BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
dr ANNA MARSZAŁEK
Centralny Instytut Ochrony Pracy
Fizjologiczne reakcje
 Państwowy Instytut Badawczy
organizmu
człowieka
podczas pracy
w odzieży ochronnej
w gorącym
S
rodowisku
W artykule przedstawiono wyniki badań reakcji
fizjologicznych osób wykonujących lekki wysiłek
w gorącym środowisku z zastosowaniem dwóch
rodzajów odzieży ochronnej oraz zestawu odzieży
bawełnianej, wskazując na przyczyny konieczności
skrócenia czasu pracy w odzieży ochronnej.
Physiological response of men during exercise
in a hot environment in chemical protective
Osoba badana, ubrana w ubranie chroniące przed
clothing
substancjami chemicznymi, typ L1
powinna zapewniać właściwą ochronę czło-
The paper presents results of physiological responses
Volunteer dressed in clothing protecting against
wieka, a jednocześnie spełniać wymagania
of volunteers performing light exercise in a hot
chemicals, type L1
ergonomiczne, zapewniając warunki komfortu
environment using two kinds of protective clothing
[1]. Często jednak powoduje ona zwiększenie
or a cotton garment. It proves why it is necessary to
shorten work time in protective clothing. fizjologicznego i psychicznego stresu, obni- Im bardziej odzież jest nieprzepuszczalna,
żenie zdolności do pracy lub powiększenie tym większe jest ryzyko dyskomfortu i obcią-
dyskomfortu, co ma miejsce w przypadku, gdy żenia cieplnego dla użytkownika [5].
jest to odzież nieprzepuszczalna dla powietrza W 2005 roku w Centralnym Instytucie
i pary wodnej, w szczególności w warunkach
Wprowadzenie Ochrony Pracy  Państwowym Instytucie
gorącego środowiska [2, 3, 4]. Badawczym przeprowadzono badania,
Na wielu stanowiskach pracy wymagane
których celem było dokonanie oceny fizjolo-
jest używanie przez pracowników środków
Odzież nieprzepuszczalna dla powie- gicznej reakcji organizmu człowieka podczas
ochrony indywidualnej do ochrony przed
trza i pary wodnej w znacznym stopniu wykonywania pracy fizycznej w dwóch wzo-
szkodliwym działaniem czynników fizycznych
przeszkadza w rozpraszaniu ciepła rach odzieży chroniącej przed substancjami
i chemicznych, występujących w środowisku
gromadzonego w organizmie człowieka, chemicznymi w porównaniu z bawełnianą
pracy. Ochrona przed tymi czynnikami w więk-
gdyż zakłóca utratę ciepła z organizmu odzieżą wierzchnią, stanowiącą punkt
szości przypadków oznacza zastosowanie
do otoczenia na drodze parowania potu, odniesienia dla badanej odzieży ochronnej.
specjalnych materiałów i różnych sposobów
a w gorącym środowisku jest to jedyna Na podstawie badań określono także czas
ich obróbki, czyniąc je wysoko nieprzepusz-
droga rozproszenia ciepła. pracy w badanej odzieży.
czalnymi dla pary wodnej. Odzież ochronna
11
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
czynnikami mechanicznymi o minimalnym
działaniu, wykonane z tkaniny  Atlanta ,
Temperatura wewnętrzna (tac)
o masie powierzchniowej 298 ą 15 g �" m-2.
Ubranie składa się z dwóch części: spodni
38,5
*
L1 z podwyższonym przodem i kurtki zapinanej
38
*
na suwak.
L2
37,5
* Pod każdą badaną odzież wierzchnią
B
37
osoby badane zakładały bieliznę bawełnianą
36,5 pokrywającą całą powierzchnię ciała pod
odzieżą ochronną.
