańskich (a takich jest większość) normy religijne i
kulturowe zabraniają kobietom pracować w określonych zawodach, z kolei ortodoksyjni
wyznawcy islamu w ogóle nie uznają prawa kobiet do podjęcia pracy.
Trzecim czynnikiem stanowiącym przeszkodę w wynajęciu lokalu przez uchodzców są
uprzedzenia i dyskryminacja ze strony właścicieli mieszkań, którzy szczególnie nie lubią rodzin
wielodzietnych ( Ludzie mówią: ja wolę nie cudzoziemca, wolę studenta, wolę biznesmena
cudzoziemca, ale nie cudzoziemca z dziećmi. Więc jeśli chodzi o nasze społeczne podejście jako
mieszkańców środowiska lokalnego, to dyskryminację się uprawia [E3]) oraz uchodzców z
Czeczenii ( I większość ludzi, jak słyszy hasło �Czeczeniec, to od razu odkładają telefon. A jak
już staram się mówić, że to są obywatele Federacji Rosyjskiej, oni wtedy mówią: �Czeczenia?.
Ja mówię no tak, to [słyszę:] �Nie, dziękuję [E4]). Niechęć wobec uchodzców powoduje, że
właściciele mieszkań odmawiają im wynajmu albo podnoszą stawkę miesięczną. Na niechęć
właścicieli lokali wobec uchodzców wpływają nie tylko stereotypy etniczno-rasowe (na przykład
Czeczen kojarzy się z terrorystą), ale także wcześniejsze negatywne doświadczenia związane z
wynajmowaniem mieszkania cudzoziemcom. Respondenci przyznawali, że część winy za
nieprzychylny do nich stosunek ponoszą sami uchodzcy: [...] wprowadzali się do niezle
wyposażonych mieszkań, domów, ale, niestety, jak już przyjechał właściciel, to z reguły zastawał
brak cudzoziemców i brak wyposażenia potem mieliśmy tutaj telefony, pisma, i to urząd też
miał, że cudzoziemcy się wyprowadzili i, niestety, nic nie zostawili. Zostawili bardzo duże
rachunki za prąd i gaz. [& ] Niezapłacone [E5].
5. Nieprzystosowanie kulturowe i nastawienie uchodzców ma wpływ na bezdomność
14
Wśród uchodzców doświadczających bezdomności znajdują się osoby pochodzące z
różnych krajów. Eksperci zwracają jednak uwagę, że osoby wychowane w różnych kulturach
przyjmują odmienne strategie radzenia sobie z sytuacją uchodzczą i bezdomnością. Według
naszych rozmówców, uchodzcy z krajów afrykańskich, Białorusi oraz Dalekiego Wschodu lepiej
sobie radzą w polskiej rzeczywistości, co może być z jednej strony spowodowane tym, że
zazwyczaj nie mają oni wielodzietnych rodzin, z drugiej zaś strony kwestiami kulturowymi i
motywacyjnymi. W wypadku uchodzców z krajów afrykańskich zauważono, że dominuje w nich
przekonanie takie, że nie ma gdzie wracać [E6], co wpływa na ich motywację i determinację w
działaniach podejmowanych na rzecz wyjścia z bezdomności21. Najgorzej w opinii
respondentów radzą sobie uchodzcy pochodzący z Kaukazu. Rozmówcy tłumaczyli to
mieszanką doświadczeń związanych z wychowaniem w Związku Radzieckim oraz z życiem w
kulturze klanowej. Doświadczenia wyniesione z pobytu w warunkach dawnej republiki
sowieckiej sprawiają, że w wielu przypadkach uchodzcy nie zdają sobie sprawy z prostych zasad
gospodarki rynkowej, na przykład z tego, że za zużyty prąd i wykorzystaną wodę trzeba płacić, a
do pracy należy stawiać się o czasie. Przyzwyczajenie do tego, że praca i miejsce zamieszkania
są przez państwo gwarantowane, sprawia, że dużo szybciej uzależniają się od pomocy społecznej
(syndrom wyuczonej bezradności i uzależnienie od pomocy społecznej potęguje według
ekspertów wieloletni niekiedy pobyt w ośrodkach dla uchodzców, o czym będzie jeszcze
mowa). Dodatkowo wpływa na nierealistyczne oczekiwania wobec systemu socjalnego kraju
przyjmującego oraz niezrozumienie praw i przywilejów przysługujących uchodzcom: [...] to jest
też takie ciekawe podejście [...] w nastawieniu tych osób. Jakby wszyscy z tego byłego Związku
Radzieckiego, oni oczekują, że państwo im da to mieszkanie, i jakby czasami są przez to mniej
zaradni, podczas gdy właśnie Afrykańczyk czy osoba z Azji, ale z dalszej Azji, nie ma takich
oczekiwań, bo w swoim kraju też by tego nie dostała albo by przynajmniej jej nie mówiono, że
ma takie prawo [E9]. Kultura klanowa pomimo tego, że sam klan stanowi niekiedy jedyny
kapitał społeczny uchodzcy potęguje niski poziom poczucia sprawczości i odpowiedzialności
za własny los, bo u siebie w kraju jak się żyło, tak się żyło, ale wujek, ciotka, siostra nie
pozwolą z głodu umrzeć, czy sąsiad. A tu brak ciotki, wujka, sąsiada [E7].
21
Biorąc pod uwagę wyniki różnych badań nad integracją uchodzców, można przypuszczać, że w wypadku
uchodzców z Afryki dużą rolę odgrywa także znajomość języka angielskiego lub języka francuskiego, która ułatwia
znalezienie pracy, a co za tym idzie możliwość wynajęcia mieszkania (por. Przystanek Polska, op. cit.).
15
6. Konsekwencjami bezdomności są przemoc, agresja i uzależnienia (w tym od pomocy
socjalnej) najbardziej cierpią dzieci
Osoby, z którymi przeprowadzono rozmowy, podkreślały negatywny wpływ
bezdomności na różne sfery życia uchodzców: Negatywne skutki dla rodzin? Pogłębianie się
bezradności i alkoholizmu, dalsze bezrobocie, narkomania, przestępczość wszystko [E8].
Sytuacja bezdomności, przebywanie w miejscach zbiorowego zakwaterowania lub w
przeludnionych mieszkaniach wpływa na poziom agresji i występowanie aktów przemocy wśród
uchodzców. Agresja ta jest najczęściej wymierzona w kobiety i dzieci. Zaobserwowano także
przypadki agresji i przestępczości wśród dzieci i młodzieży. Długotrwała bezdomność odbija się
również na stanie emocjonalno-zdrowotnym migrantów (depresja i inne zaburzenia
psychosomatyczne) oraz relacjach między członkami rodziny (rozpad więzi i brak dbałości o
dzieci). Depresja i apatia wpływają na coraz większe uzależnianie się od pomocy społecznej oraz
brak postępów w integracji ekonomicznej i kulturowej. Respondenci zwracali szczególną uwagę
na konsekwencje bezdomności dla dzieci uchodzców. Po pierwsze, kłopoty rodziców sprawiają,
że nie przywiązują oni szczególnej uwagi do dzieci, które są często pozostawione bez opieki. Po
drugie, częsta zmiana miejsca pobytu powoduje konieczność zmiany szkoły. Zdarza się także, że
dzieci w ogóle przestają chodzić do szkoły. Nikt zatem nie monitoruje ich postępów w edukacji i
socjalizacji, co może zaowocować odtworzeniem bezdomności w kolejnym pokoleniu.
Część trzecia. Analiza doświadczeń migrantów przymusowych dotkniętych bezdomnością
W trzeciej części badania przeprowadzono siedem indywidualnych wywiadów
pogłębionych z uchodzcami dotkniętymi bezdachowością lub bezmieszkaniowością oraz cztery
wywiady z rodzinami żyjącymi w warunkach substandardowych (wykluczonymi mieszkaniowo).
