kem61

Ingunar-Frey 122

Ingunar-Frey 122

Romerike w Norwegii), znaczną część Heid-mórku (dzisiejszego Hedmarku), a później Hadaland (I ladeland) i większość Westfol-du na zachodnim wybrzeżu fiordu Oslo oraz na swoim terytorium ustanowił wła-dzę norweskiej linii Ynglingów.

Jakkolwiek motyw spalenia bądź nieudanej próby spalenia wroga w jego domostwie jest znany indoeuropejczykom (por. pochodzącą z Mahabharaty opowieść o ogniu podłożonym przez Kaurawów pod pałac oddany Pandawom), to szczególna popularność mitologemu w tradycji wikiń-skiej (zob. Atli~; Hrolf; Siggeir; Sólwi; Wis-bur) zdaje się wynikać z pojmowania przez północnych Germanów śmierci w płomieniach jako zdesakralizowanego odpowiednika wszecłiświatowego pożaru kończącego —> Ragnarók (zob. też Surt). Charakterystyczne, że motyw ten spotykamy także w dziejach Waregów na Rusi Kijowskiej. Według Powieści minionych lat kniahini Olga (ze stnord. Helga; zrn. w 969 r.), mszcząc śmierć męża, Igora (ze stnord. Inguarr) Rurykowicza (panował w latach 913-945), zamordowanego przez Drewlan, zaprosiła do siebie „najlepszych mężów” drewlańskich, zaproponowała im kąpie) w łaźni „i kazała podpalić ją od drzwi; tak zgorzeli wszyscy”.

INGUNAR- FREY (fngunar-Freyr - „ Frey Ingweonów”?), jedno z imion —> Freya, które w całym korpusie staroeddaicznym występuje tylko raz, mianowicie w Kłótni Lokiego. Ma ono niewątpliwie związek z po-łudniowogermańskimi Ingweonami, którzy w Germanii Tacyta wspomniani zostali jako ingaevones, co wedle danych Pliniusza poprawia się na Ingvaeones (por. Ingunar, Yngunar w Kręgu ziemskim Snorriego Stur-lusona). Niemniej znaczenie imienia jest niejasne. Teonim próbowano czytać jako ^:i: Ingu na dr-Freyr („ Frey U rod za j u In gwe-onów”), wedle innej zaś propozycji Ingunar jest śladem pamięci o dawnej parze bóstw płodności *lngwanaz i *lng~wa.no, odpowiadającej —> Njórdowi i Nerthus (—> Njorun?) oraz Freyowi i —> Freyji: *Ingwaruiz byłby więc męskim partnerem (bratem i mężem?

synem i mężem?) *Ingzvano, najpewniej bo* gini matki-ziemi. Zob. Yngwi.

IRPA (Irpa), bliżej nieznana, lokalna (Ha-logaland; dziś Tlelgeland) bogini norweska, wraz z —» Thorgerd czczona w świątyni w Gudbrandsdalarze (albo Gudbrandsdali-rze, dzisiejszym Gudbrandsdalu). Wedle późnej islandzkiej Sagi o Muldzie boginie były siostrami, córkami olbr/ymki I Iuldy (zob. Lodur), ale informacja ta jest mocno dyskusyjna (por. koneksje Thorgerd). Teonim pozostaje w związku z jarpr „ciemnobrązowa”, co zdaje się świadczyć o li pie jako bogini chtonic-znej.

ISARNSAKSA: zob. Jarnsaksa.

ISARNWID: zob. Jarnwid.

IWALDI (ivaldi), karzeł, ojciec —> Idunn i dwóch karłów-kowal i, których imiona nie są znane (zob. karły). Synowie Iwaldiego (hałda synir) wykonali trzy arcydzieła: złote włosy bogini —> Si f, które rosły jak naturalne, okręt —> Skidbladnir i włócznię —> Gun-gnir. Skarby te przegrały co prawda rywalizację z pracami innych karłów, —> Sindriego¹ i —» Brokka, ale i tak stały się włas- nością bogów, mianowicie —» Thora (Sil), Freya i —> Odina.

J" AFNHAR: zob. Har, Jafnhar i Thridi.

