kem86

patroni Islandii 170

A biedaczek Birgir.

Bogom nieluby,

Tam - widzieli ludzie -Był jego kobyłą.

(„Mórnirowe ugory” to organy rodne kobyły, zob. wólsi; o homoseksualizmie i zoo-filii zob. Loki; Swadilfari). Śmiertelnie znieważony władca zdecydował się zaatakować ro/.poetyzowaną wyspę, ale przezornie wysłał najpierw na przeszpiegi pewnego czarownika. Posłaniec w postaci wieloryba (hvalr) podpływał kolejno do północnego, zachodniego, południowo-zachodniego i południowego brzegu wyspy, ale zawsze uciekał w popłochu, gdyż naprzeciw wyszedł mu najpierw ogromny smok otoczony mrowiem jadowitych węży, żab i jaszczurek, później kolosalny ptak o skrzydłach sięgających gór po obu brzegach fiordu, następnie gigantyczny byk, który, straszliwie rycząc, ruszył w bród przez morze, i wreszcie olbrzym dzierżący żelazną maczugę i wiodący oddział pobratymców. Na koniec wieloryb-szpieg podpłynął do brzegu wschodniego, ale ujrzał tylko mielizny, silny przybój i morze tak rozległe, że okręty wojenne nie zdołałyby go przepłynąć. Po powrocie czarownik złożył relację ze swojej misji i Sinozęby zrezygnował z planowanej wyprawy.

Wedle Snorriego Sturlusona owymi czterema patronami wyspy byli w rzeczywistości

Rys. K. Komorowski/Agencja Archiwum

Współczesne godło Islandii: byk, orzeł, smok i olbrzym strzegą symbolu chrześcijańskiego

czterej najsławniejsi Islandczycy przełomu X i XI w., mianowicie Broddhelgi (smok), Eyjolf (ptak), Thord (byk) i Thorodd (olbrzym), a smok, orzeł, byk i olbrzym do dziś figurują w godle Republiki Islandii.

Szpiegowski wywiad przeprowadzony w postaci zwierzęcej przypomina znaną ze staroruskich bylin wyprawę zwiadowczą Wołgi Swiatosławicza (Busławlewicza, Wsiesła-wicza), który, ukryty najpierw pod postacią tura o złotych rogach, a potem jakiegoś ptaszka, dotarł do Indii (albo Turcji), poznał królewski plan inwazji na świętą Ruś i w końcu skutecznie mu zapobiegł uprzedzając atak i wraz ze swoją drużyną zdobywając carskije pałały biełokamienny. Imię Wołga uważa się /a wariant antroponimu O leg (strus. Olbgb) ze stnord. Helgi - „święty”.

Nidy, obrazi i we wiersze, często pojawiają się w sagach i w oczywisty sposób traktowane są jako zabieg magiczny (zob. magia). Najsławniejsze ich przykłady były dziełami wielkich dziesiątowiecznych skaldów, Egila Skalla-Grimsona i Thorleifa Raudfeldar-sona zwanego jarlaskald („Skald Jarlów"). Pierwszy z nich, opuszczając Norwegię ok. 946 r., na pewnej przybrzeżnej wysepce ustawił zwieńczony końską czaszką słup (konstrukcję taką również zwano md), na którym wyciął runiczne (zob. runy) zaklęcie wzywające duchy opiekuńcze kraju (zob. watty) do wygnania króla Erika Krwawy Topór (zm. ok. 954 r.) i jego żony Gunnhild (zabieg okazał się mało skuteczny, bo Gunnhild sztuką seidr pokonała magię poety). Drugi ze skaldów - obrabowany przez norweskiego (halogaland/.kiego) jarla Hakona Potężnego (zm. w 995 r.), który spalił okręt poety i powiesił jego towarzyszy - w żebraczym przebraniu dostał się do siedziby władcy i swoim utworem wywołał nie tylko krwawą bitkę, ale i świerzb rabusia oraz wypadnięcie mu brody i włosów z połowy głowy. Zniewagę wyrządzoną obrazi i wy m wierszem traktowano bardzo poważnie: nawet niemiecki duchowny Thangbrand, który w latach dziewięćdziesiątych X w. z rozkazu Olafa Tryggwasona głosił chrześcijaństwo na Islandii, zabił za rad skalda Wetrlidiego

(Yetrlidi). Z tego samego powodu jeden z pierwszych chrześcijan islandzkich, niejaki Thorwald Kodranson, dopuścił się zabójstwa trzech mężów: skierowany przeciw niemu nid utrzymywał, że spłodził dziewięcioro dzieci z niemieckim biskupem Fridrckiem.

