K U R S
Odbiorniki radiowe retro
Regeneracja, uruchamianie i strojenie, część 11
Naprawa i regeneracja lamp radiowych
Czytelnikowi, który zna technikę lampową, a szczególnie urządzenia
zbudowane na lampach nowalowych serii E80& 89, występujące
w tytule słowo naprawa może wydawać się szokujące. Im starszy
typ lampy, tym częściej możemy mieć do czynienia z zewnętrznymi
uszkodzeniami, które dadzą się naprawić przy stosowaniu
odpowiednich metod i narzędzi. Dotyczy to przede wszystkim
poluzowanych cokołów, oderwanej kapki z wyprowadzeniem
siatki sterującej lub anody w najstarszym typie lampy nóżkowej,
porysowanej oraz częściowo wytartej powłoki metalizacji na
powierzchni zewnętrznej lampy, wygiętej nożki szpilkowej lampy
o cokole nowalowym itp. Jednak przywrócenie ładnego wyglądu wraz
Naprawa uszkodzeń z napisami i pełną sprawnością metalizowanego ekranu na bańce
mechanicznych
szklanej starej lampy, na przykład serii RE, RES, RENS czy serii
W starszych typach lamp, które
bocznostykowej, będzie wymagać sporego nakładu pracy.
mają wyprowadzoną siatką sterującą
w górnej części balonu lampy, może Lampy głośnikowe typu ABL 1 warunkach klimatycznych lakier złusz-
być oderwana kapka. Jeżeli oderwa- lub EBL 1 mają wyprowadzoną czy się. Dla tej serii lamp lakier za-
ny przewód od kapki wystaje ponad elektrodę siatki sterującej na górze wierał sproszkowany metal, a nałożo-
2 mm nad szkłem, to z przyluto- bańki i podczas pracy nagrzewa- na powłoka nie była dekoracyjna, ale
waniem nowego drucika nie będzie ją się do wysokiej temperatury. Do również stanowiła zewnętrzny ekran.
problemu. Natomiast jeżeli przewód klejenia należy więc zastosować ży- Lakierniczą powłokę ekranową należy
nie wystaje ponad szkło, to najpierw wicę o odpowiedniej wytrzymałości bezwzględnie przywrócić każdej lam-
trzeba się upewnić czy szkło nie jest na wysoką temperaturę. Do klejenia pie, która miała ją nałożoną fabrycz-
pęknięte w pobliżu, gdyż taka lampa kapki w lampie głośnikowej polecam nie. Stanowiła ona nie tylko ochronę
nie nadaje się do regeneracji. Jeżeli stosowanie mieszaniny boraksu ze lampy przed zakłóceniami radioelek-
okaże się, że bańka z urwanym wy- szkłem wodnym. trycznymi pochodzenia zewnętrznego,
prowadzeniem jest cała, to należy de- Należy zwrócić szczególną uwagę ale również przed szkodliwym wpły-
likatnie za pomocą pilniczka o ostrej na identyfikację poszczególnych wy- wem elektronów rozproszenia powsta-
krawędzi (pilnik diamentowy typu prowadzeń z balonu lampy, gdy cokół jących w jej wnętrzu. Lampa pozba-
iglak) delikatniej piłować szkło aż do jest całkowicie oderwany. Metodyka wiona ekranu może pracować wadli-
odsłonięcia drucika o długości 0,5& identyfikacji poszczególnych elektrod wie i ma tendencję do wzbudzania
1 mm, aby można do niego doluto- lampy przez pomiar prądu emisyjne- się, co objawia się w postaci gwizdów
wać nowe odprowadzenie siatki. Przy go katody została również opisana we słyszanych z głośnika.
tej czynności nie należy się spieszyć, wspomnianej publikacji. Zamieszczo- Powłoki ekranowe lamp były pro-
ponieważ szkło podczas szlifowania no tam tablicę służącą wyszukiwaniu dukowane w kolorach: srebrnym i zło-
miejscowo silnie się nagrzewa i może i identyfikacji poszczególnych elektrod tym (przez wiele firm głównie euro-
pęknąć. Do odsłoniętej części wypro- dla wielu typów lamp ze wskazaniem pejskich), szarym (przez firmę RFT
wadzenia siatki można przylutować ich producenta. w dawnym NRD) oraz (w kolorze
pokryty cyną drucik o długości więk- Zdarza się, że bardzo zniszczona czerwonym przez firmę Philips), skąd
szej niż wysokość kapki. Drucik po- zewnętrznie lampa serii bocznostyko- pochodzi nazwa znanej powszechnie
winien być zakończony spiralką nawi- wej lub stalowej E 11 jest w pełni czerwonej serii lamp bocznostyko-
nięta na cienkiej igle w celu uzyska- sprawna i należy jej tylko przywrócić wych. Odtworzenie oryginalnych la-
nia mocnego i pewnego połączenia lu- pierwotny wygląd. Lampy tak zwa- kierów jest obecnie niemożliwe, dla-
towanego z odsłoniętym wyprowadze- nej serii stalowej (produkowane w by- tego należy zastosować środki zastęp-
niem. Na przylutowany drucik należy łej NRD) mające bańki wykonane ze cze, pod warunkiem, że będą równie
nałożyć oczyszczoną z resztek starego szkła, były pokrywane bardzo delikat- skuteczne.