36
35,5
Osoby badane
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
Do badań wybrano osoby o zbliżonej
Czas (min)
wydolności fizycznej i podobnych wymia-
rach ciała, mające doświadczenie w pracach
Rys. 1. Zmiany temperatury wewnętrznej mierzonej w zewnętrznym przewodzie słuchowym podczas badań z trze-
związanych z ratownictwem przeciwche-
ma rodzajami odzieży: L1, L2 i wierzchnią odzieżą bawełnianą (B). * - p<0,05 między L1 a L2 oraz między każdym
rodzajem odzieży ochronnej a wierzchnią odzieżą bawełnianą, w 10. minucie tylko różnice między L1 i wierzchnią micznym. W badaniach wzięło udział sześciu
odzieżą bawełnianą
strażaków w wieku 29,0 ą 3,7 lat, o średniej
Fig. 1. Changes in core temperature measured in external auditory canal, during studies with three kinds of clothing:
masie ciała 80,3 ą 4,8 kg, średniej wysokości
L1, L2 or control cotton clothing (B). * - p<0.05 between L1 and L2 or between each kind of protective clothing and
ciała 1,83 ą 0,07 m i średniej wydolności
control cotton clothing, in the 10th minute only the difference between L1 and control cotton clothing
fizycznej 40,3 ą 2,1 mlVo2 � kg-1 � min-1.
Przed przystąpieniem do badań strażacy
R
rednia ważona temperatura skóry
zostali poddani kwalifikacyjnym badaniom
lekarskim.
40
*
L1
Metoda badań
*
38
* L2
Badania przeprowadzano w komorze
36
B
klimatycznej w warunkach temperatury
o
34 powietrza 40 C, wilgotności względnej
powietrza 30% i minimalnym ruchu powie-
32
trza 0,2 m �" s-1. Warunki takie kształtowały
30
środowisko termiczne w następujący spo-
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
sób: wskaz
nik obciążenia cieplnego WBGT
= 30,7 ą 0,3 oC, temperatura poczernionej
Czas (min)
kuli tg = 40,2 ą 0,3 oC, temperatura wilgotna
naturalna tnw = 26,7 ą 0,2 oC.
Rys. 2. Zmiany średniej ważonej temperatury skóry podczas badań z trzema rodzajami odzieży: L1, L2 i wierzchniej
Osoby badane maszerowały po bieżni
odzieży bawełnianej (B). * - p<0,05 między każdym rodzajem odzieży ochronnej a wierzchnią odzieżą bawełnianą
elektrycznej z prędkością 3 km �" h-1, w trzech
Fig. 2. Changes in mean weighted skin temperature during studies with three kinds of clothing: L1, L2 or control
cotton clothing (B). * - p<0.05 between each kind of protective clothing and control cotton clothing
wariantach odzieży wierzchniej:
a) w odzieży ochronnej L1
b) w odzieży ochronnej L2
Ubranie L1 składa się z bluzy z kapturem,
Materiał i metody
c) w odzieży bawełnianej chroniącej
wkładanej przez głowę. Kaptur ma pasek
przed czynnikami mechanicznymi o mini-
ściągający, umożliwiający dopasowanie
Odzież stosowana w badaniach
malnym działaniu.
do kształtu głowy oraz doklejone uszczel-
Do badań wybrano dwa, różniące się
W przypadku stosowania odzieży ochron-
nienie gumowe wokół twarzy. Spodnie
konstrukcją, wzory odzieży chroniącej
nej czas badania był wyznaczany przez okres
z podwyższonym przodem, mają przykle-
przed substancjami chemicznymi, przezna-
wykonywania wysiłku do momentu osią-
jone na stałe kalosze gumowe.
czone do ochrony pracownika narażonego
gnięcia następujących wartości granicznych:
Ubranie L2 to kombinezon z kapturem
na polanie kwasem i zasadami przy pracach
temperatura wewnętrzna 38,0 oC, częstość
i przyklejonymi na stałe kaloszami gumo-
doraz
nych. Zakres temperatur użytkowa-
skurczów serca 80% maksymalnej wartości
wymi. Kombinezon ma rozcięcie z przodu,
nia: od  30 oC do +60 oC. Ubrania zostały
osłonięte listwami uszczelniającymi, zapina- zależnej od wieku osoby badanej, 100% wil-
wykonane z tkaniny poliamidowej o masie
powierzchniowej 300 ą 20 g �" m-2, dwu- ne na guziki. gotności względnej pod odzieżą, co najmniej
Jako ubranie kontrolne (B) zastosowa- w dwóch mierzonych miejscach, subiektyw-
stronnie powleczonej mieszanką gumową
na bazie kauczuku butylowego. no bawełniane ubranie chroniące przed ne oznaki zmęczenia. Badanie w wierzchniej
12
o
Temperatura ( c)
o
Temperatura ( c)
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
odzieży bawełnianej trwało przez czas z góry
CzęstoS
ć skurczów serca (HR)
zadany, czyli 55 minut.