Wszystkie osoby, z którymi rozmawiano, pochodziły z Czeczenii. Wśród siedmiu respondentów,
z którymi zrealizowano wywiady indywidualne, jeden może być określony mianem bezdachowca
(mieszka na ulicy), dwóch należy do grupy bezmieszkaniowców, a jedna osoba była w trakcie
przechodzenia ze stanu wykluczenia mieszkaniowego (niepewne warunki najmu) do
bezmieszkaniowości (przeprowadzała się do domu samotnej matki z mieszkania, na którego
wynajem nie było jej dłużej stać). Sytuacja trzech kolejnych osób to życie w niepewnym
(zagrożenie wysiedleniem, tymczasowe warunki najmu, przemoc domowa) lub nieadekwatnym
(substandardowym) mieszkaniu. Pozostałe cztery rozmowy przeprowadzono w domu
16
(nazywanym dalej domem czeczeńskim ), stanowiącym przykład zarówno niepewnego
mieszkania, jak i mieszkania nieadekwatnego, w którym warunki zamieszkania są
substandardowe: wilgoć i grzyb, brak prądu, brak sanitariatów, przeludnienie.
Główne wnioski
1. Opinie ekspertów na temat głównych przyczyn, konsekwencji i czasu trwania
bezdomności wśród migrantów przymusowych są spójne z doświadczeniami uchodzców
1a. Bezdomność uchodzców ma charakter długotrwały
Problem bezdomności nie jest dla uchodzców (przynajmniej tych pochodzących z
Czeczenii) problemem przejściowym, kończącym się po pierwszych dwóch latach pobytu w
Polsce, które zazwyczaj są uważane za najtrudniejsze22. Z siedmiu respondentów, z którymi
przeprowadzono wywiady indywidualne, tylko jeden stosunkowo niedawno (półtora roku temu)
przyjechał do Polski, pozostali zaś przebywają w Polsce powyżej trzech lat. W sytuacji
najtrudniejszej bezmieszkaniowości i bezdachowości znajdowały się w czasie trwania
badania trzy osoby, które zamieszkują w Polsce najdłużej, odpowiednio sześć, siedem i pięć lat.
Dwie z tych osób należą do kategorii migrantów, którzy kilka razy starali się o ochronę
międzynarodową, a w trakcie trwania procedury mieszkali w ośrodku dla uchodzców.
Obserwacja ta jest spójna z tezą ekspertów, że długotrwałe przebywanie w ośrodku nie sprzyja
integracji uchodzców. Osoby te dopiero dwa lata temu przystąpiły do Indywidualnego Programu
Integracji, a po jego zakończeniu doświadczyły bezdomności.
1b. Udział w Indywidualnym Programi Integracji nie redukuje zagrożenia bezdomnością
Z siedmiu respondentów, z którymi przeprowadzono wywiady, trzech miało status
uchodzcy, a czterech ochronę uzupełniającą. Pięciu respondentów wzięło udział w
Indywidualnym Programie Integracji. Wszyscy uchodzcy, którzy przystąpili do programu,
zgodnie twierdzili, że trwa on stanowczo za krótko. Przyznawali, że prawie do samego końca nie
byli świadomi, jak szybko program się kończy, i że trzeba jak najintensywniej korzystać ze
wszystkich możliwości, jakie są oferowane w jego ramach. Koniec programu oznaczał w ich
przypadku paniczne i bezskuteczne próby załatwienia najważniejszych spraw bytowych. Dopiero
zakończenie Indywidualnego Programu Integracji uzmysłowiło im, że jest to koniec możliwości
22
M. Pawlak, N. Ryabińska, Dlaczego uchodzcy nie chcą integrować się w Polsce?, op. cit.
17
korzystania z pomocy pracowników socjalnych Wojewódzkich lub Powiatowych Centrów
Pomocy Rodzinie, uczęszczania na lekcje języka polskiego i kursy zawodowe. Jednocześnie po
wstrzymaniu wypłacania świadczeń pieniężnych dramatycznie pogorszyła się ich sytuacja
finansowa. Jak twierdzą uchodzcy, pieniądze, które otrzymywali podczas udziału w
Indywidualnym Programie Integracji, prawie w całości były przeznaczane na opłacenie
mieszkania. Po zakończeniu programu nastąpiła sytuacja kryzysowa, która doprowadziła do
bezdomności. Jedna z respondentek ujęła stan po ukończeniu Indywidualnego Programu
Integracji następująco: Sytuacja uchodzców wygląda w ten sposób, że skończył ci się program, i
koniec [R6].
W opinii uchodzców, program integracyjny nie spełnia swojej funkcji (warto odnotować,
że respondenci nie potrafili odpowiedzieć na pytanie, co dla nich oznacza integracja), nie
pozwala w wystarczającym stopniu nauczyć się języka polskiego oraz zapoznać się z kulturą,
obyczajami i regułami życia w Polsce (łącznie z tymi, które dotyczą kwestii mieszkaniowych).
Beneficjent Indywidualnego Programu Integracji, który był naszym rozmówcą, opowiadając o
swoich trudnościach z rozwiązaniem problemu mieszkaniowego, stwierdził, że aby poradzić
sobie z tym problemem, potrzebowałby, żeby trochę mnie nauczyli kultury, [tego, jak]
rozmawiać, jak się odnosić do Polaków [R4].
1c. Najbardziej zagrożone bezdomnością są rodziny wielodzietne i samotne matki
Pięcioro z siedmiu respondentów ma dzieci (tylko jeden z nich ma dwójkę, reszta troje i
więcej), a jeden i dzieci, i wnuki. W wywiadach z tymi rozmówcami przewijał się wątek
trudności z wynajmowaniem mieszkania właśnie z powodu dzieci właściciele bardzo niechętnie
wynajmują mieszkania osobom z dziećmi, zwłaszcza jeśli tych dzieci jest dużo. W rodzinach
respondentów, ze względu na obowiązki opiekuńcze, pracuje (lub pracował) tylko jeden z
rodziców, co wpływa na trudności z opłacaniem czynszu za mieszkanie (wspomniana już
wcześniej niewydolność ekonomiczna).
W szczególnie trudnej sytuacji znajdują się samotne matki. Z trojga respondentów
bezmieszkaniowych dwie osoby to matki samotnie wychowujące odpowiednio trójkę i czwórkę
dzieci. Jedna krąży od jednego schroniska do drugiego, a druga właśnie przeprowadza się z
dziećmi do Domu Samotnej Matki, ponieważ nie stać jej na dalsze opłacanie wynajmowanego
dotychczas mieszkania. Z rozmów z pracownikiem socjalnym, który brał udział w wywiadach
18
przeprowadzonych w domu czeczeńskim , wynika, że sytuacje porzucenia przez mężczyzn
uchodzców żon z dziećmi nie należą do rzadkości. Sytuacja takich kobiet, jak można
wnioskować z wypowiedzi opisanych wyżej respondentek, jest tym cięższa, że kobiety
czeczeńskie nie są przygotowane do prowadzenia samodzielnie jakichkolwiek spraw poza
domem. Nie znają one swoich praw, nie orientują się w zawiłościach formalnych, a do momentu
rozstania z mężami nie uczą się języka polskiego i nie mają wiele do czynienia z realiami
codziennego życia w obcym kraju. Rozstanie się z mężem jest więc dla nich (co najmniej)
podwójnym wyzwaniem, muszą bowiem zacząć zajmować się także męskimi sprawami, czyli
samodzielnie prowadzić rozmowy z urzędnikami i właścicielami mieszkań, ewentualnie szukać
pracy, a także funkcjonować w zupełnie nieznanym sobie otoczeniu.
1d. Bezrobocie i niewydolność ekonomiczna są przyczyną bezdomności
Z siedmiu respondentów uczestniczących w badaniu legalnie jest zatrudniony tylko jeden,
jeden zaś pracuje na czarno . Pozostali uchodzcy, z którymi rozmawialiśmy, nie pracują: dwie
kobiety mają małe dzieci, którymi się opiekują, jedna osoba (chociaż jej dzieci są w wieku
szkolnym) nie pracuje, bo jest po operacji (wcześniej pracowała dorywczo: sprzątała albo
przygotowywała w domu wyroby garmażeryjne), a dwaj mężczyzni nie mogą znalezć pracy,
jeden, być może, z powodu wieku (ma sześćdziesiąt pięć lat). Respondenci, powołując się na
doświadczenie własne lub członków swoich rodzin, zgodnie twierdzą, że znalezienie pracy jest
bardzo trudne. Jednocześnie tylko trzech z siedmiu rozmówców na pytanie o plany na najbliższą
(od trzech do sześciu miesięcy) i bardziej odległą przyszłość wymieniło kwestie związane z
pracą. Jedna z respondentek, samotna matka, ma zamiar skończyć kursy gotowania i znalezć
pracę w szkole, żeby móc przebywać blisko swojego syna, mającego problemy zdrowotne
(choroba psychiczna). Jeden rozmówca, młody mężczyzna, planuje znalezć pracę, a w
przyszłości zdobyć wyższe wykształcenie. Ostatni z trójki badanych, który pracuje obecnie w
warsztacie samochodowym, chce założyć własny warsztat.
