P1010549

•    if; /wyki*- ii i 11)H/-«- odwieczni.* i ;imonie, \n „wircz-

•    uiść" I*irif• i sburtf * była pojinou/unn jiko „winc/.nnkf: *’('/.'/s/.l'<.-.f:i". Ti zeci punki widzenii znalazł odbiciu w

/.orokim kr.₍t-n id: nów literatury „petm .;bui.-;kie j" (prze-f|f: v,-.zy ,1 k im (Jojjoł, Do ;lojeWski. ;-,yiul>(j|if;ci) *.

I* r / y p i > :

•    Hn nied il.ich wybitych z okazji koronacji Katarzyny w roku 17i» ł fioł,- został przedstawiony ,,W rzymskim Stroju pod baldachimem stojący" (/ob.: Farso w, 1983, s. lló) — rzymski strój Wyraźnie związany jest z tytułem imperatora.

¹ Znamienne jest też wspominanie czaszy Augusta obok ctupki .Mouomiitliu we '//stępach do ceremonii koronacji Iwana ' «roi«iegu i / indora Iwanowicza. Zob.: Din i tri je wa, i 953, ss. łda— ust. iwi.

*    Mard/.u charaktery.-;tyczne pud tym względem jest przeciw-stawiani- stów resor' i kiesar' w starej słowiańskiej redakcji tek tu ew.mgelijncgu (Jan, XIX, 19). For., na przykład, w Ko-'lekno fmpr.skim: »e imamy cesdrć razie kesilfu (Sicwierja-• »ow, ifjęi _f MSI, w ewangeliarzu Maryjskim: „ne imam ceri lokinn katara (J.igić', IHttJ, s. w zbiorze Swiatoslawa z 1073 f"ku: r;imamy resarg, li ii kesnrg (Srieznicwskij, III, kol. 1461) czy v/ e ,v,iiii'eli.łi /.fi Mklilawd z XII wieku: Ne imam cescirę,

^{1 11 ni}° l '-surę (i.orski}, Itfd, s. I9i; w późniejszej redakcji zamiast i ,.,,,,' v. >stępuje car’. Zgodnie z tym przeciwstawienie ^{4 ,r<f} Hol# cur’) i l.ietur' występuje jako przeciwstawienie naj-//yzs/y_(;|j _A j _lfj_£ bizantyjskiej i rzymskiej. Nieprzypadkowo

’°^ł"^r bz> w.# wobec ftornodaiiowskicgo — swego, można by ‘ ^Sr,bo //lóra — nazwy k/iiaz' — kiesar", nim siebie nazwie

*o'per;,tuiein" (rob. o tym bardziej szczegółowo: Uspienski), „    ' 1 l«'i obie te nazwy znamionuj:) orientację wialnie na

^/J• »rv. • • moimik/.oość słów imperator i cesarz przejawiła *• • y//.mm członków tud/.my carskiej. Kiedy Piotr przy-imperatora, powstało pytanie: w jaki sposób nazywać **'• i < ifu'//ny; w języku rosyjskim ł#rakoWało odpowiednich U i Synod ii i ,.konferencji" w Moskwie 23 grudnia ^r'**u i'l<i)f|iiw.ili: Mai auikg cara ua :ywać „Imperatorowi)

lub Cesarzową*, a dzieci ^CcłMr^/wn^mf (ciekawe, >/ iertrr^j te są mortuUiHicyjiyirii polonizmami). Piotr zatwierd/il tg decyzji;, zamieniwszy „Ce.';orzo'//:|" na Imperator ową jego Cesar-ikif j Mości", f/fzy czym w Manifeście 9r|urncnt4Wan'y to powołując sie na „prawosławnych Imperatorów grec/.ch" (Aoto-wj.<w, JX, 0. 539); « tym, to córki cara zaczęto nazywał „cesa-rzównami*, świadczy Berchgolc (II, 3. W). Tymczasem córki Iwana Aleksie je wieża nadal nazywano „carówna rn i", zaś jego kom; (Praskowjg Fiodorowną) — caryca". Później „cesarzewicz" zaczął oznaczał wyłącznie następcę tronu. W Statucie a rodzi-’ nie cartkie), ogłoszonym przez Pawia 5 kwietnia 1797 roku, mówi się, to tytuł ten należy fig „jednemu powszechnie obwieszczonemu następcy tronu" (| 31, por. także przypis do f 3d). W akcie o dziedziczeniu tronu, ogłoszonym tego samego dnia, Paweł wyznaczył następcą swego starszego syna Aleksandra, który odtąd byl nazywany „cesarzewiczern". Jednakże 2S października 1797 roku wydano manifest, zgodnie z którym ten sam tytuł został nadany drugiemu synowi Pawia — wielkiemu ksif-ciu Konstantemu Pawłowiczowi. W odróżnieniu od Aleksandra — który nosił tytuł „cesarzewicza”, nim został imperatorem — książę Konstanty zachował ten tytuł dożywotnio. O nowości ł nieustabilizowanym statusie tytułu jearj-.t' (..łmpieratrica") może świadczył Pieśń, ułożona przez Triedia-kowskiego w 1730 roku w Hamburgu z okazji koronacji Anny, w której monarchinię nazywa sig „impieratriks"; nazwa ta przyciągnęła uwagę Tajnej Kancelarii i poeta musiał się tłumaczyć z lego powodu. Znamienne jednak, to gdy Triediakow-ski powołał się na łacińską formę, sprawa była natychmiast przerwana: wyjaśnienie uznano za zadowalające (zob Mielników, 1897).

¹ Przyjęcie przez Piotra tytułu imperatora wywołuje protesty w konserwatywnych warstwach ludności; ponieważ Rzym pojmuje się jako królestwo Antychrysta, starowiercy dostrzegają w tym dowód, na to, to Piotr jest Antychrystem. Oto, na przykład, założyciel staroobrzędowej sekty pielgrzymów Eufe-miusz oświadczał w roku 1784: „Piotr nie przyjął carskiego imienia; chciał z rzymska Imperatorem się mianować" i wyprowadzał stąd wniosek o szatańskiej naturze Piotra (Kiełstjew, IV, s. 253); w roku 1855 starowłerca I. M. Jer maków wyznał podczas śledztwa „Aleksandra Nłkołajewicza za imperatora nie uznaję, lecz uznaję go aa cara. Zaś tytuł tmperalnealu U)

173