Podczas badań rejestrowano częstość
skurczów serca (HR, ud/min), temperaturę 170
L1
*
wewnętrzną w zewnętrznym przewodzie
150
*
L2
słuchowym (tac) i cztery lokalne temperatury
*
130
B
skóry: na szyi, prawej łopatce, lewej ręce
110
i prawej goleni [6]. W trakcie badań osoby
90
badane określały odczucia subiektywne
70
dotyczące wrażeń cieplnych [7] i wilgotności
50
skóry [8].
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45 50 55
Sposób wykonania badań
Czas (min)
Osoby badane wyraziły pisemną zgodę
na udział w badaniach, a sposób ich wyko-
Rys. 3. Zmiany częstości skurczów serca podczas badań z trzema rodzajami odzieży: L1, L2 i wierzchniej odzieży
bawełnianej (B). * - p<0,05 między każdym rodzajem z odzieży ochronnej a wierzchnią odzieżą bawełnianą, w 10.
nania został zatwierdzony przez okręgową
minucie tylko różnice między L1 a wierzchnią odzieżą bawełnianą
komisję bioetyczną.
Fig. 3. Changes in heart rate during studies with three kinds of clothing: L1, L2 or control cotton clothing (B).
Po przyjściu do laboratorium osoba ba- * - p<0.05 between L1 and L2 or between each kind of protective clothing and control cotton clothing, in the 10th
minute only the difference between L1 and control cotton clothing
dana pozostawała w pozycji siedzącej przez
15 minut. W tym czasie wypijała 500 ml wody
mineralnej. Następnie mierzono jej ciśnienie
Rozmieszczenie potu (%)
tętnicze krwi. Po rozebraniu się i zważeniu
osoby badanej, na jej skórze umieszczano
*
elektrody EKG i czujniki do pomiaru tem- w ubraniu
80
peratur skóry i ciała, a także umieszczano
70
poza ubraniem
60
monitor częstości skurczów serca. Ważono
50
każdą część odzieży. Następnie zakładano
40
*
osobie badanej bieliznę bawełnianą oraz
30
badaną odzież ochronną lub bawełnianą
20
odzież wierzchnią.
10
Przeprowadzano pomiar spoczynkowy 0
L1 L2 B
mierzonych wielkości oraz zbierano oceny
subiektywne. Następnie osoba badana Rodzaje odzieży wierzchniej
przechodziła do komory klimatycznej, gdzie
rozpoczynała marsz po bieżni elektrycznej.
Rys. 4. Procentowy udział potu zgromadzonego w odzieży i tego, który wyparował, w trzech wariantach badań z zasto-
Zmiany wskaz
ników fizjologicznych reje- sowaniem odzieży L1, L2 i odzieży bawełnianej (B). * - p< 0,05 w porównaniu z wariantami badań w odzieży L1 i L2
Fig. 4. Percentage participation of sweat accumulated in clothing and sweat that evaporated, in three kinds of
strowano co 5 min, a oceny subiektywne
studied L1 and L2 clothing and control cotton clothing (B). * - p< 0.05 compared with two kinds of protective
zbierano co 10 minut.
clothing (L1 and L2)
Po osiągnięciu krytycznych poziomów
rejestrowanych wskaz
ników, osoba badana
zatrzymywała się, przechodziła z komory kli-
gdzie: tsk1  szyja, tsk2  prawa łopatka, dzy wartościami poszczególnych wielkości
matycznej do pomieszczenia laboratoryjne-
tsk3  lewa ręka, tsk4  prawa goleń. fizjologicznych i subiektywnych określano
go, gdzie zdejmowano i ważono każdą część
w 10., 20. i 30. minucie badania.