1e. Niechęć właścicieli mieszkań do migrantów przymusowych i ograniczony dostęp do mieszkań
komunalnych wpływają negatywnie na sytuację mieszkaniową uchodzców i utrudniają wyjście z
bezdomności.
19
Właściciele, którzy decydują się na wynajęcie mieszkań uchodzcom, często żądają od
nich wyższych opłat niż od Polaków, co dodatkowo zmniejsza szanse uchodzców na rozwiązanie
problemu mieszkaniowego: Bywa tak, że jeśli dowiedzą się, że jestem z Rosji, to automatycznie
podnoszą cenę, parę złotych, co już przewyższa sumę, jaką mógłbym zapłacić, spokojnie
pracując [R4]. Respondenci skarżyli się także na to, że wynajmujący nie udzielają niekiedy
zgody na wizyty w mieszkaniu pracownika socjalnego lub na podawanie adresu wynajmowanego
lokalu w urzędach oraz odmawiają meldunku. Sytuację uchodzców pogarsza także to, że w wielu
wypadkach mieszkania są im wynajmowane bez podpisania umowy, co w sytuacji zetknięcia się
z nieuczciwym właścicielem czyni ich niemal bezbronnymi. Nieznajomość prawa i niepisanych
reguł obowiązujących w dziedzinie najmu mieszkań sprawia, że bez pomocy ze strony
pracownika socjalnego lub przedstawicieli organizacji pozarządowych uchodzcy nie są w stanie
zapewnić sobie relatywnie stabilnego miejsca zamieszkania.
Kilku rozmówców upatrywało przyczyn swojej bezdomności w ograniczonym dostępie
do mieszkań komunalnych i wskazywało, iż uchodzców ubiegających się o takie lokale jest
bardzo wielu, a pierwszeństwo mają na przykład rodziny z ciężko chorymi dziećmi. Według
bezdomnych uchodzców, z którymi przeprowadzono wywiady pogłębione, jedyne rozwiązanie
ich problemu mieszkaniowego, to przyznanie im lokalu komunalnego albo pomoc w opłaceniu
wynajmu: Jeżeli się daje komuś status uchodzcy, to wtedy ma się doprowadzić jego do tego, że
gdzieś zamieszka, będzie miał miejsce, gdzie żyć. Albo chociażby pokój w hotelu, jeżeli jest
samotny. Bo inaczej, po co dajesz mu status? [R6].
1f. Konsekwencją bezdomności są problemy zdrowotne i społeczne najbardziej cierpią dzieci
Osoby, które mieszkają w złych warunkach mieszkaniowych, cierpią na przewlekłe
przeziębienia, alergie, ogólną słabość i złe samopoczucie. Warunki mieszkaniowe w domu
czeczeńskim oceniono następująco: [...] warunki straszne, jeśli chodzi o zdrowie. Małe dzieci
są chore, bo cały czas przebywają w domu, starsze, które chodzą do szkoły, wyglądają lepiej 23.
23
Warunki w domu czeczeńskim opisano jako szokujące nie tylko w zakresie wpływu na zdrowie fizyczne, ale
także psychiczne w mieszkaniach bez kuchni, które odwiedzono, w jednym pokoju o powierzchni około 15
metrów kwadratowych mieszkało od czterech do pięciu osób, a w mieszkaniach typu pokój z kuchnią nawet
siedem osób. W niektórych mieszkaniach toaleta była dostępna jedynie w korytarzu i korzystały z niej trzy rodziny.
W całym budynku nie było łazienki ani prysznica. W części budynku był wyłączony prąd, a w jednym z
odwiedzonych mieszkań nie było także bieżącej wody.
20
Bezdomność wpływa także negatywnie na stan psychiczny uchodzców (depresje, stany
lękowe). Pięciu rozmówców otwarcie wypowiadało się o problemach z psychiką. Jedna z
respondentek tak opisała stan męża, ojca trójki dzieci: Jest nerwowy, czasami krzyczy i płacze .
Respondentka, która z trójką dzieci mieszka już w ósmym z rzędu schronisku, opisała, jak
koczowanie w tych ośrodkach wpływa na stan dzieci. Jej córka (około czternastu lat) cierpi na
kleptomanię, zabiera dzieciom zabawki, kradnie cudze jedzenie z lodówki w ośrodku, chodzi do
szkoły specjalnej, z kolei młodszy syn (około dziewięciu lat) jest agresywny, zle reaguje na inne
dzieci w ośrodku, ma orzeczenie lekarzy o kształceniu specjalnym i indywidualnych zajęciach.
Oboje chodzą do psychiatry. Sama skarży się na stałą irytację, zmęczenie spowodowane tym, że
musi spotykać się i przebywać z obcymi i stale zmieniającymi się ludzmi. Cierpi także na
bezsenność. Inny respondent przyznaje, że ma koszmary ( Zapomniałem, kiedy ostatnio widział
piękny sen ), odczuwa irytację i paranoiczne lęki (czasami ma poczucie, że ktoś go śledzi).
Wykazuje również objawy depresji, na przykład na pytanie o plany na przyszłość odpowiada:
Robiłem plany w swoim życiu, ale one nie zrealizowały się. I irytuje mnie, kiedy mi mówią:
�Ty po prostu nie chcesz tego robić [wyznaczać sobie cele, planować swoje życie]. Wez się w
garść, skoncentruj się!. Brałem się w garść, koncentrowałem się. Ale nie wystarcza mi sił.
Męczę się moralnie, brak mi sił [R5]. Inna respondentka, z którą wywiad przeprowadzono w
dniu, kiedy miała przenosić się z czwórką dzieci do domu samotnej matki, była w widocznie
złym stanie płakała, twierdziła ciągle, że ma jechać do przeklętego miejsca , była załamana.
Wcześniej wyniosła złe doświadczenie z tego ośrodka (poprzednio krótko tam mieszkała, po
czym uciekła). Z jej wypowiedzi można wnioskować, że ze względu na bariery kulturowe miała
problemy z nawiązaniem relacji z innymi mieszkańcami oraz z kierownictwem domu.
O stanach depresyjnych uchodzców można także wnioskować na podstawie odpowiedzi
na pytania o to, kiedy po raz ostatni czuli się szczęśliwi i jakie mają plany na przyszłość.
Pierwszym pytaniem respondenci byli wyraznie zaskoczeni, długo zastanawiali się nad
odpowiedzią, a następnie nawiązywali do wydarzeń sprzed lat. Na drugie pytanie uchodzcy
podawali niekonkretne odpowiedzi, ograniczali się do najbliższych trzech, sześciu miesięcy lub
wprost stwierdzali, że planowanie nie ma sensu, bo nic z tych planów i tak nie wynika.
21
2. Bariery kulturowe, niechęć i uprzedzenia, które istnieją zarówno po stronie
społeczeństwa przyjmującego, jak i uchodzców, blokują proces integracji (w tym integracji
mieszkaniowej)
Z rozmów z obiema grupami respondentów (uchodzcami i ekspertami) wynika, że
przejawy niechęci spotykają przybyszów nie tylko ze strony osób wynajmujących mieszkania,
ale także pracowników socjalnych i pracodawców. Sposób komentowania przez uchodzców
stosunku Polaków wobec migrantów przymusowych z Czeczenii pozwala sformułować wniosek,
że czują się oni stygmatyzowani, co prowadzi do aktywizacji tożsamości obcego i postrzegania
rzeczywistości społecznej przez pryzmat narodowości: my (Czeczeni) versus oni (Polacy). Taki
odbiór świata społecznego powoduje wyolbrzymianie różnic (w tym kulturowych i
osobowościowych) między poszczególnymi grupami (tu Polakami i Czeczenami) przy
jednoczesnym przecenianiu podobieństw osób będących członkami odmiennej grupy ( wszyscy
Polacy , oni )24. Uchodzcy nie tylko oceniali stosunek Polaków do nich jako negatywny, ale
także używali przy tym słów o dużym ładunku emocjonalnym, świadczących o kumulacji
negatywnych odczuć, na przykład: Patrzą po chamsku, rozmawiają, osądzają w rodzaju: �Po co
oni tutaj przyjechali, pozjeżdżali się i takie [R4] albo: Można usłyszeć: �Przed Polakiem nie
podnoś głowy. Jasne, że tak się mówi raczej po pijanemu, ale wie pani. I u mnie wtedy pojawia
się pytanie: �A czym taki mądrala jest lepszy od faszysty?. Niczym. Najlepiej bycie w Polsce
skomentuje takie przysłowie: �Miej się jak u siebie, ale nie zapominaj, że jesteś tu gościem.