kleju kapkę, która musi mieć w gór- nym lakierem koloru szarego, który Na rynku krajowym są dostęp-
nej części udrożniony otwór. Jako kle- dość szybko ulegał uszkodzeniu. Po- ne lakiery w aerozolu o kolorze zło-
ju do ponownego przyklejenia kapki dobnie lampy serii RE, RES i RENS tym, srebrnym i różnych odcieniach
do balonu lampy można użyć żywicy mają mało odporną na ścieranie po- czerwieni. Są to lakiery ozdobne lub
chemoutwardzalnej (jeżeli to nie jest włokę lakieru. Ponadto w lampach samochodowe na bazie akrylu i mają
lampa głośnikowa) lub mieszaniny nieuszkodzonych zewnętrznie, po dłu- właściwości izolacyjne i nieokreśloną
boraksu ze szkłem wodnym. gim okresie leżakowania w trudnych wytrzymałość termiczną. Firma Dra-
Elektronika Praktyczna 6/2006
79
K U R S
Atmel ARM z
Fot. 23. Przyrząd do regeneracji m.in. elektronowego wskaz
nika dostrojenia
(oka magicznego)
gon produkuje lakier srebrny, zwany nie okleić cokół lampy taśmą malar-
potocznie grzejnikowym, który jest ską oraz te części powierzchni lampy,
odporny na wysokie temperatury oraz które nie są przeznaczone do lakiero-
złoty brąz. Lakier srebrny produko- wania (niewielka powierzchnia wokół
ARM SAM7xx
wany jest na bazie sproszkowanego kapki). Lampy po umyciu w benzynie
aluminium ze spoiwem nitrocelulo- nie należy dotykać gołymi palcami,
% standard przemysłowy 32 bit CPU
zowym. Natomiast złoty brąz zawiera aby nie pogorszyć przyczepności la-
% 32-512kB Flash, 4-64kB SRAM
cząsteczki metaliczne o wielkości do kieru grafitowego do szkła. Wszystkie
% bogate peryferia
30 mikronów. Spoiwo stanowią związ- prace malarskie należy wykonywać
ki pochodzenia winylowego. Oba la- w cienkich rękawiczkach gumowych
% minimum elementów zewn trznych
kiery niezbyt dobrze przewodzą prąd w celu ochrony skóry dłoni. Podczas
% idealne do zastosowa embedded
elektryczny mimo obecności cząstek lakierowania wylot dyszy pojemnika
metali i wobec tego nie można ich z lakierem należy trzymać w wybranej
stosować jako powłokę ekranującą, ale doświadczalnie odległości od lampy,
Najtańsze narz dzia
są wytrzymałe termicznie i łatwo roz- aby na pokrywanej powierzchni uzy-
uruchomieniowe
prowadzają się za pomocą miękkiego skać równomierną i gładką powierzch-
% moduły eval SAM7S, SAM7A, SAM7X
pędzelka na lakierowanej powierzchni nię, bez zgrubień i zacieków. Po wy-
bez smug. Lakiery te można stosować schnięciu tego lakieru bańkę lampy
% USB JTAG ICE
jako końcowe ozdobne pokrycie po- można pokryć ozdobnym lakierem
% kompilator eval C IAR: 32kB ARM
wierzchni zewnętrznych bańki lampy. srebrnym lub złotym, nawet nieprze-
i 2kB AVR z debuggerem C-SPY Na ekrany elektryczne nadaje się wodzącym akrylowym. Pierwszą war-
lakier grafitowy w aerozolu przewo- stwę lakieru ozdobnego po malowa-
dzący prąd elektryczny produkcji niu lakierem grafitowym radziłbym
C IAR specjalna oferta:
belgijskiej o nazwie handlowej Gra- nałożyć metodą natryskową, aby nie
% 512 kB ARM phit Spray 33. Jest on przeznaczony uszkodzić cienkiej powłoki grafitowej
między innymi do odprowadzania ła- wynoszącej około 15 �m.