Wielkość utraty potu obliczano z różnicy
odzieży oraz osobę badaną po dokładnym
masy ciała osoby badanej przed badaniem
jej osuszeniu ręcznikiem. Po badaniu osoba
Wyniki badań
i bezpośrednio po badaniu, po zdjęciu
badana miała możliwość uzupełnienia pły-
odzieży.
Zmiany temperatury wewnętrznej
nów według uznania.
Wyniki badania temperatury wewnętrznej
Opracowanie statystyczne
(tac) wykazały statystycznie istotnie mniejsze
Wskaz
niki obliczane
Różnice statystyczne określano za pomo-
przyrosty tego wskaz
nika w wariancie
Średnią ważoną temperaturę (tsk) skóry
cą analizy wariancji dla poziomu istotności
z odzieżą bawełnianą (0,58 ą 0,13 oC) w po-
wyliczano z temperatur lokalnych, zgodnie z
0,05 z uwzględnieniem warunków przepro-
równaniu z wariantami z zastosowaniem
normą PN-EN ISO 9886:2005(U) [6]:
wadzenia tego testu. Jednorodność wariancji
zarówno odzieży L1, jak i L2, które wynosiły
tsk = 0,28 tsk1 + 0,28 tsk2 + 0,16 tsk3 + 0,28 tsk4,
sprawdzono testem Levene a. Różnice mię-
odpowiednio 1,37 ą 0,25 oC i 1,27 ą 0,45 oC.
13
/
HR (ud min)
Udział procentowy
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
Istotne statystycznie również były różnice w wariancie L2 w porównaniu z bada-
Oceny subiektywne
między bezwzględnymi wartościami tac niem w wierzchniej odzieży bawełnianej.
Wykazano, że w 10. i 20. minucie badania
w odzieży L1 i L2 w 20. i 30. minucie badania Stwierdzono istotnie statystycznie większą
zarówno w odzieży L1, jak i w L2 odczucia
(rys. 1.  str. 12.) w porównaniu z wierzchnią intensywność pocenia w wariancie badań
cieplne były istotnie statystycznie gorsze
odzieżą bawełnianą. z zastosowaniem odzieży L1 w porównaniu
niż w wierzchniej odzieży bawełnianej,
z wariantem badań z odzieżą bawełnianą.
natomiast w 30. minucie badania już tylko
Zmiany średniej ważonej
w wariancie badań L1 odczucia te były
temperatury skóry Akumulacja potu w odzieży
istotnie statystycznie gorsze niż w odzieży
Podobnie przebiegały zmiany średniej Pot, który został wydzielony podczas
bawełnianej, osiągając oceny 4,0 ą 1,0;
ważonej temperatury skóry (tsk), (rys. 2. trwania każdego z wariantów badania spo-
3,7 ą 0,7 oraz 2,6 ą 0,9  odpowiednio
 str. 12.). Statystycznie istotne były różnice wodował zawilgocenie odzieży, czyli został
w odzieży L1, L2 i bawełnianej.
wartości tsk między badaniami w odzieży zakumulowany w odzieży lub wyparował
Odczucia wilgotności skóry w wariantach
ochronnej L1 i L2 a badaniem w wierzchniej do otaczającego powietrza. Ze względu
odzieży L1 i L2 osiągnęły wartości maksymal-
odzieży bawełnianej w 10., 20. i 30. minucie na to, że czas trwania badań nie był jednako-
ne w ciągu ok. 30-minutowego badania.
badań. Także przyrosty tsk w wariantach wy, przeliczono ilość potu zakumulowanego
Wykazano istotne statystycznie różnice
badań z odzieżą L1 i L2 były statystycznie w każdej części odzieży na minutę, aby uzy-
odczuć w wariantach odzieży L1 i L2 w 10.
istotnie większe niż w odzieży bawełnianej skane wyniki można było porównać. Wyniki
i 20. minucie badań, a w 30. minucie tylko
i wynosiły odpowiednio: 4,7 ą 1,1 oC, 4,8 ą przedstawiono na rys. 4. (str. 13.).