Powiem nawet tak: tu trzeba �zachowywać się jak w gościnie i nie zapominać, że jesteś
gościem. Domu tu nie ma [R5].
Wnioski i rekomendacje
Poniższe postulaty dotyczą wyłącznie kwestii związanych ze zjawiskiem bezdomności
uchodzców. Nie odnosimy się zatem do ogólnego problemu bezdomności w Polsce,
przyjmujemy jednak, że nasze rekomendacje powinny się wpisywać w ogólną strategię na rzecz
wychodzenia z bezdomności w kraju.
24
H. Tajfel i J. C. Turner, The social identity theory of inter-group behavior, w: Psychology of Intergroup Relations,
pod red: S. Worchel i L. W. Austin, str. 7-24, Chicago, 1986.
22
Należy systematycznie zwiększać liczbę osób oczekujących na decyzję o przyznaniu ochrony
poza ośrodkami dla uchodzców
Przygotowanie do bezdomności rozpoczyna się już w czasie oczekiwania na decyzję o
nadaniu ochrony międzynarodowej. Długotrwałe przebywanie w ośrodku sprawia, że nawet jeśli
osoby starające się o status były wcześniej zdolne do samodzielnego funkcjonowania w
społeczeństwie przyjmującym, to po tak długim czasie bierności przyzwyczajają się do życia na
koszt państwa i nieponoszenia odpowiedzialności za warunki pobytowe: Lepsze warunki czy
gorsze, ale standardowe. Zapewniony dach nad głową, ciepło, woda, nie trzeba niczego
oszczędzać. [...] Więc [...] korzysta ze wszystkiego za darmo: ubrania, żywność, energia
elektryczna, wywóz nieczystości, czynsz i tak dalej go nie obchodzi, prawda? [E7].
Alternatywą jest oczekiwanie na status poza ośrodkiem. Z doświadczenia innych krajów
(na przykład Szwecji i Norwegii) i obserwacji osób czekających na decyzję poza ośrodkiem w
Polsce można wnioskować, że uchodzcy bez przeszłości ośrodkowej szybciej i lepiej się
integrują. Zdaniem pracowników organizacji pozarządowych wynika to z tego, że osoby takie nie
mają wyniesionych z ośrodka sieci relacji z innymi uchodzcami, nie tworzą zatem silnie
ugruntowanej tożsamości uchodzcy i preferencji do bycia wśród swoich. Najczęściej wynajmują
oni mieszkania lub pokoje wśród Polaków, dzięki czemu szybciej uczą się języka polskiego, a w
konsekwencji szybciej znajdują pracę i w krótszym czasie się usamodzielniają.
Osobom oczekującym na decyzję o przyznaniu statusu poza ośrodkiem należy zwiększyć
wysokość świadczeń i zapewnić pomoc w znalezieniu mieszkania
[Osoba taka] otrzymuje świadczenia na ten cel z tym, że to na jej głowie pozostaje
znalezienie sobie [...] mieszkania i wiemy, że z tym nie jest najlepiej, bo dysponuje jakimiś tam
środkami, ale one nie są środkami zbyt wysokimi, [...] znalezienie mieszkania przez
cudzoziemca, który jeszcze na tym pierwszym etapie po polsku, jeszcze się jakoś nie orientuje, i
nie wie, jakie są realia, to jest to bardzo trudne [E2]. Oczekujący na status uchodzcy nie mają
zazwyczaj wystarczających kompetencji kulturowych, aby samodzielnie poruszać się po polskim
rynku mieszkaniowym. Dlatego jest im potrzebna zinstytucjonalizowana pomoc przy
poszukiwaniu pierwszego lokum. W Norwegii Integreringsog Mangfoldsdirektoratet, a w
23
Szwecji Migrationsverket25 (krajowe instytucje zajmujące się polityką migracyjną) kontaktują się
w tym celu z lokalnymi władzami miejskimi lub gminnymi, które następnie udzielają w tym
procesie wsparcia potencjalnemu uchodzcy. Przygotowanie szczegółowych rozwiązań, które
byłyby możliwe do zastosowania w Polsce, wymaga konsultacji. Proponujemy, aby odbywały się
one między Urzędem do Spraw Cudzoziemców, Ministerstwem Pracy i Polityki Społecznej,
instytucjami samorządowymi, organizacjami pozarządowymi i agencjami pośrednictwa
nieruchomości (włączenie w proces konsultacji przedstawicieli agencji nieruchomości
pozwoliłoby też ustalić realistyczną minimalną kwotę niezbędną do wynajęcia lokalu
spełniającego określone standardy na wolnym rynku). Potencjalni uchodzcy mogliby być (wtedy,
kiedy byłoby to możliwe) kierowani do różnych regionów lub miast w kraju (wybieranych na
przykład według kryterium poziomu bezrobocia). We wspomnianych wyżej krajach, czyli w
Szwecji i Norwegii, uchodzca, który decyduje się na oczekiwanie na status poza ośrodkiem,
może wybrać zamieszkanie z rodziną lub samodzielne poszukiwanie mieszkania w
preferowanym miejscu (wtedy otrzymuje jedynie pomoc finansową), lub zdać się na pomoc
państwa przyjmującego w znalezieniu bezpiecznego lokum. Wówczas jest kierowany do miejsc,
które zadeklarowały nie tylko pomoc mieszkaniową, ale także wsparcie procesu integracji
kulturowej i ekonomicznej uchodzcy26.
Ograniczenie liczby osób oczekujących na decyzję w ośrodkach umożliwiłoby
przesunięcie środków przeznaczanych na ich utrzymanie do puli przeznaczonej na pomoc
osobom decydującym się na życie poza ośrodkami. Zwiększenie wysokości pomocy finansowej
dla tych osób jest bowiem niezbędne, aby przynajmniej w okresie, kiedy nie mogą podjąć
legalnej pracy zarobkowej, były w stanie zapewnić sobie godziwe warunki mieszkaniowe i nie
były już na początku pobytu w Polsce narażone na wykluczenie mieszkaniowe.
Osobom oczekującym na decyzję trzeba zapewnić program aktywizujący zawodowo
Należy opracować program aktywizacji zawodowej potencjalnych uchodzców zarówno
przebywających w ośrodku, jak i poza nim. W programie powinny się znalezć, oprócz kursów
25
http://www.migrationsverket.se/info/2961_en.html; http://www.imdi.no/en/Sprak/English/Settlement/ [dostęp: 30
pazdziernika 2010 roku].
26
Przeszkodą we wdrożeniu takiego modelu może być niska deklarowana przez gminy możliwość przyjęcia i
wsparcia uchodzców. Na koniec września 2009 (dane MPiPS) tylko 4 gminy zadeklarowały, że mogą przyjąć osoby
ze statusem uchodzcy lub przyznaną ochroną uzupełniającą.
24
zawodowych, między innymi warsztaty z umiejętności interpersonalnych w ujęciu kulturowym (a
w nich na przykład ćwiczenia z rozmów na temat wynajmu mieszkania i kwalifikacyjnych z
pracodawcą), szkolenia z podstaw zarządzania budżetem domowym, a także sesje z doradcą
zawodowym. Dzięki temu okres oczekiwania na status nie będzie wyłącznie biernym spędzaniem
czasu. Ponadto osoby, które uzyskają pozytywną decyzję, będą lepiej przygotowane do radzenia
sobie w nowym środowisku kulturowym i rynkowym. Aby ułatwić uchodzcom wejście na polski
rynek pracy, powinny zostać także maksymalnie uproszczone procedury nostryfikacji
certyfikatów i dyplomów.
Należy wydłużyć czas trwania i zmienić formułę Indywidualnych Programów Integracji
Jak już wspomniano, eksperci i uchodzcy są zgodni, że Indywidualne Programy Integracji
są nieefektywne z punktu widzenia zapobiegania bezdomności migrantów przymusowych.