Jarl (Jarl), jasny (bleih) syn —» Riga¹ i Mo-dir (zob. Fadir i Modir), który od najwcześniejszego dzieciństwa uczył się wojowania i myślistwa: ćwiczył posługiwanie się tarczą, mieczem, włócznią, oszczepem i tukiem, konną jazdę, szczucie psami i pływanie. Rig uznał go za syna, dał mu własne —> imię. nauczył sztuki cytowania run i oddal we władanie ziemię. Jarl-Rig został wielkim wojownikiem, podbił osiemnaście krajów i hojnie rozdzielał bogactwo. Poślubił mądrą i „jasną" Ernę (Erna - „Zdolna"), córkę zamorskiego władcy Hersira (Hersif - „Naczelnik", „Wódz"), ona zaś dała mu

>ł*    rifwM *

dwunastu synów. Ich imiona są mówiące i nawiązują do ciągłości rodu: Bur (Burr - „Zrodzony”), Barn (Barn- „Dziecko”), Jod (/ód - „Młodzian”), Adal (Adal- „Potomek”), Ar fi (Atfi - „Dziedzic”), Móg (Mqgr -„Synek”), Nid (Niór - „Latorośl”), Nid-jung (Niójungr - „Odrośl Rodu”), Sun (Sunr- Syn”), Swein (Sveinn- „Chłopiec”), Rund (Kuridr- „Krewniak”) i —> Kon. Rozrodzili się oni w „ród władców-wojowni-ków" (jarla oettir). Zob. Karl; I linii.

Jako rzeczownik pospolity jarl (runiczne erilaR) znaczy „wódz, możnowładca, namiestnik władcy”; por. stwniein. erl, slang. eorl, ang. earl - „wojownik, szlachcic, książę"; wszystkie te słowa są nieznanego pochodzenia.

|. de Vries, Ubrr das wari „ jarl" utul setne Verwand-ten, „Lii nouvelle Clio" 1954, 4.

JARNSAKSA, ISARNSAKSA (/arnsaxa, isarnsam - „Mająca Żelazny Miecz”), O jedna z —» córek Ran, znana z Wieszczby wólwy krótkiej.

€> Nieznana bliżej olbrzymka (nie wiadomo nawet, czy z całą pewnością różna od -> córki Ran), kochanka —> Tliora, któremu urodziła Magniego (zob. Magni i Mody).

JARNWID, ISARNWID (Jar wiór, harn-viór- „Żelazny Las”), leżąca na wschód od -» Midgardu puszcza, miejsce pobytu wiedżm-olbrzymek (zob. Angrboda), które wydawały tu na świat swoje potworne, wilcze potomstwo.

JASTRZĄB: zob. ptaki.

JEDNONODZY (Einfwtingar, dosł. „Jedno-stopi”; l.p. Einfcetingf), zagadkowe istoty wzmiankowane w Sadze o Thorfinie Karlsef-nim (zachowanej w rękopiśmiennym zbiorze z lat 1320-1334, od imienia kompilatora noszącym tytuł Księga Haukd) i Sadze o Erika Rudym. Około 1006 r. żeglarze dowodzeni przez islandzkiego kupca l horfi-na zwanego harlsefni („Obiecujący Młodzieniec”) penetrowali w ybrzeża Ameryki Północnej w poszukiwaniu Winlandii (Vm-

>!*■

• ttd ***»$*«    *V6 fx tW jłr.Af \

tt bte    iht

a    jjfcUur jtti W ^ijntrr v 1

**£/*&*<&    Ijrtj

łV    L''^

kr, {Sofo    **Aj.

r.',;    •^-;rr    .-f.

.

w- f

Vikingemmner i Vest Europa, Haakon Shetling, Oslo 1933. Ze zbiorów biblioteki Muzeum Archeologicznego w Poznaniu.

Rc|>r. L. Borowski/Agencja Archiwum

Stronica Sagi o Thorfinie Karlsejiiim (z rękopiśmiennej Księgi Hanka) ze wzmianką o Winlandii

land „Ziemia Winnej Latorośli”) odkrytej przez Leifa Eriksona hinn hepni („Szczęśliwego”). Pewnego dnia, może w okolicach dzisiejszej rzeki Hampden, dostrzegli Jednonogiego, „który przybiegł podskakując do miejsca, gdzie stał ich statek”. Rzucili się w pogoń, ale dziwny przybysz umknął im biegnąc „rączo przez wzgórza”.

Najprawdopodobniej ów Jednonogi (Jcd-nostopy) różnił się od znanych /. innych źródeł (np. z Opowieści o Grenlandczykach / Księgi z Flatey) amerykańskich tubylców, których skandynawscy, islandzcy i grenlandzcy żeglarze zwali Skralingami (Skrceliri-gar albo Skrcdingjar,; pierwotne znaczenie niejasne, ale na pewno pogardliwe: wedle objaśnienia z XVI w. „słabe i tchórzliwe istoty”), choć często nazywano ich Jednonogimi