P1011918

oddechowy)¹²⁰. Grób len był wykorzystywany wielokrotnie, na dnie bowiem leżało dziecko. nad nim para kobiet (Shanidar V). Na samym wierzchu grobu odnaleziono pochodzący sprzed ok. 46 tys. lat kolejny pochówek przygniecionego przypadkiem spadłą ze stropu płytą kamienną (którą potem uzupełniono stosem kamieni) mężczyzny w wieku 40-45 lat (Shanidar I), który co najmniej od 20 lat żył z wybitym w wypadku okiem i uschnięty prawą ręką, którą w koócu amputowano powyżej łokcia. Z punktu widzenia grupy był niepotrzebny, jako że utykał mając uszkodzoną prawą stopę i nie mógł polować.. Chorował przy tym na artretyzm i miał starte zęby, którymi posługiwał się zamiast ręki. Mimo to utrzymywano go przez wiele lat, co oznacza, że uczucia altruistyczne w stosunku do członków własnej grupy przeważały nad walką o byt. Co ciekawe, zdaniem Trinkausa, Shanidar I i V wykazywały ślady sztucznego odkształcania czaszek.

Podobnie osobnik znaleziony w La Chapelle-aux-Saints mógł żyć tylko dzięki daleko posuniętej opiece społeczności¹²¹. Miał powykręcane stawy, a kościec zdeformowany pod wpływem reumatyzmu. Stracił wszystkie zęby i cierpiał na zapalenie okosfnej. Grób w postaci jamy wykopanej w ziemi o wymiarach 1,45 x 0,30 m, głębokiej na I metr, był zorientowany na linii wschód - zachód. W jamie grobowej spoczywał starzec 50-60-Jetni, ułożony na piecach z głową zwróconą na zachód, z nogami lekko podkurczonymi i z prawym ramieniem ułożonym jak do snu. Ciało znaleziono razem z kilkoma kamiennymi narzędziami. muszlami, szczątkami renifera, konia i nosorożca i kawałkami czerwonej ochry. Opodal w jamie w ziemi zakopany był pojedynczy róg żubra, w innej zaś jego koki wskazujące na pogrzebanie całej nogi żubra z mięsem. Jest to więc nie tylko - prawdo-podobnie - pierwszy przypadek wyposażenia grobu, ale i użycia ochry, która staje się stałym elementem pogrzebowym paleolitu,

W Teszik-Tasz („Dziurawa Skala'*) w Uzbekistanie znaleziono niszę skalną - grób ośmw dziewięcioletniego dziecka złożonego na prawym boku, którego szkielet otoczony był wbitymi w ziemię rogami 5 koziorożców \Caprct siblrica - syberyjski kozioł skalny). Poz; t worzyły rodzaj bariery osłaniającej głowę chłopca. W pobliżu grobu znajdowały się pozotiaMci niewielkiego ogniska, które musiało się palić bardzo krótko, być może przy okazji pogrzebu Pochówek pochodzi sprzed 100-63 tys. lat p,n.e„ a kryjąca się za nim fdeofogia być może przeznacza koziorożcowi rolę psychopomposa, wierzchowca przenoszącego duszę zmarłego w zaświaty. Rogi koziorożca mogły symbolizować moc ascencji zmarłych, podobne jak kozioł skacze po najwyższych szczytach¹²². Poza tym rogi są

' Zidentyfikowano takie rośliny jak Achilles watolina, Centuureu cyanus, Cemaurea solstitiaUs, Senerio *rr*tdn, Muscari, Ephtdru aUistirna, Althzzea, Przęśl (KphedrU) zawiera alkaloid efedrynę, stymulant śhMąący poMMe do amfetaminy, niegdyś podejrzewany, że jest sorną starożytnych Ariów, K rytycy analizy pyłków, Gargett i Gamble, • r/iertfcą, że pyłki mogły zostać przywiane wiatrem, a nawet wniesione na butach mhnmików Na t6 uwezy róprrtńedZam, że me ma mowy o pojedynczych pyłkach, a I) żeby wwiać kwiaty V, jaskini potrzebny byłby huragan; 2) rcMny te kwiana w maju, a grób odkopano 6 sierpnia,

’ Tartego ayeew nie respektują badacze stojący na zoincie darwinowskiej wałki o byt jako głównego zachować ńa pożiomie neandertalczyka. Żapz/rmnają przy tym o obserwacjach Kortłandta wśród zaiestrieb szympansów. będącego świadkiem oddawania części zebranego pożywienia starcowi matuzale-manb, który nie mójP się sans wdrapywać mi drzewa. (V. DrOscher, Keęutoprzetrwaniu..., s- 37/.

^A k/yziorożez staje się *wnym zwierzęciem mitologicznego cyklu myśliwych oryniackich, Dęte-cujaey koziorc/zee Z dstmma ptakami p<y//<arża się jako rzeźba miotacza oszczepów, musi byś więc jakimi przewo.haikiem nłyśiftwyeh w późniejszych kumraob tfeftt&zystanu (okres chatkołiiu) na naczyniach pojawiają <ję częste głowy

ifrÓÓtOŹĆMtr.

zrzucane co roku na zimę i odrastają wi/rsną, dając pier wszy »//> >Ai'A/Ąfń's pt/

W kilku przypadkach pochówkom ncatx>jialc/yka t//warzys/ą teZ rręp felewe

W grocie fzZebel Oafzeh na górze Karmirł znaleziono /z, w/frMzifa, ir/ryawa*}^ za neandcrtalsk ie fobecnie nwaZa się częściej. Ze nałeZą do barn gracyłoycb Hmrut taiAćfrf) sprzed niemal UH) tys, lal, Wśród pochowanych był rmcA/.y mnymi meZcz//na we wgłębieniu skalnym na prawym boku, z pódkiif&zmytnó r«>garr.t Pr/y je#> ręce Icźnlu Żuchwa dzika* co nasuwa skojarzenia z mitycznym Adonisem '/j&ńtytrt przez dzika. W drugim grobie spoczywal w pozycji na wznak chłopiec w wieko j-g ,*r r.a którego rękach złożono czaszkę i poroZe daniela W trzecim grenie była młoda I ^yyUttoi** kobieta (Qafzch 9) pochowana razem z sześcioletnim dzieckiem. takZe leżąca na bok , z podkurczonymi nogami i rękami złożonymi na brzuch'/, a dziecko JeZało u jej udp. prostopadle do osi ciała; prawdopodobnie była to pochowana matka z dzieckiem i?od6feny pochówek zbiorowy z La Perrassie zawierał szkielety męZczyzny i kobiety, głowa przy głowie, u stóp kr/biety leZała dwójka dzieci, a w pobfiZu dwoje mnycb, z podioezy rrn nogami. Kobieta została prawdopodobnie skrępowana w pozycji skurczonej. Opodal ,ar,-,a w ziemi zawierała popiół i kości dzikiego byka, W Amud i Izrael) odnałezi/mo ztoZ/me w niszy skalnej w wysokiej grocie szczotki Ó-miesięcznego dziecka neandertakskiego A*///*. nego /, rękami wyciągniętymi wzdłoZ ciała. Na miednicy zwłok ułoZono szczękę je tema (łub renifera), a takZe muszelki, i całość przysypano ziemią, W Mugharct e*~9kh«i) r«a górze Karmel mieściło się cmentarzysko zawierające zmieszane szczątki z 9 pOćfsówfców.

* CirMo w kręgu k&tńetń

303