Oprócz wymienionych wcześniej powodów, zwracano dodatkowo uwagę, że wymagania
kontraktu zawartego w ramach Indywidualnego Programu Integracji niekiedy utrudniają
integrację ekonomiczną uchodzców, zamiast ją ułatwiać (obowiązek uczestnictwa w lekcjach
języka polskiego i odbywania regularnych spotkań z pracownikiem socjalnym często
uniemożliwia podjęcie pracy na pełny etat). Samo wydłużenie czasu trwania Indywidualnego
Programu Integracji bez zmiany jego formuły tylko pogłębi problem uzależnienia od pomocy
socjalnej. Dlatego należy powołać zespół ekspertów, złożony z przedstawicieli instytucji
zajmujących się pomocą uchodzcom i samych uchodzców, który opracuje warianty programów
integracyjnych uwzględniających charakter i potrzeby różnych grup uchodzców27.
Należy zwiększyć pulę mieszkań chronionych i komunalnych przeznaczonych dla
uchodzców (zwłaszcza z rodzin wielodzietnych)
Eksperci proszeni o podanie przykładów skutecznych rozwiązań problemu bezdomności
uchodzców opisywali współpracę lubelskiego Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej i
Caritasu, które prowadzą projekt specjalnych mieszkań dla migrantów przymusowych. Zasady
funkcjonowania tych mieszkań (współfinansowanych z Europejskiego Funduszu na rzecz
Uchodzców) są podobne jak w wypadku mieszkań chronionych pobyt w nich jest tymczasowy i
27
Postulaty zmian w formule i czasie trwania indywidualnych programów integracji są od lat formułowane przez
środowiska zajmujące się problematyką integracji uchodzców por.: Przystanek Polska, op. cit.; Ewaluacja
funkcjonowania instytucji społecznego wsparcia M. St. Warszawy, op. cit.
25
wiąże się z indywidualną pracą rozwojową pod kierunkiem pracownika socjalnego. Z kolei na
pytanie o to, jakie okoliczności doprowadziły do wyjścia uchodzcy z bezdomności, rozmówcy (z
obydwu grup) odpowiadali: Udało się wyjść z bezdomności tym, którzy mieszkania dostali
[E3]. Zapewnienie lokalu jest zatem kluczowe dla facylitacji procesu integracji uchodzców.
Eksperci zwracają jednak uwagę, że przydział mieszkania musi być powiązany z intensywną
pracą socjalną (w zakresie doradztwa psychologicznego, zawodowego i kulturowego), tak aby
osoba korzystająca z pomocy była w stanie po ustalonym z góry i realistycznie oszacowanym
terminie samodzielnie funkcjonować. Sam przydział mieszkania nie rozwiązuje bowiem
deficytów kulturowych, ekonomicznych i motywacyjnych wśród uchodzców, a co za tym idzie
nie redukuje zagrożenia bezdomnością w przyszłości.
Należy zapewnić szczególną opiekę dzieciom uchodzców doświadczających bezdomności
Rozmówcy uczestniczący w badaniu zwracali uwagę na negatywne konsekwencje
bezdomności dla dzieci uchodzców. Należy zatem otoczyć je szczególną opieką i ochroną. Tym
bardziej że w opinii ekspertów integracja i ewentualne sukcesy dzieci w szkole stanowią silny
czynnik motywacyjny dla rodziców. Dobra praktyka związana z opieką nad dziećmi została
wypracowana w Białymstoku, gdzie Fundacja Eleos prowadzi świetlicę integracyjną. W
świetlicy, oprócz pomocy w odrabianiu lekcji (ze względu na barierę językową pomocy tej nie
mogą świadczyć sami rodzice), jest oferowana socjoterapia, organizuje się zajęcia
międzykulturowe, plastyczne i sportowe. Wszystkie dzieci mogą także zjeść gorący posiłek.
Według respondentów, skuteczność takich działań jest bardzo wysoka dzieci uchodzców
uczęszczające do świetlicy lepiej sobie radzą w szkole, są w lepszym stanie psychicznym, łatwiej
nawiązują kontakty i przyjaznie z polskimi dziećmi.
Istnieje także potrzeba wspierania młodzieży uchodzczej w wieku gimnazjalnym i
licealnym o ile dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym szybko uczą się języka i
nawiązują relacje z rówieśnikami, o tyle młodzież ma już z tym trudności. Ponieważ jednak
nastolatkom trudniej przychodzi budowanie relacji z dorosłymi, zwłaszcza dorosłymi
odmiennymi kulturowo, można i należy wykorzystać do pracy z młodymi uchodzcami
nastolatków polskich lub nastolatków o podobnym pochodzeniu etnicznym, którzy odnieśli
26
sukces integracyjny (taką formę pracy z nastoletnimi dziećmi uchodzców rekomendowano po
badaniach bezdomnych migrantów przymusowych w Kanadzie28).
Należy także przeprowadzić monitoring wdrażania i funkcjonowania instytucji asystenta
kulturowego w szkołach publicznych. Według nowelizacji ustawy z dnia 7 września 1991 roku o
systemie oświaty (Dz.U. z 1991 r., Nr 95, poz. 425), która weszła w życie 1 stycznia 2010 roku,
każda osoba podlegająca obowiązkowi szkolnemu, ale niewładająca językiem polskim w ogóle
lub władająca w stopniu niewystarczającym do korzystania z nauki, ma prawo do dodatkowych
darmowych lekcji języka polskiego zapewnionych przez szkołę, a także do pomocy ze strony
osoby władającej językiem kraju pochodzenia ucznia i zatrudnionej na zasadzie pomocy
naukowej nauczyciela. Osoba taka została nazwana asystentem kulturowym. Jak wynika z
obserwacji i doświadczeń organizacji pozarządowych (przede wszystkim Stowarzyszenia
Interwencji Prawnej, które w ramach projektu Szkoła wielokulturowa sprawdziło skuteczność
takiego rozwiązania), obecność asystenta kulturowego sprawia, że liczne trudności, z którymi
dotychczas szkoła radziła sobie z ogromnym trudem lub czasem nie radziła sobie wcale, stają się
znacznie łatwiejsze do rozwiązania 29.
Szczególne wsparcie należy zapewnić kobietom i samotnym matkom
Z doświadczenia ekspertów i uchodzców wynika, że kobiety pochodzące z krajów
muzułmańskich oraz samotne matki znajdują się w szczególnie trudnej sytuacji i są wysoce
zagrożone bezdomnością. Zmiany w formule Indywidualnego Programu Integracji powinny
zatem uwzględniać specjalne potrzeby i uwarunkowania tej grupy uchodzców. Dodatkowo
kobiety i samotne matki powinny być preferencyjnie traktowane przy przydziale mieszkań
chronionych i (lub) komunalnych (Polki będące w identycznej sytuacji również są traktowane
priorytetowo). Szczególne wsparcie kobiet podczas procesu integracji (w tym ekonomicznej i
mieszkaniowej) jest także pożądane, ponieważ w opinii ekspertów kobiety (w tym samotne
matki) szybciej i lepiej się integrują.
28
Living on the Ragged Edges. Immigrants, Refugees and Homelessness in Toronto. Forum Summary, Metro Hall,
Toronto 2003.
29
A. Chrzanowska, Asystent kulturowy innowacyjny model pracy w szkołach przyjmujących dzieci cudzoziemców,
Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2009.