% bez ogranicze AVR
dunków elektrostatycznych i również
% oba zawieraj C-SPY SW debugger
do naprawy uszkodzonych osłon na Metody regeneracji lamp
lampach elektronowych. Można rów- Regeneracja lampy polega na po-
nież zastosować preparat o nazwie nownym przywróceniu zdolności emi-
Zgłoa
si po
EMI 35, tworzący powłokę na bazie syjnej katody, którą utraciły z różnych
% broszur MSC Atmel ARM
miedzi, która dobrze przewodzi prąd powodów. Proces ten będzie właści-
elektryczny. Służy on głównie do wy- wie polegał na powtórnej próbie ta-
% CD MSC Atmel z dokumentacj
twarzania cienkiej powłoki ekranującej kiego uformowania katody, aby lampa
i darmowymi narz dziami
(na przykład na obudowie magneto- mogła ponownie spełniać swoją funk-
widu) przed zaburzeniami radioelek- cję w odbiorniku. Metody regeneracji
trycznymi. Swoje właściwości zacho- można podzielić na dwie grupy:
wuje w zakresie temperatur od -40�C " przegrzanie katody bez pobierania
(32) 330 54 50 do +95�C. prądu emisyjnego,
Po dokładnym usunięciu resztek " przegrzanie katody z obciążeniem,
[e-mail]
starej powłoki lakierniczej z bańki kiedy załączone są napięcia do
lampy, należy ją umyć benzyną eks- wszystkich elektrod.
MSC Polska Sp. z o.o.
trakcyjną. Następnie należy precyzyj- Jak wynika z przedstawionego opi-
ul. Zygmunta Starego 11
44-100 Gliwice
Tel.: [phone]
Fax: [phone]
Elektronika Praktyczna 6/2006
80
www.msc-ge.pl
www.msc-ge.com
V-2_2006-KMZ-2229
K U R S
su budowy i rodzaju występujących przyrządu, który umożliwiłby cho- Obwód żarzenia lampy jest za-
katod, regeneracja jest procesem bar- ciaż częściową ich regenerację. W li- silany z transformatora zapięciem
dzo złożonym i nie zawsze można teraturze nie spotkałem zbyt wiele około 11 V przez potencjometr
uzyskać pozytywny rezultat. Wybór informacji na ten temat. Przyjąłem, drutowy o rezystancji 25 &! i mocy
właściwej metody regeneracji musi że regenerowane będą tylko lampy 5 W. Umożliwia to zasilanie ob-
być poprzedzony identyfikacją rodza- ze zbyt słabym świeceniem lumi- wodu żarzenia danej lampy napię-
ju katody. W tym przypadku bardzo noforu. Lampy wykazujące zwarcie ciem o wartości nie mniejszej niż
pomocne będą informacje zawarte międzyelektrodowe nie były podda- 1,6�Un, gdzie napięcie Un wynosi
w przytoczonych publikacjach. Wszyst- wane regeneracji. Jak wspomniałem, 4 V lub 6,3 V. Napięcie anodowe
kie sposoby usprawniania sprowadzają słabe świecenie luminoforu może jest pobierane z zasilacza wyposażo-
się zasadniczo do przeżarzania kato- być spowodowane jego zużyciem nego w filtr RC.
dy napięciem od 1,6 do 1,8 wartości oraz utratą zdolności emisyjnych ka- Z mojego doświadczenia wynika,
nominalnej przez określony czas bez tody. Przyglądając się luminoforowi że niektóre wskaz
niki dostrojenia
załączenia obciążenia i z załączonym lampy można zauważyć na nim śla- typu EM 4 po regeneracji poprawi-
obciążeniem. Moim zdaniem znacznie dy zużycia, ale to jeszcze nie musi ły jasność świecenia o około 40%.
łatwiej można uzyskać rezultat pozy- jej dyskwalifikować i można podjąć Wskaz
niki produkcji rosyjskiej typu
tywny regenerując lampy starszej ge- próbę jej regeneracji. 6E5C praktycznie nie udaje się rege-
neracji, niż lampy bardziej współcze- Na fot. 23 pokazano przyrząd nerować, podobne jak wskaz
niki no-
sne, jak na przykład serii oktalowej. służący między innymi do regenera- wocześniejsze np. EM 80. Ekspery-
Lampę starego typu, która przele- cji wskaz
ników dostrojenia. Zdjęcie mentować oczywiście warto również
żała nieużywana kilkanaście lat, pro- zostało wykonane podczas przebie- z innymi typami lamp, a szczególnie
ponuję włożyć do kuchni mikrofalo- gu procesu regeneracji lampy EM 4. z najstarszymi typami o cokołach
wej i wygrzać w temperaturze około Przyrząd ten jest bardzo rozbudo- nóżkowych i bocznostykowych.
