P1010652 (2)

go w wersach są tak funkcjonalnie czytelne i oczywiste, ale nic zmienia to taktu, £e akcent spełniał nadzwyczaj istotną rolę w kształtowaniu struktury artystycznej wypowiedzi. Nieszczęście dla Zawodzirtskiego polegało na tym. te większość poetów nie chciała być niewolnikiem metru i od zawsze poszukiwano nowych form ekspresji, rezygnując to z akcentu, to z rymu, to z izosylabizmu. Dla wcrsologa nie jest i nie powinno być ważne, jaki był w polszczyźnie szesnnstówiecznej akcent i jakie rygory obowiązywały ten akcent, lecz fakt świadomego wcrsyfika-cyjnego operowania nim, funkcjonalne konfrontowanie porządków akcentowych w kompozycji wcrsyflkacyjnej I znów nie chcielibyśmy narzucać się ż tezą. te uka praktyka jest powszechna w wersyfikacji staropolskiej, zależy nam jodynie na podkreśleniu tych możliwości, jakie arbitralność uporządkowania akcentowego stwarza, natomiast jest kwestią najzupełniej odmienną, w jaki sposób poeci umieli z tych możliwości korzystać. Kochanowski umiał nąjlepiej.

Są podstawy do tego, aby przypuszczać, że operowanie akcentem przybierało u Kochanowskiego również postać fonicznego metru, naturalnie w wymiarze okazjonalnej rytmizacji. Taki charakter ma proroctwo Kasandry w Odprawie posłów greckich: pięciozestrojowiec stanowi tara coś w rodzaju dominanty rytmicznej. Podobnie jest gdzie indziej:

Gdy tloricc raks zagrzewa,

A (łowik więcej nie śpiewa,

Sobótkę, juko czas niesie.

Zapalono w Czarnym Lcsie 0. JtalMMMtlł, /*M> f*śfftt/tvUAu |

Tr/y/rsrrojowość tej zwrotki ma najzupełniej wyrazisty charukter, u fakt, żr kontrastuje onu pod względem uporządkowania akcentowego z następną, pozwala dopatrzeć się w takim zabiegu intencji artystycznej:

Tam goście; lam i domowi Sypali uf ku ogniowi;

Bąki za raz troje graty,

A sady Uf apr/euwiały

Chcemy w tych zabiegach widzieć zmodyfikowany chwyt, wypracowany jeszcze w średniowiecznej wersyfikacji, w średniowiecznej estetyce wiersza zdaniowego: porządkom składniowym przeciwstawił Kocha-

riowflki okuzjonnlnc uporządkowanie akcentowe W kompozycjach opartych na wierszu składniowym z regularnym rymem i rygorystycznie przestrzeganym izosylabizmcm powstaje naturalna konieczność tworzenia opozycji porządków akcentowych. Innymi słowy, Kochanowski stosuje opozycje metryczne na kanwie izosylabtzmu. co wiązało się z podnoszeniem poziomu rytmu językowego za pomocą uporządkowania akcentów i z rezygnacją z takiego rytmizowamu wypowiedzi. Jest to charakterystyczny rys estetyki wiersza krótkiego rozmiaru wersowego.

6. Precyzyjne i konsekwentne konstrukcje metryczne były więc warunkiem przemian wersyfikacyjnych, jakich renesans dokonał Średniowieczny poeta używał jako konstanty zdaniu, nu przestrzeni którego żonglował czynnikami prozodyjnymi, fonetycznymi, rozmiarami mto-nemów, porządkami akcentowymi, wreszcie rymami. Renesans dzięki prostemu odwróceniu tej średniowiecznej zasady, której realizacje sturuliśmy się opisać w rozdziale poprzednim, osiągnął nic tylko zwykłą odrębność czy odmienną postać estetyczną, ale odkrył nowe drogi rozwojowe wiersza i jego postać, której użyteczność trwała stuleciu Poeta średniowieczny skazany był nu długość wersu przez długość zdaniu, stąd rymy średniowiecznych kompozycji wcrsylikacyjnych są mimo wszystko ubogie: silna bowiem była konstanta intonacyjna, porządki wobec niej zaś oponujące - słabe. Teraz poeta może arbitralnie decydować o długości wersów, ponieważ rozpiętość sylubi-cznn odcinku mowy w stopniu bez porównaniu większym niż system skludniowy takim arbitralnym decyzjom się poddaje. Jeśli poeta średniowieczny miul do wyboru zaledwie kształt prozodyjny zduniu-wersu oraz postać i porządek rymowaniu, to poeta renesansowy mógł dokonywuć stylistycznych wyborów bez porównaniu więcej, w większym zakresie i były to wybory bardziej znaczące dla jakości rytmu wypowiedzi. Zakres stylistycznych wyborów obejmuje teru/ a) system wersyfikucyjny. b) rozmiur wersu, c) formułę wersu, dl kształt pro/odyj-ny wersu, e) rym i jego porządek, f) rozmiar zdania

Wurto zapytać, jakie były konsekwencje tak ogromnego poszerzenia sfery stylistycznych wyborów? Po pierwsze, zmieniła się zusadniczo postać rytmicznu wierszu, intonacja bowiem zwulniulu się z funkcji wierszotwórczych i dzięki temu można ją było okuzjonulmc angażować do celów wierszowych (podkrcślumc zgodności rozc/łonkowuói; po