27
Aby opracować skuteczną strategię działania na rzecz wychodzenia z bezdomności
uchodzców, należy:
" przeprowadzić systematyczną analizę rozwiązań przyjętych w innych krajach
europejskich i pozaeuropejskich, które opracowały programy wychodzenia z
bezdomności uchodzców (na przykład w Kanadzie i Australii). Polska nie jest jedynym
państwem, w którym występuje zjawisko bezdomności uchodzców analiza skutecznych
form pomocy migrantom przymusowym w innych krajach, zwłaszcza tych, w których
przyczyny i mechanizmy popadania uchodzców w bezdomność są podobne jak w Polsce,
może stanowić podstawę opracowania szczegółowych strategii działania, opartych na
sprawdzonych rozwiązaniach;
" przeprowadzić systematyczne badania dotyczące zjawiska ukrytej bezdomności
uchodzców (wykluczenia mieszkaniowego) w zrealizowanym badaniu skala zjawiska
ukrytej bezdomności nie została oszacowana, a mechanizmy nie były opisane. Na
podstawie opinii ekspertów i wyników rozmów przeprowadzonych w domu
czeczeńskim można jednak wnioskować, że wykluczenie mieszkaniowe
(zamieszkiwanie w warunkach substandardowych lub w niezabezpieczonym lokalu) jest
najczęściej występującą wśród uchodzców formą bezdomności, a zatem powinno być
poddane pomiarowi i wyjaśnione;
" przeprowadzić systematyczne badania sytuacji bezdomnych uchodzców w schroniskach,
noclegowniach i domach samotnej matki historie usłyszane od ekspertów i samych
uchodzców wzbudzają uzasadniony niepokój o standardy traktowania i niesienia pomocy
bezdomnym cudzoziemcom w miejscach zbiorowego zakwaterowania bezdomnych,
istnieje więc potrzeba ewaluacji funkcjonowania takich miejsc. Dodatkowo postulujemy
obowiązek rejestrowania obywatelstwa i statusu na terenie Rzeczypospolitej Polskiej
cudzoziemców korzystających z finansowanych z funduszy samorządowych miejsc
zbiorowego zakwaterowania dla bezdomnych, a także apelujemy do organizacji
pozarządowych, które prowadzą takie miejsca bez wsparcia finansowego ze strony
państwa, o prowadzenie statystyk uwzględniających informacje na temat obcokrajowców;
" przeprowadzić systematyczne badania porównawcze dotyczące sytuacji uchodzców
przebywających w ośrodkach i poza ośrodkami z doświadczenia innych krajów i z
obserwacji poczynionych przez przedstawicieli organizacji pozarządowych w Polsce
28
wynika, że osoby oczekujące na przyznanie ochrony międzynarodowej poza ośrodkami
dla uchodzców lepiej i szybciej się integrują (w tym ekonomicznie). Do tej pory nie
dokonano jednak pomiaru różnic w sukcesie integracyjnym obu tych grup w Polsce, nie
poddano także analizie czynników determinujących odmienne ścieżki integracji;
" przeprowadzić systematyczne badania sytuacji mieszkaniowej osób z przyznaną zgodą na
pobyt tolerowany, a także uchodzców deportowanych do Polski z Europy Zachodniej w
zrealizowanych przez badaczy Instytutu Spraw Publicznych wywiadach z ekspertami
pojawiły się sprzeczne sugestie dotyczące sytuacji mieszkaniowej osób z przyznaną
zgodą na pobyt tolerowany. Część ekspertów twierdziła, że ich sytuacja jest gorsza w
porównaniu do sytuacji uchodzców lub osób z ochroną uzupełniającą ze względu na brak
wsparcia integracyjnego w postaci prawa do uczestniczenia w IPI. Inni twierdzili jednak,
że konieczność radzenia sobie bez tego wsparcia sprawia, że osoby z pobytem
tolerowanym szybciej stają się samodzielne i integrują zarówno ekonomicznie, jak i na
rynku mieszkaniowym. Ścieżki integracji ekonomicznej i mieszkaniowej osób ze zgodą
na pobyt tolerowany wymagają zatem dodatkowych analiz i obiektywnych obserwacji.
Ponadto, należy opisać i monitorować sytuację mieszkaniową osób deportowanych do
Polski z krajów Europy Zachodniej;
" przeprowadzić systematyczne badania dotyczące kosztów i skutecznych form
finansowania programów pomocy wychodzenia z bezdomności opinie ekspertów na
temat kosztów i sposobów finansowania programów pomocowych dla bezdomnych
uchodzców są rozbieżne, istnieje więc potrzeba pogłębionej analizy ekonomicznej, dzięki
której byłoby możliwe przyjęcie najefektywniejszego modelu przyznawania i
wykorzystywania środków pomocowych;
" przeprowadzić systematyczne badania porównawcze dotyczące bezdomności polskiej i
bezdomności migrantów przymusowych pomimo tego, że eksperci biorący udział w
badaniu wskazywali na odmienne przyczyny bezdomności uchodzców i Polaków, można
przypuszczać, że niektóre bariery, z jakimi muszą sobie poradzić obie grupy bezdomnych
starając się zmienić swoją sytuację mieszkaniową, są podobne lub te same. Opracowanie
skutecznej strategii na rzecz wychodzenia z bezdomności uchodzców powinno być zatem
poprzedzone analizą podobieństw i różnic pomiędzy obydwoma grupami bezdomnych.
29
30
Załącznik
Tabela 1a. Liczba prowadzonych postępowań w sprawie nadania statusu uchodzcy przez Szefa
Urzędu do Spraw Cudzoziemców (najliczniej reprezentowane obywatelstwa)
Państwo/rok (lata) 1992 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010 Razem
Afganistan 2427 416 598 251* 57 6 17 10 7 14 18 3821
Armenia 4105 638 224 104 18 27 48 43 50 147 47 5451
Bangladesz 620 12 4 2 5 8 30 18 13 9 721
Białoruś 194 76 68 58 50 73 70 83 58 37 22 789
Bośnia-Hercegowina 756 1 1 1 759
Bułgaria 603 178 36 15 7 15 2 856
Gruzja 245 92 39 30 47 47 35 31 71 4214 565 5416
Indie 643 43 200 236 151 36 19 48 18 16 11 1421
Irak 896 109 137 75 6 15 35 28 70 21 5 1397
Liban 109 4 8 1 7 1 130
Mołdowa 108 272 169 21 13 19 12 13 19 6 3 655
Mongolia 366 240 156 27 3 4 8 12 18 15 14 863
Pakistan 826 31 55 150* 210 69 66 61 21 19 14 1522
Rosja 1616 1501 3055 5569* 7183 6248 6405 9239 7760 5726 2014 56 316
Rumunia 1190 266 44 10* 5 4 1519
Serbia i Czarnogóra 803 6 1 1 2 3 1 817
Somalia 406 6 3 23* 19 4 8 9 1 2 2 483
Sri Lanka 2350 24 36 32 4 6 4 57 22 11 5 2551
Ukraina 244 146 103 85* 72 84 60 55 40 36 23 948
Wietnam 201 197 48 25 16 23 27 48 65 67 31 748
Dla krajów oznaczonych gwiazdką dane Urzędu do Spraw Cudzoziemców za 2003 rok w arkuszach za lata 2001
2003 i 2003 2005 były różne. W tabeli 1a podano dane na 2003 rok według zestawienia z lat 2001 2003.
yródło: http://www.udsc.gov.pl/Zestawienia,roczne,233.html [dostęp: 30 pazdziernika 2010 roku].
31
Tabela 1b. Liczba wydanych pozytywnych decyzji w sprawie nadania statusu uchodzcy przez szefa Urzędu do Spraw Cudzoziemców
(najliczniej reprezentowane obywatelstwa)
2004 2005 2006 2007 2009 2010
1992
Państwo/rok (lata) 2001 2002 2003
2000 KG PT KG PT KG PT KG OU PT KG OU PT
AFGANISTAN 48 13 1 4 1 23 3 12 0 3 2 4 0 1 3 0
ARMENIA 9 0 2 0 0 5 0 3 0 1 2 0 11 0 0 8
BIAAORUŚ 14 26 9 10 13 6 9 5 18 5 37 3 4 10 0 1
BOŚNIA-HERCEGOWINA 389 1 0 0 0 1 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
GRUZJA 11 4 0 6 0 1 1 0 0 0 0 0 1 0 0 2
IRAK 39 0 0 0 0 10 0 2 1 9 34 25 19 0 5 0
ROSJA 42 206 206 187 265 728 285 1768 384 2015 335 3318 4366 29 118 46
SERBIA I CZARNOGÓRA 15 4 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0 0
SOMALIA 178 9 3 1 8 2 5 8 2 0 9 6 1 0 0 0
SRI LANKA 61 2 6 0 0 0 2 1 4 1 1 24 14 0 1 1
RAZEM 806 265 227 208 287 776 305 1799 409 2034 420 3380 4416 40 127 58
KG status nadany zgodnie z konwencją genewską, OU ochrona uzupełniająca, PT zgoda na pobyt tolerowany
yródło: http://www.udsc.gov.pl/Zestawienia,roczne,233.html [dostęp: 30 pazdziernika 2010 roku].