między wariantem w odzieży L1 i wierzchnią
0,9 oC i 3,1 ą 0,8 oC. Stwierdzono, że w badaniach z zasto-
odzieżą bawełnianą, uzyskując oceny 6,0 ą
sowaniem obu wzorów odzieży ochronnej
0,0 i 4,4 ą 1,1  odpowiednio w odzieży
Zmiany częstości skurczów serca ilość potu zgromadzonego w odzieży była
L1 i w odzieży bawełnianej.
istotnie statystycznie większa niż w wariancie
Przyrost częstości skurczów serca (HR)
z wierzchnią odzieżą bawełnianą. Również pa-
Dyskusja wyników badań
był dwukrotnie większy i stwierdzone różnice
rowanie potu było istotnie statystycznie mniej-
były statystycznie istotne w każdym rodzaju
Przeprowadzone badania wykazały osią-
sze podczas stosowania obu rodzajów odzieży
odzieży ochronnej (L1 i L2) w porównaniu
gnięcie limitów fizjologicznych średnio po 30
ochronnej niż w odzieży bawełnianej.
z badaniem w wierzchniej odzieży bawełnia-
minutach podczas wykonywania lekkiej
nej i kształtowały się odpowiednio do rodza-
pracy w warunkach temperatury otoczenia
Czas trwania badania
ju odzieży 73,7 ą 12,8 ud/min w L1, 73,7 ą
40 oC, wilgotności względnej powietrza 30%
17,7 ud/min w L2 oraz 35,2 ą 5,1 ud/min Średni czas trwania badania w odzie-
i minimalnym ruchu powietrza 0,2 m � s-1.
w odzieży bawełnianej. ży L1 do osiągnięcia założonych limitów
W ostatniej minucie badań wszystkie re-
Wykazano również statystycznie istotnie fizjologicznych wynosił 26,7 ą 4,1 minut,
jestrowane wskaz
niki fizjologiczne (średnia
większe wartości HR w badaniach z zastoso- a w odzieży L2  30,0 ą 5,5 minut. Tak więc,
temperatura skóry, temperatura wewnętrz-
waniem odzieży L1 i L2 niż w wariancie badań użytkownik odzieży L2 mógł bezpiecznie
na, częstość skurczów serca) uzyskiwały
w wierzchniej odzieży bawełnianej w 20. wykonywać umiarkowany wysiłek w czasie
istotnie statystycznie większe poziomy w ba-
i 30. minucie badania, natomiast w 10. mi- średnio o 11% dłuższym niż w odzieży L1.
daniach z odzieżą ochronną niż w wariancie
nucie średnia wartość HR była statystycznie Czas trwania badania zarówno w odzieży L1,
badań z zastosowaniem wierzchniej odzieży
istotnie większa w ubraniu L1 w porównaniu jak i w L2 był istotnie statystycznie krótszy
bawełnianej. Z kolei w odzieży bawełnianej,
z badaniem w wierzchniej odzieży bawełnia- niż w odzieży bawełnianej.
przepuszczalnej dla powietrza i pary wod-
nej (rys. 3.  str. 13.).
nej, nawet po dwukrotnie dłuższym czasie
Limity fizjologiczne
nie stwierdzono znaczącego zwiększenia
Intensywność pocenia
reakcji fizjologicznej, wskaz
niki fizjologiczne
W badaniu z zastosowaniem odzieży
były ciągle na poziomie akceptowalnym
Ze względu na to, że czas badania nie był L1 przyczyną zakończenia badania było
jednakowy u osób badanych, intensywność ba- w równym stopniu osiągnięcie limitu tem- z punktu widzenia zdrowia osoby badanej.
Uzyskane wyniki wskazują, że odzież
dania oceniono na jednostkę czasu. Otrzymano peratury wewnętrznej i częstości skurczów
ochronna nie przepuszczająca powietrza
następujące wartości: serca. W ubraniu L2 u trzech badanych
i pary wodnej w znacznym stopniu utrudnia
24,2 ą 8,7 g �" min-1 w badaniu z odzieżą L1, osiągnięta była założona graniczna wartość
20,9 ą 3,0 g �" min-1 w wariancie z odzieżą L2 temperatury wewnętrznej, w dwóch przy- oddawanie ciepła do otoczenia podczas wy-
konywania wysiłku w gorącym środowisku.
oraz 13,6 ą 5,8 g �" min-1 w badaniu z wierzch- padkach dotyczyło to częstości skurczów
nią odzieżą bawełnianą. serca, a w jednym osiągnięcie pełnego nawil- Wielu autorów prowadziło badania z za-
stosowaniem różnych rodzajów odzieży nie-
Średnia intensywność pocenia była gocenia pod odzieżą przynajmniej w dwóch
przepuszczalnej dla powietrza i pary wodnej
większa o 50% w wariancie L1 oraz o 30% punktach pomiarowych.