Motyw pamfletu atakującego władcę i wywołującego u niego chorobę znany jest z tradycji irlandzkiej: bard Cairbre, podle ugoszczony przez Bresa, króla Fomoraigów („Podmorskich Demonów”), wygłosił przeciw niegodnemu gospodarzowi złośliwy wiersz (aoir), który wywołał poważną niemoc skąpca i ostatecznie doprowadził do jego upadku.

l.G. Matjuszina, Magija słowa. Skaldiczeshije chu-liiiflnyje stichi i Ijuboumaja poeńja, Moskwa 1994.

PIES: zob. zwierzęta.

PTAKI (l.p. fugi, Jogi), wedle Germanii Tacyta, Historii Longobardów Pawła Diakona, a nawet Dawnych dziejów Izraela Józefa Ma w insza, wykorzystywane były w (połu-dniowo)germańskich wróżbach, przy czym wróżono z zachowania ptaków i z ich głosów. Wieszczbę z głosów ptasich pojmowano jako rozumienie „ptasiej mowy” (fuglarądĄ zob. Dag*’; Kon; Sigurd), co potwierdza Pro-kopiusz z Cezarei pisząc o Hermegisklu, królu germańskiego plemienia Warnów, że „rozumiał głosy ptaków, czy też posiadał inną wiedzę pozwalającą łatwo zrozumieć ich proroctwa”. Germański „augur” (stisl. jugl-heillamadr, anglosaks. fugol-hcelsere) zawsze wywodził się z rodu królewskiego, a jego sztukę otaczał szczególny szacunek: jeszcze Adam z Bremy w Dziejach biskupów hambur-skich zanotował, że słynny norweski król i wiking Olaf Tryggwason (zm. w 1000 r.), choć chrześcijanin, darzył ornitomancję najwyższym zaufaniem.

Dla mitologii i kultu północnych Germanów szczególne znaczenie miał) orły, sokoły jastrzębie), kruki, koguty oraz łabędzie.

Orzeł (qrn, gem lir, ar i, gjóór) łączony był przede wszystkim z „górnym światem” i stanowił przeciwieństwo węża: por. orła siedzącego na wierzchołku —» Yggdrasilu

f)ie Nordgermanen, Karl Theodor Strasser, Hamburg 1933.

Zr zbiorów Biblioteki PTPN w Poznaniu. Repi . L. BcrowskiNAgencja Archiwum

Ptak towarzyszący wojownikowi. Dwie niezidentyfikowane sceny mitologiczne przedstawione na drzwiach / Yahhjołs-stadir (Islandia)

i —» Nidhógga (oraz —> Grafwitnira) żyjącego u zagrobnego korzenia świętego drzewa, a także —> Odina wpełzającego w postaci węża do jaskini olbrzymki —> Gunnlód i odlatującego stamtąd w kształcie orła; zob. też imiona boga: Ofnir (Ófnir- „Wąż j i Orn (Qrn- „Orzeł”). Jednocześnie ptak ten stał się ornitomorficznym symbolem wojowniczości (por. orła przy jednej z bram wiodących do —> Walhalli). Nieznany z imienia skald z początku XI w. w swoim utworze utożsamiał orły z wojownikami pisząc

0    walce: qndveróir skulu emir klóast („czoło w czoło będą się orły szarpać pazurami"; u Saksona Gramatyka: certamina prima fron-te gerunt aquile). Snorri Sturluson w Młodszej Eddzie {Język poezji) zalecał wspominanie orła w kenningach odnoszących się do krwi

1    trupów, np. „rwący rany”.

Niewątpliwie wariantem orła, głównie jako ptaka „górnego świata”, był sokół albo jastrząb (hau kr, falkr, falki, o Igr lub qlgr, zob. Wedrfólnir; Habrok); por. imiona Odina - Orn (Qrn - „Orzeł”) i Olg bądź Olg (Olgr,