32
Tabela 2. Liczba uchodzców, którzy posiadają ważne karty pobytu (stan na 30 czerwca 2010
roku), według obywatelstwa i rodzaju zezwolenia
Państwo Razem
AFGANISTAN 31 - 11 42
ALGIERIA - 1 1 2
ARMENIA 21 79 6 106
AZERBEJDŻAN 3 - 4 7
BANGLADESZ 2 12 - 14
BEZ OBYWATELSTWA 7 24 4 35
BHUTAN - 1 1 2
BIAAORUŚ 11 17 89 117
BOŚNIA-HERCEGOWINA - - 4 4
BUAGARIA 2 - - 2
BURUNDI - 1 - 1
CHILE - 1 - 1
CHINY 12 11 1 24
ERYTREA 1 - - 1
ETIOPIA - - 6 6
FILIPINY - 1 - 1
GAMBIA - 2 - 2
GRUZJA 2 5 - 7
GWINEA - 1 - 1
HAITI - 1 - 1
INDIE - 8 1 9
IRAK 56 - 30 86
IRAN - 2 11 13
JEMEN - 1 - 1
KAMERUN 3 - 5 8
KAZACHSTAN 3 3 - 6
KONGO 2 2 8 12
LIBERIA - 2 3 5
LIBIA - - 1 1
MAROKO - 1 - 1
MOADOWA 1 2 1 4
MONGOLIA - 2 - 2
33
POBYT
OCHRONA
TOLEROWANY
UZUPEANIAJCA
STATUS UCHODyCY
MYANMAR (BIRMA) - - 1 1
NEPAL 4 3 - 7
NIEOKREŚLONE 1 14 - 15
NIGERIA 1 2 - 3
PAKISTAN 4 18 10 32
PERU - 1 - 1
ROSJA 5019 89 791 5899
RUMUNIA 1 1 - 2
RWANDA - - 3 3
SENEGAL 4 2 - 6
SERBIA - - 1 1
SIERRA LEONE 1 2 1 4
SOMALIA 11 - 17 28
SRI LANKA 33 1 11 45
STANY ZJEDNOCZONE AMERYKI - 2 - 2
SUDAN 3 9 3 15
SYRIA 1 1 5 7
TANZANIA - 2 - 2
TOGO 3 1 - 4
TUNEZJA 1 - - 1
TURCJA 16 - 11 27
TURKMENISTAN - - 2 2
UGANDA 1 1 - 2
UKRAINA 17 47 1 65
UZBEKISTAN 1 2 4 7
WGRY - 1 - 1
WIETNAM 2 347 3 352
WYSPY ŚW. TOMASZA I KSIŻCA - 1 - 1
ZACHODNI BRZEG I STREFA GAZY 10 - 1 11
ZAMBIA - 1 - 1
ZIMBABWE 1 - 1 2
Razem 5292 728 1053 7073
yródło: http://www.udsc.gov.pl/Zestawienia,roczne,233.html [dostęp: 30 pazdziernika 2010 roku].
34
Tabela 3. Lista instytucji, z którymi skontaktowano się w celu zebrania informacji o
bezdomnych uchodzcach
Lp. Instytucja Miasto
1 Biuro Porad Obywatelskich Stowarzyszenie Centrum Informacji Społecznej (CIS) Warszawa
2 Bursa im. H. Kofoeda Warszawa
3 Centrum Pomocy Blizniemu Markot-3 Warszawa
4 Dom dla bezdomnych Betania Wspólnoty Chleb Życia Warszawa
5 Dom dla Matek z Dziećmi Wspólnoty Chleb Życia Warszawa
6 Dom dla Samotnej Matki im. T. Strzembosz Archidiecezji Warszawskiej Warszawa
7 Dom Ludzi Bezdomnych i Niepełnosprawnych Markot-1 Warszawa
8 Dom Malwa 1 Ośrodka Charytatywnego Tylko z Darów Miłosierdzia Warszawa
9 Dom Matki i Dziecka przy Ośrodku Pomocy Społecznej Dzielnicy Praga-Północ Warszawa
10 Dom Patronatu Ośrodek dla mężczyzn Stowarzyszenie Penitencjarne Patronat Warszawa
11 Dom Samotnej Matki Caritas Archidiecezji Warszawsko-Praskiej Warszawa
12 Dom Samotnej Matki Towarzystwa Pomocy im. Brata Alberta Warszawa
13 Fundacja La Strada Warszawa
14 Fundacja Ocalenie Warszawa
15 Fundacja Uczniów Kotańskiego Warszawa
16 Galeria Sztuki Ludzi Bezdomnych Fundacja Tarkowskich Herbu Klamry Warszawa
17 H.A.I. COM Pomoc Cudzoziemcom Warszawa
18 Helsińska Fundacja Praw Człowieka Warszawa
19 Izba Chorych i Pogotowie Stowarzyszenia Monar Warszawa
Jadłodajnia dla Bezdomnych i Biednych Zgromadzenie Sióstr Felicjanek, Prowincja
20 Matki Bożej Królowej Polski Warszawa
21 Jadłodajnia dla Bezdomnych i Ubogich Zgromadzenie Księży Rogacjonistów Warszawa
Jadłodajnia dla Bezdomnych im. Brata Alberta pod zarządem Sióstr Albertynek
22 Posługujących Ubogim Warszawa
23 Jadłodajnia im. Brata Alberta Caritas Archidiecezji Warszawsko-Praskiej Warszawa
24 Klasztor Braci Mniejszych Kapucynów Warszawa
Legionowskie Centrum Charytatywno-Opiekuńcze Caritas Archidiecezji Warszawsko-
25 Praskiej Warszawa
26 Mokotowskie Hospicjum Świętego Krzyża Warszawa
27 Monar (cały) Warszawa
Nazaret Dom dla Matek z Dziećmi i Samotnych Kobiet Zgromadzenia Sióstr Małych
28 Misjonarek Miłosierdzia Warszawa
29 Niepubliczny Zakład Opieki Zdrowotnej i punkt leków z darów przy Fundacji Salus Warszawa
30 Noclegownia dla Bezdomnych Kobiet Emaus Wspólnoty Chleb Życia Warszawa
31 Noclegownia w Centrum Pomocy Blizniemu Markot-3 Warszawa
32 Noclegownia Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej Warszawa
33 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Bemowo Warszawa
34 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Białołęka Warszawa
35
35 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Mokotów Warszawa
36 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Ochota m.st. Warszawy Warszawa
37 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Praga-Północ Warszawa
38 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy Warszawa
39 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Ursynów Warszawa
40 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Wola Warszawa
41 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Bielany m.st. Warszawy Warszawa
42 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Praga-Południe Warszawa
43 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Rembertów m.st. Warszawy Warszawa
44 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Targówek m.st. Warszawy Warszawa
45 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Ursus m.st. Warszawy Warszawa
46 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Wawer m.st. Warszawy Warszawa
47 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Wesoła m.st. Warszawy Warszawa
48 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Wilanów m.st. Warszawy Warszawa
49 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Wola Warszawa
50 Ośrodek Pomocy Społecznej Dzielnicy Żoliborz m.st. Warszawy Warszawa
51 Ośrodek Migranta Fu Shengfu Warszawa
52 Ośrodek Dom dla Ofiar Przemocy w Rodzinie Stowarzyszenia Pomocy Bezdomnym Warszawa
53 Ośrodek Wczesnej Rehabilitacji Niepublicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej Monar Warszawa
54 Pensjonat Socjalny Św. Aazarz Kamiliańskiej Misji Pomocy Społecznej Warszawa
55 Piaseczyńsko-Tarczyńskie Centrum Pomocy Blizniemu Markot Grzędy Warszawa
56 Pogotowie Interwencji Społecznej Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym Warszawa
57 Polski Czerwony Krzyż Warszawa
58 Polskie Centrum Pomocy Międzynarodowej Warszawa
59 Poradnia Zdrowia dla Bezdomnych Stowarzyszenia Lekarze Nadziei Warszawa
60 Praskie Centrum Pomocy Blizniemu Stowarzyszenie Monar Warszawa
61 Schronisko Don Orione Warszawa
62 Schronisko Przystań Caritas Archidiecezji Warszawskiej Warszawa
63 Schronisko dla Chorych Betlejem Wspólnoty Chleb Życia Warszawa
Schronisko i dom noclegowy mężczyzn Przystań II Ośrodka Charytatywnego Tylko z
64 Darów Miłosierdzia Warszawa
Stołówka Dekanalna dla Biednych Dekanatu Ochockiego w Warszawie przy parafii św.