14
BEZPIECZEC
STWO PRACY 3/2006
[3, 9], wskazując na konieczność ogranicza- nieprzepuszczalnej dla powietrza i pary środowisku. Konstrukcja kombinezonu w po-
nia czasu pracy w warunkach zastosowania wodnej powinien być ograniczony. równaniu z ubraniem dwuczęściowym była
takiej odzieży. Wcześniejsze badania autorki Analiza ilości potu zakumulowane- niewiele korzystniejsza dla użytkownika.
[3] wykazały, że zastosowanie odzieży go w poszczególnych częściach odzieży W przypadku badanych wzorów odzieży
lekkiej, lecz wykonanej z tkaniny całkowicie wykazała istotnie statystycznie mniejszą chroniącej przed czynnikami chemiczny-
nieprzepuszczalnej, powodowało podobne intensywność akumulacji potu w zesta- mi, podczas wykonywania lekkiej pracy
obciążenie fizjologiczne, jak w odzieży trzy- wie z wierzchnią odzieżą bawełnianą niż w warunkach temperatury otoczenia 40 oC
krotnie cięższej, ale posiadającej wstawki w dwóch badanych rodzajach odzie-  ze względu na bezpieczeństwo pracownika
z materiału przepuszczalnego dla powietrza ży ochronnej. Dodatkowo wykazano,  czas ekspozycji powinien być ograniczony
i pary wodnej, wskazując, że masą odzieży że w wariancie badań z wierzchnią odzieżą do 30 minut. Po tym czasie osoba badana
była mniej istotna niż stopień przepuszczal- bawełnianą ponad 75% wydzielonego potu powinna przejść do pomieszczenia o umiar-
ności materiału. wyparowało z powierzchni skóry, a jedynie kowanym środowisku, zdjąć odzież ochron-
Badania wykonane w obecnej pra- około 25% zostało zakumulowane. W tym ną, uzupełnić płyny i odpocząć.
cy wykazały, że higieniczne właściwości wariancie badań osoby badane wydzieliły W następnym etapie pracy zapro-
odzieży nieprzepuszczalnej o konstrukcji średnio 750,4 ą 167,6 g potu. Ta ilość potu ponowane zostaną nowe rozwiązania
kombinezonu L2 były nieco lepsze, gdyż była wystarczająca do tego, aby w wyniku konstrukcyjne badanej odzieży ochronnej,
średni czas wysiłku był o kilka minut dłuższy jego parowania oddać nadwyżki ciepła poprawiające jej właściwości higieniczne
(11%) niż w odzieży dwuczęściowej (L1) do otoczenia i utrzymać organizm w stanie w bardziej istotny sposób, niż porównywa-
do momentu osiągnięcia założonych limitów termoneutralnym, czyli bez znaczących ne w tym etapie pracy dwa wzory odzieży
fizjologicznych. Fakt ten, można tłuma- zmian temperatury wewnętrznej. W obu ochronnej (L1 i L2).
czyć nieco lepszą wewnętrzną wentylacją rodzajach badań z zastosowaniem odzieży
PIŚMIENNICTWO
w kombinezonie w porównaniu z ubraniem ochronnej zostały osiągnięte limity wskaz
-
[1] Marszałek A. Ergonomia środków ochrony indywidu-
dwuczęściowym. ników fizjologicznych, wskazując, że prawie
alnej.  Bezpieczeństwo Pracy 5(334) 1999, str. 23-26
Podczas trwania badania w wierzchniej dwukrotnie większa ilość wydzielonego
[2] Ilmarinen R., Lindholm H., Koivistoinen K., Helist�n
potu, niż w wariancie badań z odzieżą
odzieży bawełnianej (wariant B) można P. 2004. Physiological evaluation of chemical protective
suit system (CPSS) in hot conditions.  International
bawełnianą, nie zapewniła efektywnego
było zaobserwować stałe, choć niewielkie
Journal of Occupational Safety and Ergonomics 10(3),
oddawania nadmiaru ciepła do otoczenia,
zwiększanie się wartości wskaz
ników 215-226
gdyż przeszkadzała barierowa warstwa
[3] Sawicka A., Marszałek A. Higieniczna ocena
fizjologicznych (temperatura wewnętrzna
odzieży ochronnej wykonanej z tkanin powlekanych.