50& 60� przez kilka minut w celu wany, ponieważ jest wyposażony Najczęstszą przyczyną słabego
podgrzania włókna żarzenia i pobu- w opcję kontroli jakości świece- świecenia luminoforu jest jego zu-
dzenia gettera. Górna temperatura wy- nia luminoforu, opcję regeneracji życie i w tym przypadku najlepszym
grzewania jest zależna od wytrzyma- wszystkich uprzednio wymienionych sposobem poprawy świecenia jest
łości termicznej cokołu i ewentualnie typów wskaz
ników oraz opcję for- podniesienie wartości napięcia ża-
powłoki lakierniczej na lampie. Takie mowania kondensatorów elektroli- rzenia o 10& 15%. Jednak wówczas
wstępne wygrzanie powinno przy- tycznych przeznaczonych do pracy zalecam odłączanie wskaz
nika od
czynić się do usprawnienia lampy, w zasilaczach napięcia anodowego. zasilania po każdym nastrojeniu od-
ponieważ podwyższenie temperatury Ze względu na swoją złożoność ma biornika na odbieraną stację.
może spowodować częściowe pochło- dużo wyłączników, co bardzo kom- Mieczysław Laskowski
nięcie resztek gazu. plikuje obsługę. Polecam wykonanie
Zwarcie między niektórymi elek- raczej oddzielnych przyrządów dla Zalecana literatura pomocnicza
trodami (np. między siatkami) moż- wymienionych opcji. i uzupełniająca:
na próbować usunąć przez rozłado- Schemat uproszczonego układu 1. Regenerowanie lamp radiowych.
wanie kondensatora elektrolitycznego do regeneracji lamp jest pokazano Radio nr 3/1946r.
o pojemności np. 50& 100 �F. Innym na rys. 22 (EP5/2006). Podczas re- 2. Katoda lampy elektronowej. Radio
sposobem jest dołączenie do zwartych generacji cylinder fluoryzujący elek- i Świat nr 1 (176)/1949r.
elektrod obwodu złożonego z żarówki tronowego wskaz
nika jest podłączo- 3. Znaczenie powłoki na balonie
o mocy od 40 do 100 W i wyłącznika ny bezpośrednio do napięcia ano- lampy. Jan Krupski. Radio i Świat
błyskawicznego. Prąd zwarciowy bę- dowego 250 V (w katalogach lamp nr 22/1947r.
dzie ograniczony rezystancją nielinio- elektroda ta oznaczana jest literą 4. O emisji lamp głośnikowych. Jan
wą żarówki. Usuwanie zwarcia pomię- L). Anoda triody lub dwie anody Krupski. Radio i Świat nr 15/1947r.
dzy katodą a grzejnikiem jest o wiele (oznaczone w katalogach jako Aą 5. Rola baru w lampach elektrono-
bardziej kłopotliwe, ponieważ dopusz- i A�) podłączone są do napięcia wych. Radio nr /1950r.
czalna wartość przykładowego napię- anodowego przez dwie szeregowo 6. Uczmy się radiotechniki. Katoda
cia jest zależna od typu lampy. Dla połączone żarówki typu E14 o mo- lamp elektronowych. Marian Rajew-
lamp serii A (np. AF7) dopuszczalne cy 25 W każda. Należy przewidzieć ski. Radioamator nr 5/1950r.
napięcie wynosi 50 V, dla typu C w obwodzie anodowym jedną opraw- 7. Lampy elektronowe. W. Własow.
125& 175 V, typu E 50& 100 V, typu kę na żarówkę więcej, aby można PWT, 1951 r.
U 100& 200 V typu V 150& 300 V. było poszerzyć zakres prób i nie 8. Podstawy konstrukcji i technolo-
Przekroczenie tych wartości podczas przeciążać zbyt mocno obwodu ano- gii lamp elektronowych. W. Barwicz.
pomiarów sprawności lampy spowo- dowego lampy. Autor publikacji z
ró- PWT, 1957 r.
duje trwałe uszkodzenie izolacji po- dłowej, na której się oparłem przy 9. Naprawa uszkodzonych lamp
między włóknem żarzenia, a katodą. konstruowaniu przyrządu [7], zasto- elektronowych. H. Dobrodziej. Radio-
sował w obwodzie siatki sterującej amator nr 2/1959r.
Budowa przyrządu do regenerowanej lampy pojedynczą ża- 10. Lampy elektronowe dane tech-
regeneracji elektronowych rówkę o mocy 10...15 W. Uważam, niczne i charakterystyki. Leonard
wskaz
ników dostrojenia że należy zastosować dwie żarówki Niemcewicz. WKA
1971r.
Trudności z nabyciem nawet uży- o mocy po 10 W każda. Do tego 11. Niemyski T. Technologia lamp
wanych, lecz sprawnych wskaz
ników celu najlepiej nadają się żarówki elektronowych. PWT 1956r.
dostrojenia skłoniły mnie do budowy stosowane w maszynach do szycia.
Elektronika Praktyczna 6/2006
82