65 Franciszka z Asyżu Warszawa
66 Stowarzyszenie Alter Ego Warszawa
67 Stowarzyszenie Otwarte Drzwi Dom za Bramą Centrum Pomocy Wzajemnej Warszawa
68 Stowarzyszenie Autokreacja (Instytut Innowacji) Warszawa
69 Stowarzyszenie Centrum Inicjatyw Międzykulturowych Warszawa
70 Stowarzyszenie Pomocy Bezdomnym Noclegownia dla bezdomnych Warszawa
71 Warszawskie Centrum Pomocy Rodzinie Warszawa
72 Zakład Opiekuńczo-Leczniczy Księży Orionistów Warszawa
73 Schronisko dla kobiet z dziećmi Fundacja Centrum praw Kobiet Warszawa
74 Ośrodek Interwencji Kryzysowej Polski Komitet Pomocy Społecznej Rady Naczelnej Warszawa
36
Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej
75 Polska Akcja Humanitarna Warszawa
76 Dom dla bezdomnych mężczyzn Białystok
77 Noclegownia dla kobiet Białystok
78 Noclegownia dla mężczyzn Białystok
79 Ośrodek Interwencji Kryzysowej Białystok
80 Schronisko Stowarzyszenia Penitencjarnego Patronat Białystok
81 Ogrzewalnia dla bezdomnych Białystok
82 Ogrzewalnia dla bezdomnych Białystok
83 Centrum Charytatywne Caritas Archidiecezji Białostockiej Białystok
84 Jadłodajnia i Punkt Pomocy Doraznej Białystok
85 Zarząd Okręgowy Polskiego Czerwonego Krzyża Białystok
86 Zarząd Okręgowy Polskiego Komitetu Pomocy Społecznej Białystok
87 Dzienny Dom Pomocy Społecznej Białystok
88 Poradnie Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie (nr 1 8) Białystok
89 Dom Pomocy Społecznej Białystok
90 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Białystok
91 Miejsko-Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Białystok
92 Nasz Dom Dobry Pasterz Białystok
93 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Białystok
Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie Zespół Pracowników Socjalnych nr 11 do spraw
94 Cudzoziemców Białystok
95 Ośrodek Interwencji Kryzysowej Aomża
96 Ośrodek dla bezdomnych Aomża
97 Klub Seniora i stołówka Aomża
98 Kuchnia dla bezdomnych i ubogich Caritas Aomża
99 Ogrzewalnia dla bezdomnych Aomża
100 Ośrodek Przystanek w drodze Caritas Diecezji Aomżyńskiej Aomża
101 Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej Aomża
102 Zarząd Rejonowy Polskiego Czerwonego Krzyża Aomża
103 Dom Pomocy Społecznej Aomża
104 Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej Aomża
105 Ośrodek dla uchodzców Czerwony Bór Aomża
106 Ośrodek dla uchodzców Zajazd Zacisze Aomża
107 Pomoc uchodzcom punkt konsultacyjny (w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej) Aomża
108 Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie Aomża
109 Magazyn darów Lubelskiego Zarządu Okręgowego Polskiego Czerwonego Krzyża Lublin
110 Schronisko dla bezdomnych mężczyzn Lublin
111 Okresowa noclegownia dla bezdomnych mężczyzn Lublin
112 Ogrzewalnia dla bezdomnych Lublin
113 Noclegownia i schronisko dla bezdomnych kobiet Lublin
114 Diecezjalny Dom Samotnej Matki Lublin
37
115 Wspólnota Osób Bezdomnych Emaus Lublin
116 Ośrodek Wsparcia dla Osób z Zaburzeniami Psychicznymi i Osób Bezdomnych Lublin
117 Kuchnia Bractwa Miłosierdzia im. Brata Alberta Lublin
118 Schronisko dla Bezdomnych Bractwa Miłosierdzia im. Brata Alberta Lublin
119 Noclegownia dla Mężczyzn Bractwa Miłosierdzia im. Brata Alberta Lublin
120 Program Gorący Patrol Lublin
121 Agape. Katolickie Stowarzyszenie Pomocy Osobom Potrzebującym Lublin
122 Centrum Pomocy Migrantom i Uchodzcom Lublin
123 Program Pomoc Uchodzcom Lublin
124 Dzienny Ośrodek Wsparcia dla Bezdomnych Lublin
125 Dom Albertynek Lublin
126 Ośrodek dla uchodzców PUMiS Lublin
38
Tabela 4. Rodzaj sytuacji mieszkaniowej osób uczestniczących w IPI w 2009 roku30
L.p. Rodzaj sytuacji mieszkaniowej Liczba osób (procent ogółu)
Uchodzcy
1. Mieszkanie komunalne 2 (0.03)
2. Mieszkanie wynajęte na wolnym rynku 45 (0.75)
3. Ośrodek dla uchodzców (wynajęty pokój) 5 (0.08)
4. Inne (dom samotnej matki) 8 (0.13)
Osoby z ochroną uzupełniającą
5. Mieszkanie komunalne 0 (0)
6. Mieszkanie wynajęte na wolnym rynku 373 (0.63)
7. Ośrodek dla uchodzców (wynajęty pokój) 172 (0.29)
8. Inne (dom uchodzcy, noclegowenie, akademik, 44 (0.07)
siedziba organizacji pozarządowej, przyczepa)
yródło: WCPR.
30
Miejsca przebywania uchodzców zaznaczone na szaro uznajemy (zgodnie z typologią ETHOS) za należące do
kategorii koncepcyjnej bezdomność bezmieszkaniowa .
39
Bibliografia
Wybrane publikacje
Justyna Frelak, Witold Klaus i Jakub Wiśniewski (red.), Przystanek Polska. Analiza programów
integracyjnych dla uchodzców, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2007.
Daniel Hiebert, Silvia D Addario, Kathy Sherrell, The Profile of Absolute and Relative
Homelessness Among Immigrants, Refugees, and Refugee Claimants in the GVRD, MOSAIC,
Vancouver 2005
Witold Klaus i Justyna Frelak (red.), Ewaluacja funkcjonowania instytucji społecznego wsparcia
M. St. Warszawy w zakresie właściwej realizacji praw przymusowych migrantów, Instytut Spraw
Publicznych, Stowarzyszenie Interwencji Prawnej, Warszawa 2009.
Izabela Koryś, Audyt umiejętności osób ubiegających się o status uchodzcy, Międzynarodowa
Organizacja do spraw Migracji, Warszawa 2007.
Living on the Ragged Edges. Immigrants, Refugees and Homelessness in Toronto. Forum
Summary, Metro Hall, Toronto 2003.
Refugee Homelessness in Hungary, UNHCR, Budapest 2010.
Henri Tajfel i John C. Turner, The social identity theory of inter-group behavior, w: Psychology
of Intergroup Relations, pod red: S. Worchel i L. W. Austin, str. 7-24, Chicago, 1986.
Ważniejsze akty prawne
Ustawa z dnia 13 czerwca 2003 roku o udzielaniu ochrony cudzoziemcom na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej (Dz.U. z 2003 r., Nr 128, poz. 1176).
Ustawa z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej (Dz.U. z 2004 r., Nr 64, poz. 593).
40
Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 29 września 2005 roku w sprawie udzielania
pomocy uchodzcom (Dz.U. z 2005 r., Nr 201, poz. 1668).
Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 maja 2009 roku w
sprawie wysokości pomocy dla cudzoziemców ubiegających się o nadanie statusu uchodzcy
(Dz.U. z 2009 r., Nr 80, poz. 674).
Strony internetowe
http://www.imdi.no/en/Sprak/English/Settlement/
http://www.migrationsverket.se/info/2961_en.html
http://www.unhcr-budapest.org
http://www.udsc.gov.pl
Copyright by Fundacja Instytut Spraw Publicznych, Warszawa 2010. Przedruk materiałów Instytutu Spraw Publicznych
w całości lub części możliwy jest wyłącznie za zgodą Instytutu. Cytowanie oraz wykorzystanie danych
empirycznych dozwolone jest z podaniem zródła.
Instytut Spraw Publicznych
ul. Szpitalna 5 lok. 22, 00-031 Warszawa
tel. +48 022 556 42 99, fax +48 022 556 42 62
e- mail: isp@isp.org.pl
www.isp.org.pl
41

Wyszukiwarka