odzieży ochronnej.
i częstość skurczów serca), a w szczegól-
 Bezpieczeństwo Pracy 11( 268) 1993, str. 19-23
Potwierdzeniem wyników badań uzyska-
ności pogarszanie się wszystkich badanych
[4] Marszałek A., Smolander J., Sołtyński K. 2004. Age-
nych metodami obiektywnymi były oceny
related thermal strain in men while wearing radiation
odczuć subiektywnych. Ta sytuacja wskazuje,
protective clothing during short term exercise in the
subiektywne osób badanych, wskazując
że również ten zestaw odzieży, ze względu
heat.  International Journal of Occupational Safety and
na to, że oceny wrażeń cieplnych i odczuć
Ergonomics 10(4), 361-367
na ciepłochronność, nie był odpowiedni
wilgotności skóry były istotnie statystycznie
[5] White M.K., Hodous T.K. 1987. Reduced work tolerance
do przyjętych warunków badania. Jednakże,
associated with wearing protective clothing and respira-
gorsze w badaniach z obu rodzajami odzie-
dla potrzeb badania ważne było porówna-
tors. Am. Ind. Assoc. J. 48: 304-310
ży ochronnej niż w zestawie z wierzchnią
nie zestawów odzieży o określonej liczbie
[6] PN-EN ISO 9886:2005(U). Ocena obciążenia ter-
odzieżą bawełnianą.
micznego na podstawie pomiarów fizjologicznych
warstw i właściwości materiałów, z których
[7] PN EN ISO 10551:2002(U). Ergonomia środowiska
wykonano odzież.
termicznego  Ocena wpływu środowiska termicznego
Podsumowanie
Konieczność stosowania nieprzepuszczal- z zastosowaniem skal osądu subiektywnego
Wyniki przeprowadzonych badań wska- [8] Nielsen R., Endrusick T.L. 1990. Sensations of tem-
nej odzieży ochronnej wpływa niekorzystnie
perature and humidity during alternative work/rest and
zują, że zastosowanie odzieży nieprze-
na kształtowanie się pod nią wilgotności,
influence of underwear knit structure.  Ergonomics
puszczalnej dla powietrza i pary wodnej
a więc na możliwości parowania wytworzo- 33(2), 221-234
w znaczący sposób pogarsza funkcjono- [9] Murphy M.M., Patton J., Mello R., Bidwell T., Harp
nego potu. W obecnej pracy stwierdzono,
M. 2001. Energy cost of physical task performance in
wanie organizmu człowieka w warunkach
że w odzieży ochronnej L1 intensywność
men and women wearing chemical protective clothing.
wykonywania pracy, szczególnie w gorącym
Aviat. Space Environ. Med. 71(1), 25-31
pocenia była prawie dwukrotnie większa
niż w odzieży bawełnianej, osiągając poziom
24,2 g �" min-1. Gdyby taka intensywność
Publikacja opracowana na podstawie wyników uzyskanych w ramach II etapu programu wielo-
letniego pn.  Dostosowywanie warunków pracy w Polsce do standardów Unii Europejskiej dofi-
pocenia była utrzymywana przez godzinę,
nansowywanego w latach 2005-2007 w zakresie badań naukowych przez Ministerstwo Edukacji
wówczas utrata potu przekroczyłaby o 200 g
i Nauki, w zakresie zadań służb państwowych przez Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej. Główny
dozwoloną wartość [6]. Jest to jeszcze jeden
koordynator: Centralny Instytut Ochrony Pracy  Państwowy Instytut Badawczy
argument za tym, że czas pracy w odzieży
15